موانع دستیابی به حق و حقیقت(پرسش و پاسخ)
پرسش:
چرا برخی از انسان‌های طالب حق و حقیقت علی‌رغم اینکه به دنبال تحقیق و کشف حقیقت هم هستند، اما آن گونه که شایسته و بایسته دستیابی به حقیقت باشد به حق نمی‌رسند؟ موانع و آسیب‌های کارشان در چه اموری است؟
پاسخ:
چگونگی تحقق فطرت حق طلبی در خارج
انسان‌ها براساس فطرت پاکشان همگی طلب حق و حقیقت‌جو هستند، و روحیه حقیقت‌طلبی در ذات و نهاد همه انسان‌ها سرشته شده است. اما چرا اغلب این روحیه حق‌طلبی و حق‌گویی را نمی‌توانند به منصه ظهور و به فعلیت برسانند، سؤال کلیدی است که پاسخ مطلوب آن را می‌طلبد. در این راستا لازم است موانع و آفات تحقق این پدیده مبارک شناسایی و از میان برداشته شود تا حق‌گرایی و حق‌طلبی به ظهور و فعلیت برسد. زیرا هر پدیده‌ای در عالم هستی اگر بخواهد عینیت و تحقق پیدا کند دو شرط اساسی نیاز دارد: 1- مقتضی پیدایش آن پدیده موجود باشد 2- موانع و آفات تحقق آن مفقود باشد. در یک کلام کوتاه «مقتضی موجود و موانع مفقود» این رمزپیدایش و ظهور پدیده‌ها در عالم است. حال باید ببینیم این موانع و آسیب‌ها کدام هستند؟
موانع و آسیب‌های حق‌طلبان در سیره نظری و عملی
1- تعصب‌های قومی، قبیله‌ای و مذهبی
اصولاً هر نوع تعصبی که از پشتوانه معرفتی و علمی برخوردار نباشد و متکی به ارزش‌های قومی، قبیله‌ای و مذهبی جاهلانه و کورکورانه باشد، یکی از بزرگ‌ترین موانع و آفات دستیابی به حق و حقیقت است. زیرا ارزش‌ها و ضد ارزش‌های قومی، قبیله‌ای و مذهبی جاهلانه عمدتاً از یک سلسله پیش داوری‌های غیر علمی و باورهای غلط نشأت می‌گیرد که در تضاد با حق و حقیقت قرار دارد، و موجب تنش‌های سنگین و خشونت‌آمیز در تعاملات می‌شود.
2- تقلید جاهلانه و کورکورانه و شخصیت زدگی
مانع دیگر در دستیابی به حق و حقیقت، تقلیدهای ناروا و غیرمنطقی و جاهلانه از شخصیت‌هایی است که انسان‌ها مجذوب او شده و او را در همه زمینه‌ها مطلق کرده و قابل ستایش و پرستش می‌دانند.
3- کم صبری و کم‌حوصلگی
فقدان یا کمی صبر و تحملی و بی‌حوصلگی یکی دیگر از موانع و آفات دست نیافتن به حق و حقیقت است، چرا که اقتضای رسیدن به حق و حقیقت مجاهدت و تلاش بی‌وقفه توأم با صبر و استقامت می‌باشد.
4- حب دنیا و دنیازدگی
انسان حق طلب و حقیقت جو باید همواره در مسیر جلب رضایت الهی و حق طلبی باشد. دنیا زدگی و حرص و طمع انسان را از حق و حقیقت باز می‌دارد و او را خوار و ذلیل می‌سازد. و گاهی کار به آنجا منتهی می‌شود که انسان باید از بسیاری حقایق چشم‌پوشی کند تا به مطامع دنیوی خود برسد. پیامبر اکرم(ص) همیشه در دعاهای خود می‌فرمود: خدایا! دنیا را مقصد غایی ما و نهایت علم ما قرار نده (بحارالانوار، ج 95، ص 361)
5- راحت‌طلبی
روحیه راحت‌طلبی نه تنها در جریان کشف حقیقت به عنوان یک مانع و آفت بازدارنده تلقی می‌شود، بلکه در تمامی زمینه‌هایی که موجب رشد و تعالی انسان می‌گردد، عامل بازدارنده می‌باشد. انسان راحت‌طلب هیچ‌گاه حاضر نیست سختی‌ها و مشکلات راه را تحمل کند بنابراین زود خسته می‌شود و عقب‌نشینی می‌کند و از ادامه راه منصرف می‌شود و در نتیجه به سر منزل مقصود که همان کشف حق و حقیقت است نمی‌رسد! امام علی(ع) می‌فرماید: «لا یدرک العلم براحهًْ‌الجسم» علم و دانش با راحت‌طلبی جسم انسان به دست نمی‌آید.(غررالحکم، ح 10684)
6- عدم انتقادپذیری
روحیه انتقادپذیری یکی از مهم‌ترین عوامل رشد و تعالی انسان به حساب می‌آید، چرا که انسان‌های انتقادپذیر وقتی با انتقادهای دیگران مواجه می‌شوند و از آنها استقبال می‌کنند، در واقع به دنبال آن هستند که عیوب خود را بشناسند و در صدد رفع نقص‌ها و عیوب خود برآیند. نتیجه این فرایند رشد و تعالی انسان‌های انتقادپذیر را به همراه دارد و انسان‌های طالب حق و حقیقت حتماً باید انتقادپذیر باشند تا هنگامی که در تشخیص حق و باطل و شناخت حق و حقیقت دچار لغزش و اشتباهی شدند، بلافاصله بتوانند ضعف‌ها و خطاهای خود را جبران کنند و در مسیر رشد و تعالی، مستحکم و ثابت قدم پیش بروند.
7- نشناختن معیارهای حق و باطل
لازمه حرکت در مسیر حق و حقیقت و دوری از باطل و گمراهی، شناخت ملاک‌ها و معیارهای حق و باطل است که به دنبال آن افراد و جریان‌ها و تشکلها را بتوان با آن ملاک‌ها و معیارها مورد سنجش و ارزیابی قرار داد. علی(ع) می‌فرماید: اعرف الحق تعرف اهله و اعرف الباطل تعرف اهله» حق را بشناس تا اهل حق را بشناسی و اهل باطل را بشناس تا اهل باطل را بشناسی (مجمع‌البیان ج1، ص211)