نگاهی به ابعاد استراتژیکی جزایر سه‌گانه و ادعاهای واهی
جزایر ابدی سه‌گانه ایـران از اقتصاد تا توان نظامی
ع - صادقی
موقعیت منطقه جنوبی کشور ایران به لحاظ دسترسی به دریای آزاد و خلیج مهم فارس و دارا بودن ذخایر باارزش انرژی همچون نفت و گاز جایگاه ایران را در منطقه غرب آسیا سال‌هاست که در رسانه‌های جهان پررنگ‌تر کرده است و درچند دهه اخیر به خاطر جزایر مهمی همچون بوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک که کشورمان در اختیار دارد چشم طمع و فشارهای زیادی را از سوی کشورهای حاشیه خلیج فارس با تکیه بر حمایت دولت‌های خارجی شاهدیم.
منطقه‌ای که به‌عنوان جزایر سه‌گانه ابدی ایران شناخته می‌شود، می‌تواند امکان بسیار بالایی را برای ارتقای توان دفاعی- نظامی، گردشگری و تجارت و بازرگانی برای کشورمان به ارمغان بیاورد و تا حدی ظرفیت ازدست‌رفته توان اقتصادی حاصل از جزیره بحرین را که توسط حکومت منفور پهلوی به انگلیسی‌ها داده شد، جبران کند.
بُعد عمیق ارزش جزایر سه‌گانه برای ایران چیست؟
محسن حمیدی، کارشناس مسائل جغرافیای سیاسی در این باره می‌گوید: «باید در نظر داشت که ایران حاكمیت ٥٠ درصدی یکی از مهم‌ترین تنگه‌های بین‌المللی یعنی تنگه هرمز را در اختیار دارد كه نبض خلیج فارس را در دست گرفته است، در واقع جزایر سه‌گانه تنب بزرگ، كوچک و بوموسی سه جزیره از شش جزیره ایرانی هستند كه به جزایر قوسی شکل مشهورند و اهمیت این جزایر به‌خاطر موقعیت نظامی است که دارند و به‌عنوان یک دژ دفاعی محکم تنگه هرمز قلمداد می‌شوند که حاكمیت شمالی تنگه هرمز از آن ایران و حاكمیت جنوبی آن از آن كشور عمان است.»
وی ادامه می‌دهد: «جزایر سه‌گانه اهمیت خاصی در دفاع از ایران دارند و به لحاظ نظامی فوق‌العاده مهم و دارای موقعیت ویژه تدافعی بالایی‌اند، البته نباید این اصل را نادیده گرفت كه با دقت و تامل در جغرافیای طبیعی خلیج فارس درمی‌یابیم كه قدر و ارزش نظامی جزایر سه‌گانه فقط برای ایران مهم است، نه برای سایر كشورها، از جمله منطقه حاشیه جنوبی خلیج فارس، چرا كه ایران بر تعدادی جزایر برخوردار از موقعیت ممتاز در تنگه هرمز در دهانه خلیج فارس حاكمیت دارد که از آن میان شش جزیره كه زنجیره قوسی‌شکل دفاعی ایران را شکل می‌دهند، اهمیت بیشتری دارند که این جزایر شامل؛ هرمز، لارک، قشم، هنگام، تنب بزرگ و بوموسی هستند كه در فاصله‌هایی نسبتاً كوتاه از یكدیگر قرار دارند.»
کارشناس مسائل جغرافیایی سیاسی اضافه می‌کند: «وجود یک منحنی به شکل فرضی كه این جزایر را به یكدیگر وصل می‌کند، به درک برتری استراتژیک ایران در كنترل امنیت منطقه مهم تنگه هرمز كمک بیشتری می‌کند و این همان موضوعی است که کشور آمریکا را به دلیل حضور غیرقانونی در خلیج فارس تحت‌فشار قرار داده و در نتیجه تلاش آنها را با کمک حاکمان جزایر حاشیه خلیج فارس به‌خصوص امارات برای به‌دست آوردن موقعیت این جزایر بار ارزش در پی داشته است.»
حمیدی تأکید می‌کند: «از نظر جغرافیایی اصولاً خلیج فارس دارای یک دریای عمیق نیست و جالب آن كه عمیق‌ترین قسمت آن نیز كه برای كشتیرانی و به‌ویژه حمل‌ونقل کشتی‌های بزرگ برای تجارت مناسب است در محدوده متعلق به ایران واقع شده است و بر همین اساس در مورد كشتیرانی در خلیج فارس و اهمیت جزایر بوموسی، تنب بزرگ و كوچک در این میان باید اشاره كرد كه به علت عمق كم آب در تمام نقاط تنگه هرمز كه از راس مسندم تا بندرعباس ادامه دارد، کشتی‌های بزرگ قادر به عبور نبوده و مجبور هستند از ناحیه محدودی كه معادل پانزده كیلومتر است و عمق آب جهت عبور آنها كافی است، حركت کنند.»
وی تصریح می‌کند: «در قسمت شمالی این معبر مهم یعنی تنگه هرمز جزایر ایرانی قشم، هرمز و لارک قرار دارند که علاوه بر این، در ابتدای این راه عبور، کشتی‌های بزرگ جنگی و نفتکش‌ها مجبور هستند از كنار جزایر ایرانی تنب بزرگ و كوچك و بوموسی عبور کنند و به همین علت شرایط برای کشورهای استکباری همچون آمریکا و انگلیس که در حال پرسه زدن در منطقه خلیج فارس و چپاول انرژی آن‌اند به دلیل حضور مقتدرانه ایران و موقعیت خاص این جزایر بسیار سخت شده است.»
برتری بالای توان نظامی حاصل از جزایر سه‌گانه کشور
علی انصاری کارشناس مسائل جغرافیای دفاعی در ادامه موضوع تأکید می‌کند: «همان‌طور که کارشناس محترم جناب حمیدی به نقش پررنگ قوای دفاعی این جزایر مهم و داغی که بر دل نیروهای تروریستی آمریکا در خلیج فارس گذاشته است، اشاره کردند، باید گفت: با این وجود مهم‌ترین دلیل اهمیت جزایر سه‌گانه در مباحث نظامی قابل جست‌وجو بوده و از همه مهم‌تر این دو جزیره (تنب بزرگ و كوچک) به همراه بوموسی بخشی از سیستم دفاعی و حفاظتی تنگه هرمز و همچنین کرانه‌های جنوبی کشور را تشكیل می‌دهند و به‌علاوه موقعیت جغرافیایی آنها در عمق آب‌های خلیج فارس و همچنین در داخل دو كریدور رفت و برگشت تنگه هرمز طرح تفکیک تردد بین‌المللی کشتی‌ها به‌خصوص برای آمریکایی‌ها، آنان را از اهمیت استراتژیک خاصی برخوردار کرده است.»
وی در خصوص نقش مهم جزیره تنب بزرگ در این باره می‌گوید: «این جزیره با وسعت حدود ١١ کیلومتر مربع در جنوب جزیره قشم واقع شده كه از جنوب به جزیره بوموسی، از شرق به عمان و از غرب به تنب كوچك ختم می‌شود و فاصله این جزیره تا قشم ٣١ کیلومتر، تا تنب كوچک ١٢، بوموسی ٥٠ و تا جزیره الحمراء در راس‌‌الخیمه در امارات متحده عربی ٨٢ كیلومتر است و یک جزیره کامل برای استقرار قدرت دفاعی ایران به شمار می‌رود و می‌تواند تهدید بسیار جدی برای ناوهای آمریکایی و حامیان آن باشد.»
این کارشناس مسائل جغرافیای دفاعی درباره تنب کوچک اشاره می‌کند: «جزیره تنب کوچک با مساحت دوكیلومتری در جنوب بندر اقتصادی لنگه و در غرب تنب بزرگ واقع شده و فاصله این جزیره تا بندر لنگه ٥٠ كیلومتر، راس‌‌الخیمه ٩٢ كیلومتر و تا تنب بزرگ حدود ١٣ كیلومتر است و از لحاظ بعد تجاری و اقتصادی فضای بهتری نسبت به تنب بزرگ دارد البته که از بعد پشتیبانی- دفاعی آن برای نظارت بر جزایر منطقه غربی خلیج فارس و لنج‌های تجاری نباید غافل شد.»
انصاری درباره ارزش اقتصادی جزیره بوموسی تصریح می‌کند: «جزیره بوموسی نسبت به جزایر دیگر بیشتر موردتوجه کشورهای عربی همچون امارات و کویت بوده و دلیل اصلی آن موقعیت نزدیکی آن به جزایر حاشیه خلیج فارس است و حاکمان کشور امارت با توجه به تحرکات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در این جزیره از تبدیل آن به فرصتی نظامی در هراس‌اند البته که ظرفیت بالای این جزیره می‌تواند بستری امن برای کالاهای تجاری و بازرگانی کشتی‌های خارجی داشته باشد.»
ریشه تاریخی جزایر سه‌گانه همیشه جاودان ایران
فریبرز علوی استاد دانشگاه و تاریخدان در این باره می‌گوید: «تعلق جزایر سه‌گانه به ایران از دیرباز تا شرایط فعلی علاوه بر مستندات تاریخی دارای مستندات فرهنگی نیز است، و در باب نامگذاری آنها، تنب واژه فارسی سره‌ای است که در گویش‌های محلی جنوب ایران شامل لهجه‌های لارستانی، بندری، تنگستانی و دشتستانی به معنای تپه یا تَل به کار می‌رود و علت نامگذاری آن این است که دریانوردان محلی هنگام نزدیک شدن به این جزایر آنها را به شکل تپه‌ای در میان آب می‌دیدند و به همین دلیل، عنوان تنب را به هر دو جزیره اطلاق کردند که تا به امروز به این نام شناخته شده‌اند.»
وی ادامه می‌دهد: «قدیمی‌ترین متن تاریخی که در آن نام تنب آمده، کتاب (الفوائد فی اصول علم البحر و القواعد) اثر ابن ماجد، دریانورد مشهور سده‌های ۹ تا ۱۰ هجری قمری است.»
این تاریخدان تصریح می‌کند: «همچنین دکتر ایرج افشار در کتاب جزایر بوموسی و جزایر تنب بزرگ و تنب کوچک درباره نام جزیره بوموسا نوشته است، این واژه از دوپاره، بو و موسی تشکیل شده است که بو به معنی رایحه و یا مخفف بود، باشد، و بوم به معنی جا، مقام، منزل و مأوا و سرزمین است به‌طوری که می‌گویند: مرغ بوم، گرفت؛ یعنی آشیانه، خانه و وطن گرفت که در کتاب‌های اوستایی سانسکریت و پارسی باستان نیز به همین معنی یعنی سرزمین از آنها یاد شده است، موسی نام شخص است و بوموسا یعنی سرزمین موسی؛ بنابراین می‌توان گفت که پیش از اسلام شخص ایرانی‌الاصل معروفی به نام موسی در این جزیره زندگی و حکومت می‌کرده و نام جزیره از نام او مأخوذ و به سرزمین موسی (بوموسا) معروف شده است.»
تاریخچه حاکمیت ایران بر جزایر سه‌گانه
جمهوری اسلامی ايران حدود 2 هزار و 700 کيلومتر مربع مرز آبی با همسايگان خود در دريای خزر، خليج فارس و دريای عمان دارد که اين سواحل و مرزهای آبی، جزاير متعددی را در خود جای داده است. خليج فارس که بيشترين مرز آبی را با ساير کشورها داراست حدود 30 جزيره مسکونی و غيرمسکونی دارد که جزاير مينو، خورموسی، بونه، دارا، قبر ناخدا، خارک، خارکو، عباسک، ميرمهنا، فارسی، تهمادو، نخيلو، گرم، لاوان، شکور، هندورابی، کيش، فرور بزرگ، فرور کوچک، سيری، قشم، ناز، هرمز، هنگام، لارک، بوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک از جمله اين جزاير هستند. اما در اين ميان سه جزيره بوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک به جزاير «سه‌گانه» معروف شده‌اند، این جزایر به لحاظ نظامی فوق‌العاده مهم و دارای موقعيت ويژه تدافعی هستند، از اين جهت موقعيت مهم اين جزاير باعث برخی حساسيت‌ها شده است. جزاير سه‌گانه در جنوبی‌ترين استان جمهوری اسلامی ايران يعنی استان هرمزگان با مرکزيت بندرعباس قرار دارند، اين استان نيز در جنوب ايران و در شمال تنگه هرمز قرار داشته و کرانه‌های اين استان در شرق به دريای عمان و در غرب به خليج فارس امتداد می‌يابد.
حاکمیت ایران بر جزایر سه‌گانه بوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک ریشه در دوره امپراتوری‌های ایلامی، ماد، هخامنشی، اشکانی و ساسانی دارد. در این دوران نظم و امنیت ایرانی بر سراسر پهنه خلیج فارس و جزایر آن حکمفرما بود. جزایر سه‌گانه در سال ۱۹۴۸ به‌طور کامل تحت اشغال امپراتوری بریتانیا به عنوان قیم رسمی امارات متصالحه درآمد اما تا سال ۱۹۷۱ هیچ‌یک از دولت‌های وقت ایران این اشغال را نپذیرفته و بوموسی به همراه تنب بزرگ و تنب کوچک در تقسیمات کشوری ایران قرار داشتند. در سال ۱۹۷۱ پس از توافق ایران و بریتانیا و پیش از خروج نیروهای نظامی بریتانیا از منطقه و تأسیس کشور امارات متحده عربی، بوموسی به همراه تنب بزرگ و تنب کوچک پس از نزدیک به ۷۰ سال شکایت‌های مداوم دولت ایران علیه اشغالگری بریتانیا سرانجام به ایران بازگردانده شد.