نگاهی به مسئولیت خانه‌داری در جایگاه مادرِ همه مشاغل-بخش دوم
قهرمان گمنام خانه بی‌توقع و نستوه
روی پله ایستاده‌ام و گوشه پرده را که رها شده، می‌کشم روی صورتم. به کوچه‌ای که منتظر است، می‌نگرم. وقت بازگشت بچه‌ها از مدرسه است. دست می‌کشم روی برگ‌های سبز پارچه پرده و فکر می‌کنم کاش دست‌هایم اسلیمی بودند، قد می‌کشیدند، پیچاپیچ و تا چوب‌پرده می‌رسیدند. خاک نرمی به چشمانم می‌رود، می‌سوزند و می‌بارند.
دیروز در مدرسه دخترم در فرمی که پیش رویم گذاشتند، جلو سؤال شغل شما چیست؟ نوشتم: «خانه‌دار.»
مسئول مدرسه نگاهی انداخت و گفت: «خوب شما که وقت آزاد داری، بیشتر در خدمت‌تان باشیم!»
با خودم زمزمه کردم: «من و وقت آزاد؟! واقعاً چرا باید خیال کنند که یک خانم خانه‌دار تقریباً بیکار است؟»
از پله می‌آیم پایین و کوه لباس‌های شسته شده را از شکم ماشین لباسشویی بیرون می‌کشم و روی بند رخت پهنشان می‌کنم. در همین حین حواسم به قابلمه سوپ است که سر گاز گذاشته‌ام. می‌ترسم سر برود. تا شب رگبار کارهای ریز و درشت پشت‌سر هم ردیف می‌شوند.
یک تکه کاغذ در جیب سویشرت دخترم پیدا می‌کنم. مچاله شده، ولی خطوطش پیداست. رویش نوشته: «مامان! خسته نباشی. ممنون که هستی.»
چالش همچنان پایدار بیمه زنان خانه‌دار
همواره یکی از مشکلات عمده زنان خانه‌دار عدم برخورداری از حق بیمه و بازنشستگی بوده است. در دهه هشتاد شمسی زمزمه‌هایی در خصوص تعیین بیمه برای زنان خانه‌دار به گوش رسید و بنا بود بودجه‌ای برای این موضوع تعیین شود. متولی این امر نیز سازمان بهزیستی معرفی شد. در برنامه‌ریزی‌های اولیه قرار بود بیمه زنان خانه‌دار به زنانی تعلق بگیرد که شاغل، دانشجو یا دانش‌آموز نباشند و سنشان بین ۲۲ تا ۶۰ سال باشد. در این طرح همچنین بنا بود زنان خانه‌دار پس از پرداخت ۲۰ سال پرداخت حق بیمه، مشمول حقوق بازنشستگی شوند. برنامه‌هایی که از آن زمان تاکنون هرازگاهی به صدر خبرها می‌آیند، اما هنوز به‌روشنی اعلام نشده که سرانجام‌شان به کجا رسیده و متولی اجرای آنها چه نهاد یا وزارتخانه‌ای است؟
سازمان بهزیستی در همان ابتدا از انجام تعهدات این نوع بیمه، اعلام ناتوانی کرد. طرح را به وزارت رفاه واگذار کردند؛ اما این وزارتخانه نیز اعلام کرد؛ اجرای چنین طرحی ساده نیست و بهتر است طرح بیمه زنان خانه‌دار به «بیمه زنان خانه‌دار نیازمند» تغییر کند. چون بر اساس طرح جدید زنانی تحت این پوشش قرار می‌گرفتند که بی‌سرپرست یا بیمار باشند.
در آخرین تغییرات در سال ۱۳۸۷ طرح پیشنهادی رنگ و بویی از اجرا گرفت. مصوبه‌ای از سوی هیئت‌مدیره سازمان تأمین اجتماعی صادر و مقرر شد خانه‌داری مشمول «مقررات بیمه صاحبان حِرَف و مشاغل آزاد» قرار بگیرد. به‌این‌ترتیب بیمه تأمین اجتماعی زنان خانه‌دار بر اساس ضوابط بیمه صاحبان حِرَف و مشاغل آزاد تعیین و به مرحله اجرا درآمد. در تیرماه سال ۱۳۹۹ نیز «مهدی شکوری»، مدیرکل امور بیمه‌شدگان سازمان تأمین اجتماعی، شرط سنی پذیرش تقاضا برای برخورداری از پوشش بیمه زنان خانه‌دار، چه زنان متأهل و چه مجرد را حداقل ۱۸ سال تمام و حداکثر ۵۰ سال اعلام کرد.
اما همچنان آمار مشخصی از اینکه چه تعداد از ۲۰ میلیون زن خانه‌دار ایرانی توانسته‌اند از بیمه مذکور استفاده کرده یا از حمایت مالی دولتی و امکان بازنشستگی برخوردار شوند، وجود ندارد.
محمدحسن زدا، قائم‌مقام پیشین سازمان تأمین اجتماعی، سال ۱۳۹۸ با انتشار مطلبی در اینستاگرام توضیح داده بود: «سازمان تأمین اجتماعی سه مدل بیمه را برای زنان خانه‌دار در نظر گرفته است. نوع اول با حق بیمه ۱۲ درصد است و شامل بازنشستگی می‌شود. نوع دوم با حق بیمه ۱۴ درصدی شامل بازنشستگی و فوت و نوع سوم که گران‌ترین است با حق بیمه ۱۸ درصدی شامل بازنشستگی، فوت و ازکارافتادگی می‌شود. این در حالی است که درآمد ماهانه یک زن خانه‌دار در ایران که بیمه بازنشستگی دارد نزدیک به یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان است.»
کارشناسان حوزه زنان و خانواده، بر این باورند که اگر بیمه زنان خانه‌دار به‌صورت خوداشتغالی مطرح شود ازنظر اقتصادی مفید است و پس از ۳۰ سال فرد بیمه‌شده می‌تواند از سنوات خدمت خود در دوران بازنشستگی با حداقل حقوق استفاده کند، بااین‌حال گوشزد می‌کنند که این بیمه پاسخگوی مناسبی برای بیمه درمانی نیست. نکته اینجاست که این نوع بیمه درواقع یک شغل در سایه است و خانه‌داری به‌عنوان یک شغل محسوب نمی‌شود و درواقع زنان در جامعه از جایگاه اجتماعی برخوردار نخواهند بود، بنابراین منزلت اجتماعی هم نخواهند داشت. ولی از نظر فردی، امنیتی را در زمان بازنشستگی می‌دهد که از این نظر مفید خواهد بود.
بر همین اساس صاحبان بیمه‌های خصوصی در گفت‌وگو با «رسانه‌ها» می‌گویند: پرداخت حق بیمه شرط اول بیمه‌گر است. اگر زنی درآمدی ندارد و حق بیمه‌اش را همسرش می‌پردازد، چنانچه زمانی همسر توانایی این کار را نداشته باشد، و یا همسرش فوت کند و نتواند حق بیمه را پرداخت کند پرونده وی باطل می‌شود، پس در این صورت بیمه‌گذار سودی نکرده و از طرفی زن خانه‌دار هم پولی دستش را نخواهد گرفت. منطقی وجود ندارد زنی که درآمدی ندارد بیاید و یک حق بیمه‌ای بدهد تا در آینده بتواند از مزایا برخوردار باشد. این بیمه، حمایتی از سوی دولت ندارد و این بزرگ‌ترین ضعف آن است. نکته مهم این است که بیمه زنان خانه‌دار با عنوان‌های مختلف ازجمله بیمه عمر و بازنشستگی مطرح می‌شود و به فرد متقاضی با این عنوان تجاری فروخته می‌شود. باید این را بدانید که شرکت‌های بیمه دنبال تجارت هستند و سود خود را در نظر می‌گیرند. از سوی دیگر زنان خانه‌داری می‌توانند از این مزایا بیشتر استفاده ببرند که خیلی زود شروع به پرداخت حق بیمه کرده باشند. چون بیمه‌های عمر طوری ارائه می‌شوند که فرد باید ۱۰ تا ۱۵ سال حق بیمه پرداخت کرده باشد. از طرفی بیمه‌ها ازجمله بیمه ازکارافتادگی جزو این بیمه محسوب نمی‌شود و یک زن خانه‌دار نمی‌تواند از آن استفاده کند.
یاد دادن مهارت خانه‌داری به فرزندان
داشتن حس خوب با هم بودن و کمک و یاری رساندن به همدیگر از مهم‌ترین دستاورد همکاری با خانم خانه است.
سرعت گرفتن انجام کارها و لذت بیشتر و خستگی کمتر با انجام کارهای گروهی هم بر کسی پوشیده نیست.
با سرعت گرفتن انجام کارها، مادر خانواده با بهره‌وری از وقت آزاد می‌تواند در رسیدگی به تغذیه و بهداشت فرزندان و رفع نیازهای آنها تلاش کند.
مادر در وقت آزاد خود می‌تواند به علایق و خواسته‌های خود نیز توجه کند.
خانم خانه‌دار می‌تواند در کنار رسیدگی به امور منزل بدون نگرانی، مهارت‌های حرفه‌ای و مسئولیت‌های شغلی خود را نیز ارتقا بخشد.
شرکت در فعالیت‌های فرهنگی و هنری و کسب تجربه‌های جدید و ارتباطات اجتماعی و به‌روز کردن اطلاعات مادر می‌تواند به رشد بهتر فرزندان و داشتن خانواده‌ای موفق و پرانرژی کمک کند.
رویا خدری، روانشناس خانواده به گزارشگر کیهان می‌گوید: «مادر علاوه بر اینکه می‌تواند روحیه‌ای شادتر در تربیت و آموزش فرزندان بکوشد. با فعالیت‌های اقتصادی و فرهنگی خود به آموزش و رشد همه‌جانبه خانواده نیز کمک فراوانی کند. داشتن مهارت‌های خانه‌داری چه پسر و چه دختر و تعامل و همکاری با اعضای خانواده به‌عنوان اولین گروه اجتماعی می‌تواند به موفقیت آنها در شرکت در گروه‌های بزرگ‌تر در آینده کمک کند. فرزندان می‌توانند با داشتن روحیه همکاری با فراگیری مجموعه‌ای از مهارت‌های حرفه‌ای و هنری و فرهنگی و ارتباطی در فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی و شغلی شرکت کنند و موفقیت آنها در زندگی و کار تضمین خواهد شد.
پس برای داشتن یک خانواده موفق همه اعضای آن خوب است به مهارت خانه‌داری و همکاری در انجام امور منزل مسلح باشند.»
از این روانشناس خانواده سؤال می‌کنم: «آیا می‌توان مهارت‌های زندگی خانه‌داری را آموزش داد؟» وی پاسخ می‌دهد: «خوشبختانه تکنیک‌ها و مهارت‌های خانه‌داری از جمله مهارت‌هایی است که قابلیت آن را دارد که از نسلی به نسل دیگر منتقل شود و فرزندان قادر به یادگیری آن هستند.
آشپزی و تمیزکاری و نظافت و شست‌و‌شوی ظرف و لباس از جمله مهارت زندگی خانه‌داری است که برای انجام آنها باید برنامه منظم روزانه و همیشگی داشت.
داشتن برنامه خانه‌داری منظم کمک می‌کندکارها بهتر و بل سرعت بیشتری پیش رود.
با مشارکت و همکاری سایرین و تقسیم کاربین اعضا و انجام امور طبق برنامه، خانم خانه زمان بیشتری برای رسیدگی به خواسته‌ها و نیازهای اختصاصی هر کدام از اعضای خانواده در اختیار خواهد داشت.»
راهکارهای همراهی در کارهای خانه با همسر
برخی تصورشان این است که شغل خانه‌داری نیاز به هیچ تخصص و آگاهی ندارد، درحالی‌که شغل خانه‌داری برنامه‌ریزی، مدیریت زمان، مدیریت اقتصاد خانوار، تقسیم وظایف بین اعضای خانه و انسجام بین آنها و... را توأمان می‌طلبد.
لیستی از کارهای هفتگی منظم مانند خرید مواد غذایی، تمیز کردن آشپزخانه، گردگیری، جاروبرقی و لباس شستن را تهیه کنید و آن را در تقویم قرار دهید. یک روز (و زمان) را انتخاب کنید و کارهای خانه را به طور عادلانه بین خود تقسیم کنید. این کار باعث می‌شود هر دوی شما در کارهای خانه شرکت کنید و همه چیز عادلانه تقسیم شود. حتی می‌توانید یک شیشه قرعه‌کشی درست کنید و وظایف خانه را در آن قرار دهید. هر نفر یک کارت از شیشه برمی‌دارد به‌این‌ترتیب کارهای خانه به‌صورت قرعه‌کشی و کاملاً مساوی بین دو نفر تقسیم می‌شود.
برای گذراندن وقت بیشتر در کنار هم کارهای خانه را سریع‌تر انجام دهید تا وقت بیشتری برای بودن کنار هم پیدا کنید.
سعی کنید روزهای تعطیل در خانه بمانید، به بیرون بروید. سعی کنید نظافت خانه را هر شب در وقت مشخصی انجام دهید. وقت خود را مدیریت کنید.
گاهی اوقات، زن و شوهرها آن‌قدر در کارهای بیرون خانه گرفتار می‌شوند که وقتی برای انجام کارهای خانه برای آنها باقی نمی‌ماند. این فرصتی برای تمرین سازگاری در ازدواج است.
لیستی از کارهای خانه تهیه کنید و ببینید که کدام یک از شما می‌توانید در هفته آن را انجام دهید. به‌عنوان مثال، یک نفر می‌تواند لیست مواد غذایی را بنویسد و دیگری آنها را در راه خانه بخرد. یا اینکه لباس‌های کثیف را در لباسشویی بیندازید و همسرتان هنگام رسیدن به خانه لباس‌ها را خشک و جمع کند. به‌این‌ترتیب اگر با هم کار کنید، یک راه‌حل مناسب پیدا خواهید کرد.
تمیز باشید. وسایل تمیزکننده را در یک جعبه قرار دهید: وسایل لازم برای تمیز کردن خانه (مثل شیشه‌پاک‌کن، پارچه‌های تنظیف، جرم‌گیر و...) را در یک جعبه قرار دهید و هنگام تمیز کردن خانه آن را کنار خود قرار دهید. به‌این‌ترتیب دیگر لازم نیست برای آوردن وسایل موردنیاز، چندین بار به آشپزخانه یا حمام بروید.
پاهای خود را پیش از وارد شدن به خانه تمیز کنید. قبل از وارد شدن به خانه، پاهای خود را تمیز کنید. می‌توانید جوراب‌های خود را در بیاورید و سریعاً به حمام بروید تا از کثیف شدن خانه توسط پاهای آلوده، جلوگیری شود. جلوی در یک دم فرشی یا پارچه بگذارید و پیش از وارد شدن به خانه، کف پاهایتان را تمیز کنید.
همیشه خانه را جاروبرقی بکشید. برخی از کارها را می‌توانید هفتگی یا دو بار در هفته انجام دهید، اما جارو کردن خانه این‌طور نیست. با جاروبرقی مکرر می‌توانید گردوغبار، خاک‌ها و پرزها را تمیز کنید و به این ترتیب همیشه خانه تمیزی داشته باشید.
از پارچه‌های میکروفیبر استفاده کنید. پارچه میکروفایبر یکی از بهترین چیزهایی است که برای نظافت خانه تهیه می‌شود. اکثر مردم از این پارچه‌ها برای تمیز کردن لکه‌ها و گردوغبار از کامپیوتر و سایر صفحه‌های دستگاه برای جلوگیری از خراش شیشه استفاده می‌کنند.
با این حال، می‌توان از پارچه‌های میکروفایبر در تمام انواع کارهای نظافت خانه استفاده کرد. اکثر این پارچه‌ها سازگار با محیط‌زیست هستند و در اندازه‌های مختلفی موجود هستند و در برداشتن ذرات کوچک گرد و غبار و باکتری‌ها بسیار کارآمد عمل می‌کنند. این پارچه‌ها به‌خوبی گرد و غبار را از سطوح پاک می‌کنند و شما باید پس از هر بار استفاده، آنها را بشویید.