سالگرد اعلام تأسیس شورای انقلاب اسلامی
وقتی رمز عملیات انقلاب اعلام شد
دفتر پژوهش‌های مؤسسه کیهان
«سلام و تحیت بر ملت قهرمان و شریف ایران! سلام بر شهدای راه حق!
اکنون که روز پیروزی ملت شجاع نزدیک می‌شود، اکنون که خون‌های پاک عزیزان بی‌گناهی که برای دفاع از حق و حقیقت به دست جلادان خون‌آشام شاه بر زمین ریخته شده است بارور می‌گردد، لازم می‌دانم مراتب ذیل را به اطلاع ملت ایران و مردم جهان برسانم:
به موجب حق شرعی و بر اساس رأی اعتماد اکثریت قاطع مردم ایران که نسبت به اینجانب ابراز شده است، در جهت تحقق اهداف اسلامی ملت، شورایی به نام «شورای انقلاب اسلامی» مرکب از افراد با صلاحیت و مسلمان و متعهد و مورد وثوق موقتاً تعیین شده و شروع به کار خواهند کرد. اعضای این شورا در اولین فرصت مناسب معرفی خواهند شد. این شورا موظف به انجام امور معین و مشخصی شده است؛ از آن جمله مأموریت دارد تا شرایط تأسیس دولت انتقالی را مورد بررسی و مطالعه قرار داده و مقدمات اولیه آن را فراهم سازد. دولت موقت در اولین فرصت که مناسب و صلاح دانسته شود به ملت معرفی و شروع به کار خواهد نمود...»1
این جملات بخشی از پیامی بود که حضرت امام خمینی در تاریخ 22 دی ماه 1357 صادر کرده و در آن موجودیت شورای انقلاب اسلامی را به‌عنوان عالی‌ترین نهاد تصمیم‌گیری انقلاب به نیابت از حضرت امام در داخل کشور، اعلام نمودند. گویی رمز عملیات پیروزی انقلاب را اعلام کرده بودند.
شورایی که از دو ماه قبل کار خود را آغاز کرده بود
این در حالی بود که از مدت‌ها قبل و با اوج‌گیری نهضت امام، نیاز به حضور فعال یک ارگان عالی تصمیم گیری و اجرائی به عنوان جانشین امام در داخل کشور احساس می‌گردید و البته بر همین اساس و پیش از گردانندگان نهضت در داخل کشور، حضرت امام از چندین ماه قبل، نسبت به تشکیل شورای انقلاب اسلامی اهتمام داشتند و حتی در دیدار استاد مطهری با ایشان این موضوع را مطرح کرده و دستور تشکیل شورای انقلاب را داده بودند.
چنان‌که پس از مدتی که خبری از تشکیل شورای یاد شده به نظرشان نرسید، مجدداً در نامه‌ای به تاریخ 14 آبان 1357 خطاب به آیت‌الله دکتر بهشتی بر ضرورت تشکیل هرچه سریع‌تر آن تأکید ورزیده و آسیب‌هایی را که در غیاب چنین شورایی متوجه نهضت خواهد بود، گوشزد نمودند. ایشان در بخشی از آن نامه نوشتند:
«... پس از اهدای سلام و تحیت، وقت دارد سپری می‌شود و من خوف آن دارم که با عدم معرفی اشخاص، مفسده پیش آید. بنا بود به مجرد آمدن ایشان (آیت‌الله مرتضی مطهری از سفر و دیدار با امام) با اشخاص مورد نظر یکی یکی و جمعی ملاقات کنید و نتیجه را فوراً به اینجانب اعلام کنید. و نیز مرقومی که معرف باشد با خط و امضای عدد معلوم بفرستید. من در انتظار هستم و باید عجله شود، و نیز استفسار از بعضی آنها برای مسافرت به خارج. در هر صورت همه موضوعات که به شما و ایشان تذکر داده شد، لازم است با عجله انجام گیرد و اگر اشخاص دیگری نیز پیدا شد ملحق شود. والسلام...»2
حضرت امام در همان روزها پاسخ به نماینده رئیس‌جمهور فرانسه که حامل پیامی از جانب کارتر برای ایشان بود نیز اظهار داشته بودند:
«راهی جز این نیست که نظام شاهنشاهی (که قانونی نیست) کنار برود و ملت را به حال خود باقی بگذارند، تا من یک شورای انقلاب تأسیس کنم از اشخاص پاکدامن، برای نقل قدرت؛ تا امکانات مناسب جهت حکومت مبعوث ملت انجام گیرد.»3
هسته اولیه شورای انقلاب
بنابر امر حضرت امام، تقریبا دو ماه قبل از اعلام تشکیل شورای انقلاب، استاد مطهری و آیت‌الله دکتر بهشتی بحث و مشورت با جامعه روحانیت مبارز (که تا آن زمان هدایت مبارزات و اعتصابات و تظاهرات را برعهده داشت) را آغاز نموده و پس از رایزنی‌های مختلف و با تایید امام به شیوه کاملا مخفی، نخستین اعضای شورا را دعوت کرده و نخستین جلسات شورای انقلاب را با این افراد تشکیل دادند:
آیت‌الله استاد مرتضی مطهری، آیت‌الله دکتر سید محمد حسینی بهشتی، حجت‌الاسلام دکتر محمد جواد باهنر، آیت‌الله سید علی حسینی خامنه‌ای، حجت‌الاسلام علی اکبر‌هاشمی رفسنجانی، آیت‌الله سید عبدالکریم موسوی اردبیلی، آیت‌الله محمدرضا مهدوی کنی و ریاست شورا نیز برعهده استاد مطهری قرار گرفت.
از آن پس شورای انقلاب اسلامی به‌طور رسمی به‌عنوان نیابت رهبر انقلاب، هدایت مبارزات را در داخل کشور برعهده گرفت و برای انتقال حکومت به انقلابیون و مردم و برپایی نظام اسلامی برنامه‌ریزی کرد.
بنا به پیشنهاد برخی اعضای شورا از جمله استاد مطهری و موافقت حضرت امام آیت‌الله طالقانی به شورا ملحق شد که خود ایشان، از یک طرف بنا بر تکلیفی که احساس می‌کرد و از طرف دیگر به دلیل بی‌اطلاعی از شورای انقلاب تشکیل شده توسط امام، شورایی دیگر ایجاد کرده بود که بلافاصله پس از خبر یافتن از شورای انقلاب مورد نظر امام، آن را منحل کرده و به شورای انقلاب اسلامی پیوست.
مرحوم دکتر صادق طباطبایی در «ناگفته‌های انقلاب» در این باره توضیح داده است:
«... یادم می‌آید شبی به امام گفتند که از تهران اطلاع دادند آقای طالقانی اقدام به تشکیل شورای انقلاب کرده است. یادم است که امام با تغیّر پرسید که مگر آقایان به آقای طالقانی نگفتند؟ نمی‌شود که ایشان در شورای انقلاب نباشند و از همان لحظه به تهران اطلاع داده شد که امام دستور دادند حتماً آقای طالقانی در شورای انقلاب باشند که مرحوم طالقانی هم آمدند...»4
در مرحله بعد برخی افراد غیرروحانی که در سال‌های گذشته در کنار روحانیت مبارز حضور داشتند نیز به شورا دعوت شدند، از جمله مهندس بازرگان و یدالله سحابی و احمد صدر حاج سید جوادی و...
در همان روزها، امام در مصاحبه با تلویزیون فرانسه در مورد اهداف شورای انقلاب فرمودند:
«هدف این است که شورای انقلاب یک حکومت موقتی ایجاد کند که آن حکومت موقت، مجلس مؤسسان را تأسیس کند برای تصویب قانون اساسی و بعد بقیه کارها.»5
برگ برنده در مقابل شورای سلطنت رژیم شاه
نکته قابل توجه اینکه اعلامیه حضرت امام مبنی بر تشکیل شورای انقلاب دقیقا در زمانی صادر شد که شورای سلطنت هم تشکیل گردیده بود و شاپور بختیار (آخرین نخست‌وزیر شاه) قصد اعلام آن را داشت. اما امام در یک اقدام غافلگیرانه با اعلام خبر تشکیل شورای انقلاب، همه اخبار راجع به شورای سلطنت را تحت‌الشعاع قرار داده تا جایی که مطبوعات، اخبار و گزارش‌های تشکیل شورای انقلاب را مفصل‌تر و با تیترهای درشت‌تر و تاثیرگذارتر از تشکیل شورای سلطنت انتشار دادند.
اعلامیه حضرت امام درباره تشکیل شورای انقلاب، 22 دی‌ماه را به نقطه عطفی برای نهضت اسلامی تبدیل نمود. تا پیش از آن تاریخ، انقلابیون و مبارزین از جهت‌گیری نهضت اطلاعی نداشتند که چگونه این تظاهرات و اعتصابات به برپایی حکومت اسلامی منتهی شده و این حکومت به چه کیفیتی برپا خواهد گردید؟ مدیران و مسئولین حکومت انقلابی پیش از تشکیل دولت و مجلس و تعیین ریاست جمهوری، چه افراد یا گروهی هستند؟
چنان‌که برخی فرصت‌طلبان و نیروهای وابسته به کانون‌های خارجی، با القاء این موضوع که نهضت امام و انقلابیون پیرو ایشان، برنامه و سازماندهی برای برپایی حکومت ندارند، درصدد بر آمدند تا با طرح و نقشه خود عهده‌دار این مرحله شوند و پس از آن نیز عنان حکومت بعدی را در اختیار گیرند.
این مصداق همان هشداری بود که پس از تاخیر در برپایی شورای انقلاب، حضرت امام در پیام خودشان به آیت‌الله دکتر بهشتی داده بودند، اما اعلام رسمی تشکیلات و برنامه‌های آینده حکومت اسلامی از طریق شورای انقلاب، این بخش از توطئه دشمنان ملت ایران را نیز ابتر گذارد.
با اعلام رسمی موجودیت شورای انقلاب از سوی امام خمینی، رژیم شاه و همچنین رسانه‌های جمعی به تکاپو افتادند تا از هویت اعضای آن اطلاع پیدا کنند. اما نه در پیام حضرت امام و نه در هیچ‌یک از روزنامه‌ها و مطبوعات، اشاره‌ای به هویت اعضای این شورا نشده بود و البته پنهان ماندن هویت آنها به دلیل مسائل مختلف امنیتی و مقابله با توطئه‌های رژیم شاه و اربابان آمریکایی و اسرائیلی‌اش، تقریبا برای اکثریت قریب به اتفاق مردم، روشن و معلوم بود. امّا مطبوعات وابسته که پس از پایان اعتصابات دو ماهه با برنامه رهبر‌تراشی و موازی‌سازی برای نهضت امام و رهبری ایشان، در میدان حاضر شدند، در این مورد هم کار خود را آغاز نمودند تا با معرفی افراد مورد نظر خود که بسیار بی‌ربط با نهضت اسلامی مردم بودند، تلاش کنند تا نیروهای وابسته را در اذهان مردم نفوذ داده و به نوعی سرنخ اوضاعی که از دست شاه و رژیمش خارج شده بود را دوباره به چنگ آورند.
دوران و سرانجام شورای انقلاب
شورای انقلاب در آغاز، هفته‌ای یک‌بار و سپس دو بار، به‌طور مخفی در منازل افراد عضو تشکیل جلسه می‌داد. تصمیمات اتخاذ شده در این جلسات بلافاصله با امام در میان گذاشته شده و پس از کسب تکلیف، به مرحله اجرا درمی‌آمد. از اقدامات مهم شورای انقلاب، مذاکره با مقامات نظامی نیروهای مسلح، مأموریت راه‌اندازی صنعت نفت، تشکیل دولت موقت، برگزاری رفراندوم جمهوری اسلامی و برپایی مجلس خبرگان قانون اساسی و... بود.
پس از پیروزی انقلاب، افرادی همچون دکتر حسن حبیبی، دکتر عباس شیبانی، ابوالحسن بنی‌صدر، صادق قطب‌زاده، ابراهیم یزدی، علی‌اکبر معین‌فر و احمد جلالی نیز به جمع اعضای شورای انقلاب اضافه شدند.
ریاست این شورا در ابتدا برعهده آیت‌الله مرتضی مطهری بود اما با شهادت ایشان ریاست شورای انقلاب به آیت‌الله طالقانی منتقل شد و بعد از رحلت آن مرحوم، دبیری شورا برعهده آیت‌الله دکتر بهشتی قرار گرفت.
با شروع کار مجلس و شورای نگهبان و دیگر نهادهای قانونی، در تیرماه 1359 مسئولیت و ضرورت وجودی شورای انقلاب به پایان رسید.
______________________________
1- صحیفه امام- جلد 5- صفحه 426 2- صحیفه امام- جلد 4- صفحه 307 3-صحیفه امام- جلد 5- صفحه 377 4- صادق طباطبایی- طالقانی فریادی در سکوت- صفحه 75 5- صحیفه امام- جلد 5- صفحه 467