پرسش:

خداوند در قرآن کریم از یک‌سو می‌فرماید: پاداش حسنه ده برابر است، اما از طرف دیگر در بعضی آیات دیگر می‌فرماید: چندین برابر است و در بعضی دیگر از آیات، پاداش پاره‌ای از اعمال مانند انفاق را به هفتصد برابر بلکه بیشتر می‌رساند و در برخی آیات دیگر اجر و پاداش بی‌حساب را ذکر کرده است. آیا این اختلافات در پاداش اعمال خیر موهم تعارض و تنافی آیات قرآن کریم نیست؟

پاسخ:

آیات موهم تعارض

خدای متعال در قرآن کریم از یک‌سو می‌فرماید: «هرکسی کار نیکی انجام دهد، ده برابر آن پاداش دارد.» (انعام- 160) اما از طرف دیگر پاداش‌های متفاوت دیگری را بیان می‌فرماید: «کیست که به خدا قرض‌الحسنه دهد(و از اموالی که خدا به او بخشیده انفاق کند) تا خدا آن را برای او چندین برابر کند؟» (بقره- 245) و در بعضی آیات دیگر پاداش پاره‌ای از اعمال مانند انفاق را به هفتصد برابر بلکه بیشتر می‌رساند: «کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می‌کنند، همانند بذری هستند که هفت خوشه برویاند، که در هر خوشه یکصد دانه باشد و خداوند آن را برای هرکس که بخواهد(و شایستگی داشته باشد) دو یا چند برابر می‌کند.» (بقره- 261) همچنین در برخی آیات دیگر قرآن اجر و پاداش بی‌حد و اندازه و به تمام و کمال دریافت خواهند کرد.»(زمر- 10) آیا این وجوه اختلاف در آیات قرآن موهم تعارض و تنافی نیست؟

پاسخ شبهه

اختلاف ظاهری وجوه پاداش‌ها را باید با معیارهای تفسیری صحیح و منطقی تفسیر کرد تا این شبهه برطرف گردد. در حقیقت: حداقل پاداشی که از سوی خدای متعال به نیکوکاران داده می‌شود، دو برابر است و همین‌طور به نسبت جایگاه و اهمیت عمل، درجه اخلاص عاملین آن، میزان کوشش‌ها و تلاش‌هایی که در راه آن انجام شده است، این پاداش‌ها بیشتر می‌شود. تا جایی که هر حد و مرزی و حساب و کتابی را درهم می‌شکند و کسی حد آن را به جز خدا نمی‌داند. مثلا پاداش انفاق که در اسلام اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد، از حد معمول پاداش عمل نیک که ده برابر است، فراتر رفته و به «اضعاف کثیره» یا هفتصد برابر و بیشتر رسیده است، در مورد استقامت که ریشه تمام موفقیت‌ها، سعادت‌ها و خوشبختی‌ها است، و هیچ عقیده و عمل نیکی بدون آن پابرجا نخواهد بود، پاداش بی‌حساب ذکر شده است. همچنین بعضی از افکار پاک و شایسته که منشأ بسیاری از کارهای نیک و حسنه هستند، براساس آیه 160 سوره انعام ده برابر پاداش دارند، به عنوان مثال باعث سنت حسنه‌ای در جامعه می‌شوند، به همان نسبت پاداش بیشتری می‌یابند تا جایی که ممکن است یک پندار و کردار نیک که ممکن است سرنوشت توده‌های کثیری از نسل‌ها را دچار تغییر و تحول نماید، پاداشی بی‌حد و حصر داشته باشد. به علاوه این نکته که پاداش‌های متفاوت و یا چندین برابر و بی‌حساب دادن یکی از الطاف و منت‌های خداوند نسبت به بندگان خود می‌باشد که طبق حکمت و مصلحتی که خود می‌داند، به هرکس آنچه را که صلاح می‌داند عطا می‌کند و این تفاوت‌های حکیمانه هم هیچ ظلمی در حق بندگان نیست. زیرا خداوند در مقام کیفر دادن نیست که بحث از ظلم و عدالت شود. در تفسیر البرهان ذیل آیه مربوطه در روایتی زراره نقل کرده است که در خدمت امام صادق(ع) نشسته بودم. شخصی از آن حضرت از آیه: «من جاء بالحسنه فله عشر امثالها» سول کرد. عرض کردم: آیا این آیه شامل کسانی که با این امر(ولایت اهل البیت(ع)) آشنایی ندارند، می‌شود یا نه؟ امام صادق(ع) فرمود: «این آیه تنها در مورد مؤمنین است» این روایت دلالت دارد بر اینکه اجر اخروی به مقدار معرفت اشخاص است. به همین دلیل بنا به معرفت‌ها و محبت‌های مختلف افراد نسبت به خداوند، پیامبر گرامی(ص) و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) و درجات اخلاص متفاوت و... مقدار پاداش‌ها و حسنات برای افراد فرق می‌کند. بنابراین اختلاف مراتب پاداش‌ها هیچ‌گونه تعارض و تنافی با یکدیگر ندارند.