نام شناسنامه‌ای‌اش سکینه کبودرآهنگی بود اما در افواه عمومی به «پروانه معصومی» شهرت یافت. نامی با مسما که با شخصیت، سلوک و سرنوشت وی تناسب داشت. او قبل از انقلاب بازیگری را شروع کرد –هرچند همان زمان هم گزیده کار بود و هیچ گاه با فضای آلوده آن دوران همراه نشد- و بعد از انقلاب هم همواره پاک و معصوم ماند و چون پروانه‌ای بود که از پیله روزمرگی‌ها و حواشی عرصه سینما رها بود. به خاطر همین هم برخی ناپاکان روزگار که هنرمند را برده قدرت و شهوت و ثروت می‌پندارند، به او پیله می‌کردند و تهمت می‌زدند و توهین می‌کردند. اما او از نوادر عرصه هنر بود که هیچ‌گاه تأثیری از این تیرهای کین نیافت و به راه روشن خود با وفا ماند. او در جای درست تاریخ ایستاد و با مردم و مردمی ماند. او برنده سیمرغ جشنواره فیلم فجر شد، اما این جوایز و نشان‌ها هیچ‌گاه مایه غرور و تکبر او نشدند. چنان‌که افتخار و موفقیت را در جای دیگری می‌دانست.
مرحومه پروانه معصومی طی دو دهه اخیر گفت‌وگوهای مختلفی با روزنامه کیهان انجام داد که در آن‌ها بخشی از خاطرات و دیدگاه‌ها و نظراتش را بیان نمود. به همین مناسبت، به مرور این مصاحبه‌ها می‌پردازیم.
اجاره‌نشینی باعث شد از تهران بروم
و به شمال پناهنده شوم!
پروانه معصومی سال‌ها از تهران دور بود و روستایی در استان گیلان را سکنی گزیده بود و به کار کشاورزی مشغول بود. وی بارها از علاقه‌اش به طبیعت بکر استان گیلان و مردم آن خطه و زندگی روستایی به عنوان مهم‌ترین دلایل این نوع سکونت سخن گفته بود، اما گرانی مسکن و اجاره را هم یکی از این دلایل برشمرده بود. معصومی در مصاحبه‌ای با کیهان، از درد مستأجرین حرف می‌زد و می‌گفت: من خودم سال‌ها در تهران اجاره‌نشین بودم و این افزایش سالانه اجاره‌بها معضل بزرگی برایم بود. به همین جهت از تهران فرار کردم و به شمال پناهنده شدم و رفتم و با پولی که داشتم در شهر کوچکی یک خانه تهیه کردم و از تهران دور شدم. اما نمی‌توان از آنها که ممر درآمدشان در تهران است انتظار داشت چنین کاری کنند... می‌دانم و آگاه هستم که گرانی‌ها و گرانی اجاره مسکن چه فشاری به اغلب مردم می‌آورد ولی یک گله هم از هم‌میهنان دارم و آن اینکه به محض اینکه متوجه می‌شوند چیزی گران شده است، می‌روند و سه برابر می‌خرند و ناخودآگاه با سوداگران همکاری می‌کنند.
معصومی در همین گفت‌وگو بر رسالت جامعه هنری هم تأکید و تصریح کرد: مسلماً وزیری که در رفاه زندگی می‌کند خبر ندارد مستأجران چه می‌کشند پس این وظیفه دستگاه‌های فرهنگی است که در این‌باره اطلاع‌رسانی کنند. از سینما گرفته تا تلویزیون تا رادیو و تئاتر و حتی موسیقی باید در این زمینه به خدمت گرفته شوند.
پروانه معصومی همچنین از کار کشاورزی‌اش هم صحبت می‌کرد و اینکه برای چند خانواده ایجاد شغل و درآمد کرده است. او در این رابطه گفت: من خیلی خوشحال هستم که می‌توانم این کار را ایجاد کنم. توان این را هم دارم تا این کار را توسعه دهم و افراد بیشتری که فاقد شغل هستند را به‌کار گیرم. اما سرمایه لازم را ندارم. اگر چنین سرمایه‌ای فراهم شود، توان مدیریت برای اشتغال‌زایی را دارم. در این 20 سالی که مشغول کشاورزی هستم، به خوبی این کار را یاد گرفته‌ام. من کسی نیستم که یک‌جا بروم و فقط استفاده کنم، بلکه اهل کار و تولید هستم. البته آموزش این کارها بسیار راحت است و یک نفر می‌تواند به سادگی کشاورزی را بیاموزد. اما به شرط اینکه علاقه داشته باشد. همان‌طور که اگر آدم عشق بازیگری داشته باشد، تلاش می‌کند تا به خواسته‌اش برسد، در این زمینه هم باید عاشق باشد تا بتواند کاری کند. خوشبختانه با وجود اینترنت و همچنین کتاب‌های فراوان، هرکس علاقه‌مند باشد می‌تواند در زمینه کشاورزی فعالیت کند. شما اگر به منزل من در این‌جا بیایید، می‌بینید که یک کتابخانه پر از کتاب‌های مربوط به کشاورزی دارم.
انتقاد از ابتذال
«پروانه معصومی» یکی از بازیگرهای گزیده‌کار در سینما و تلویزیون بود و معمولاً آثاری را انتخاب می‌کرد که درونمایه خوب و پاکیزه‌ای داشتند. «مسافر ری»، «یوسف پیامبر»، «امام علی(ع)» و... برخی از کارهای فاخر این بازیگر هستند. او همچنین از منتقدان سرسخت آثار مبتذل و استفاده ابزاری از زنان در سینما و تلویزیون بود. یک بار در مصاحبه‌ای با کیهان اظهار داشت: میزان تخریبگری فیلم‌های مبتذل در جامعه بسیار بالا است؛ متأسفانه کودکان و نوجوانان ما که آینده‌سازان کشور هستند وقتی به سینما می‌روند تنها ابتذال می‌بینند و بس و تأثیرات منفی این اتفاق در سال‌های آتی در سطح عمومی جامعه مشاهده خواهد شد. اگر دقت کنید در برخی از فیلم‌ها چیزی به اسم عفت کلام وجود ندارد؛ بنده در یکی از شبکه‌های پربیننده تلویزیون سریالی را تماشا می‌کردم که زن به شوهرش می‌گفت «تو غلط کردی! تو نمی‌فهمی!» من تعجب می‌کنم که این مسائل مطرح می‌شود. وقتی در سینما و شبکه نمایش خانگی قید محدودیت سنی مطرح می‌شود، دیگر آزاد می‌شوند هر کاری دلشان می‌خواهد انجام بدهند؛ ضمن اینکه وقتی محدودیت سنی در فیلم‌ها قید می‌شود، افراد بیشتری برای دیدن فیلم علاقه نشان می‌دهند؛ چون معمولاً افراد به چیزهایی که منع می‌شوند، رغبت بیشتری نشان می‌دهند. به‌نظرم باید ابتدا فرهنگ‌سازی شود که خانواده‌ها محدودیت سنی را در تماشای فیلم‌ها رعایت کنند. چون وقتی کودک و نوجوان پای فیلم‌های ضدفرهنگی می‌نشینند، تحت تأثیر قرار می‌گیرد و این مسائل می‌تواند به فرهنگ جامعه لطمه بزند.
او همچنین معتقد بود که برای جلوگیری از اجحاف به برخی از بازیگران زن، مدیران باید بر فضای پشت صحنه پروژه‌های سینمایی و تلویزیونی نظارت بیشتری داشته باشند. پروانه معصومی، بازیگر سینما و تلویزیون در گفت‌وگو با کیهان درباره نامه 30 بازیگر زن و گلایه از سوءاستفاده برخی تهیه‌کننده‌ها از بازیگران زن، گفته بود: من در سال‌های بعد از انقلاب و حداقل در تلویزیون، به هیچ وجه نشانه‌ای از این‌گونه مسائل را ندیده‌ام، ولی حتماً این خانم‌های بازیگر از شرایط خودشان به تنگ آمده‌اند و به جایی رسیده‌اند که آنها را مجبور به بازگو کردن این مسائل کرده است. به ویژه اینکه این روزها با مشکلات کاری هم مواجه شده‌اند.... من از خانم‌های بازیگر خواهش می‌کنم که فاصله خود را با افرادی که مشکل دارند حفظ کنند. من خودم دردورانی که خیلی جوان بودم، در پروژه‌ای فعالیت می‌کردم که کارگردان من را به اسم کوچک صدا کرد. اما من طوری با او برخورد کردم که درکار خودش تجدید نظر کرد.
معصومی همچنین بر لزوم استفاده از افراد درستکار و با اخلاق به عنوان کارگردان و تهیه‌کننده تأکید کرد و گفت: تجربه سریال «یوسف پیامبر(ع)» نشان داد که با حضور افراد با اخلاق به عنوان کارگردان و تهیه‌کنندگان، احترام بازیگران زن نیز حفظ می‌شود. در سریال «یوسف پیامبر(ع)» حضور افرادی مثل مرحوم فرج‌الله سلحشور و جمال شورجه باعث شد تا همه بازیگران و به ویژه بازیگران زن بتوانند حرف خود را بزنند و کار خود را به خوبی انجام دهند. هر چند که دیگر هیچ فردی با خصوصیات اخلاقی فرج‌الله سلحشور نخواهد آمد و او یک آدم کم‌نظیر بود، اما حداقل انتظار از مدیران سینما و تلویزیون این است که کارها را به افراد صالح بسپارند. این بازیگر همچنین بر لزوم افزایش نظارت تأکید کرد و گفت: مدیران باید بر پروژه‌ها نظارت بیشتری کنند. خیلی خوب می‌شود اگر نظارتی باشد تا اجحافی به کسی نشود. معصومی همچنین ابراز داشت: امیدوارم وضعیت صداوسیما به گونه‌ای شود که در سریال‌ها فقط یک عده خاصی از بازیگران به بازی گرفته نشوند. متأسفانه مدتی است که می‌بینیم، تعدادی بازیگر به‌طور همزمان در چندسریال بازی می‌کنند و بازیگرانی هم هستند که مدت‌هاست کار نکرده‌اند.
می‌خواهم به غزه بروم و از کودکان دفاع کنم
پروانه معصومی، می‌گفت: ‌ای کاش شرایط طوری بود که می‌توانستم به غزه بروم و از بچه‌های فلسطینی دفاع کنم.
معصومی در گفت‌وگو با کیهان درباره احساس خود نسبت به کشتار زنان و کودکان بی‌گناه در غزه اظهار داشت: این اتفاقات، جگر آدم را خون می‌کند. باور بفرمایید که اگر می‌توانستم به غزه می‌رفتم و از این بچه‌های بی‌گناه دفاع می‌کردم...ما سال‌هاست که در کشورمان درکنار یهودیان زندگی می‌کنیم و آنها، انسان‌های بسیار نازنینی هستند و حسابشان از صهیونیست‌ها جداست اما ما همیشه از صهیونیست‌ها متنفر هستیم. آنها، همان قومی هستند که حتی به پیامبر خودشان هم رحم نکردند و حضرت موسی(ع) هم آنها را نفرین کرد. من هیچ وقت از مرگ هیچ انسانی خوشحال نشده‌ام. اما اسرائیلی‌ها کاری کرده‌اند که وقتی در خبرها می‌شنوم چند سرباز صهیونیست کشته شده‌اند، ذوق می‌کنم. این اسرائیلی‌ها کاری کرده‌اند که از مرگ آنها خوشحال می‌شوم. امیدوارم خدا خودش یک جوری تقاص جنایت‌های اسرائیلی‌ها را به آنها پس بدهد و دست خدا آنها را سر جایشان بنشاند.
عضویت در بسیج هنرمندان
«پروانه معصومی» یکی از اعضای بسیج هنرمندان بود. وی در مصاحبه‌ای به مناسبت هفته بسیج به کیهان گفته بود: من همیشه احترام ویژه‌ای برای بسیجی‌ها قائل هستم و معتقدم که آنها یاور مردم هستند؛ به ویژه بسیجیان جهادگر که قابل تحسین هستند.«عضو بسیج هنرمندان هستم» چون خط مشی خاصی را در کار هنری دنبال می‌کنم و سعی می‌کنم از آن خط خارج نشوم، حضورم در بسیج هنرمندان نیز در جهت همین خط‌ مشی است. این بازیگر همچنین با‌ اشاره به فعالیت‌های جهادی بسیجیان در مناطق محروم، بیان کرد: قبلاً هم عرض کرده بودم که کار جهادگران بسیجی بسیار بزرگ و تحسین‌برانگیز است. چرا که آنها بدون منیت و تظاهر، به جاهایی رفتند که کمتر کسی پایش را به آن مناطق گذاشته بود و برای محرومیت‌زدایی و خدمت به مردم محروم و رضای خدا، ازخودگذشتگی و خدمت کردند.
شهدا تعهد من را چند برابر کردند
پروانه معصومی در زمان تشییع 175 غواص شهید گفته بود: این شهدا احساس تعهد و بدهکاری من به شهدا را چند برابر کردند.
وی در گفت‌وگو با کیهان اظهار داشت: هر وقت شهیدی را می‌آورند یا مراسم تشییع پیکر شهدا برگزار می‌شود، غم عجیبی در دلم پدیدار می‌شود. اما غواص‌هایی که با دستان بسته شهید شدند و این 175 نفری که اغلب زنده به گور شده و بدون هیچ زخمی به شهادت رسیده‌اند، درد سنگینی را روی دلم گذاشتند. ما همیشه به شهدا بدهکاریم، اما غواص‌های شهید، حس تعهد و بدهکاری من به شهدا را چند برابر کرده است.
پروانه معصومی، همچنین از مطالبه‌گران فیلم دفاع مقدس بود و در گفت‌وگو با کیهان گفته بود: به نظرم این فیلم‌ها گنجینه‌ای بسیار پر و پیمان و با ارزش هستند. به ویژه اینکه من معمولاً جزو علاقه‌مندان پر و پا قرص این نوع فیلم‌ها هستم.... با توجه به اینکه از سینما چندان توقعی نمی‌توان داشت، اما از صداوسیما تقاضا می‌کنم که کمی بیشتر به دفاع مقدس بپردازد.
وی درباره اهمیت پرداختن به مدافعان حرم در سینما نیز اظهار می‌دارد: تصور من این است که اگر ما به سینمای دفاع مقدس که بحث مدافعان حرم هم در دل آن می‌گنجد بپردازیم، حس حماسی را در بسیاری از مردم بیدار می‌کند و می‌تواند در زمینه دفاع از حرم هم تأثیرگذار باشد. بنابراین، چه بهتر که هزینه‌های هنگفتی که برای ساخت برخی از آثار و سریال‌ها می‌شود، برای چنین فیلم‌هایی هزینه شود.