طوفان انسان؛ تحقیر تکنیک
حجت‌الاسلام محمدصادق حیدری(عضو هیئت‌علمی حسینیه اندیشه)
یک) دارد با خبرنگار صحبت می‌کند ولی گویا به جای او، «یک واقعیت ملموس» است که تمام نگاهش را پر کرده؛ واقعیتی ایمانی که برخلاف همه محاسبات، محقق شده و وجودش را سرشار کرده از یقین. همان درجه‌دار ارتشی را می‌گویم که تلویزیون در شب و روز سوم خرداد، تصویر مصاحبه‌اش را در کنار مسجد جامع خرمشهر پخش می‌کند که دارد با تمام وجود می‌گوید: «امروز روز غلبه ایمان بر تکنیک است.» انگار دانش جنگ را به خوبی در دانشکده افسری یاد گرفته و محوریت «سخت‌افزار» در جنگ‌های امروزین را به خوبی درک کرده و خبر دارد که چطور برتری سخت‌افزاری دشمن، موجب شکست عملیات‌های کلاسیک ما شده و علی‌رغم همه اینها، حالا عملیات غیرمتداول و پیروزی بزرگی را شهود کرده که در آن «انسان»، محوریت سخت‌افزار را کنار زده و «ایمان»، تکنولوژی موجود را به تزلزل درآورده است. آن هم نه یک ایمان فردی غوطه‌ور در مجرّدات؛ که یک «شهادت‌طلبی مُرکّب و سازمان‌یافته» که روش جنگیدن را تغییر داده و یک واقعیت جدید و بی‌سابقه را پدید آورده و علی‌رغم استفاده از «ابزار»، تعریف و کارکرد جدیدی به آن بخشیده و تکنولوژی متناسب با خودش را طلب کرده... مثل همان قایق‌هایی که بر محور عنصر شهادت‌طلب، موتورهای پرسرعت را به خود ضمیمه کرد و کارآمدی ناوهای میلیاردی آمریکایی را زیرسؤال برد و «نادر مهدوی»هایی را سر دست گرفت که به تعبیر رهبری «اگر متعلق به کمونیست‌ها بود، یک چه‌گوارا از او درست می‌کردند.»
دو) دارد با مُجری صحبت می‌کند اما انگار به جای او، یک «واقعیت ملموس» است که نگاهش را پر کرده؛ واقعیتی جدید که برخلاف همه محاسبات، محقق شده و وجودش را سرشار کرده از اضطراب. «توماس فریدمن» همان ستون‌نویس معروف روزنامه نیویورک‌تایمز را می‌گویم که متخصص سیاست خارجی است و سه‌بار جایزه «پولیتزر» را برده و دارد به «فرید زکریا» می‌گوید: «ما نیاز داریم بفهمیم که چگونه یک گروه بسیار کوچک و مسلح به حداقل فناوری موردنیاز، توانسته یکی از پیشرفته‌ترین ارتش‌های جهان از نظر فناوری را غافلگیر و بر آن غلبه کند.» همکارانش در «پولیتیکو» هم در گزارشی با عنوان «شکست فناوری اسرائیل» این‌طور نوشتند: «روز شنبه دیوار امنیتی یک میلیارد دلاری اسرائیل در مرز غزه، با بولدوزر‌های ساده و پاراگلایدر‌های مسلح حماس شکسته شد... باعث بازنگری شگفت‌آور درباره یکی از بزرگ‌ترین نقاط غرور اسرائیل یعنی پیچیدگی فنی آن شد... این حمله همچنین موجی از شوک را بر نهاد‌ها و شرکت‌های دفاعی در واشنگتن و اروپا وارد کرد به‌ویژه به این دلیل که اسرائیل به تامین‌کننده کلیدی فناوری امنیتی و دفاعی در سراسر غرب تبدیل شده است... از منظر اقتصادی و امنیتی عدم تطابق تکنولوژیک بین اسرائیل و حماس خیره‌کننده است... اسرائیل یکی از متخصص‌ترین و مولدترین اقتصاد‌های با فناوری پیشرفته در جهان است. در ماه ژوئن اینتل سرمایه‌گذاری ۲۵ میلیارد دلاری را در یک کارخانه جدید اعلام کرد که قرار است در سال ۲۰۲۷ در اسرائیل افتتاح شود. در ماه مارس سال جاری مقام‌های شهر تل‌آویو اعلام کردند که آن شهر رتبه پنجم را در بین شهر‌های جهان در عرصه ایجاد شرکت‌های استارت‌آپ میلیارد دلاری از آن خود ساخته است... فناوری امنیتی بالاترین بخش فناوری در اسرائیل بوده... بخش دیگر پیچیدگی غیرمنتظره عملیات حماس بود... این حمله نشان داد که چگونه حماس توانسته است زرادخانه فناوری خود را در مرز ایجاد کند و از رصد رقیب قدرتمندتر اسرائیلی خود فرار کرده است... در حالی که سرویس تلفن همراه در غزه با اینترنت نسل دوم یا ۲G کار می‌کند که بسیار عقب‌تر از فناوری اینترنت نسل چهارم و پنجم یا ۴G و ۵G در اکثر کشور‌های غربی است».
سه) تکنولوژی‌ای که بر انسان حاکم شده بود و به‌عنوان معیار تنظیم «روابط اجتماعی» شناخته می‌شد و به نام «اخلاق حرفه‌ای» حتی روحیات فردی انسان را به تبع خود تعریف می‌کرد، پس از انقلاب اسلامی با عصیانگری «انسان باایمان» مواجه شد و در کارزار «تأمین امنیت سیاسی» از نیروی شهادت‌طلب شکست خورد و تحلیلگران زیادی را که با تکیه به قدرتش، همواره حذف فیزیکی جمهوری اسلامی را در چند ماه آینده پیش‌بینی می‌کردند، از کار بی‌کار کرد. حالا دیگر یقین نورانی آن درجه‌دار ارتشی در سوم خرداد شصت‌ویک، به اضطراب جمعی کارشناسان مادی در هفت اکتبر دوهزاروبیست‌وسه تبدیل شده و اسطوره‌های ایرانی در دفاع مقدس، بعد از قنوت‌های معطر به «کثّر به قلّتنا»شان، مستجاب‌الدعوه شده‌اند و حماسه حماس رقم خورده و انسان شهادت‌طلب تکثیر شده و شکست فناوری تعمیم پیدا کرده و فلسطینی‌های دست‌بسته را به مهاجمان مبسوط‌الید ارتقاء داده. یعنی در همان زمانه‌ای که «حذف نیروی انسانی از خطوط تولید» و «حرکت جهانی به سمت اتوماسیون» و «آینده آکنده از هوش مصنوعی» گوش فلک را کر کرده، قدرت ایمانی که به ابزار و تکنیک جهت‌دهی کرده، کارشناس «پولیتیکو» را به این فکر انداخته: «شاید آنچه رخ داده این باشد که اسرائیلی‌ها بیش از اندازه به فناوری خود متکی شده‌اند و باید به برخی از تکنیک‌های قبلی‌شان یعنی نفوذ مؤثر با استفاده از ابزار‌های انسانی بازگردند.» همین‌جاست که قساوت اسرائیل در غزه موجه می‌شود: خطر بزرگ‌تر شده و انسان گستاخی بیشتری نشان داده؛ پس تقلای تکنیک برای ساکت‌کردن چنین انسان‌هایی شدت گرفته و باید در «المعمدانی» و سایر نقاط غزه از آنها انتقام کشید تا معادله بین انسان و تکنولوژی تغییر نکند.
چهار) تکنولوژی بیشتر از آنکه در جنگ و سیاست و امنیت به‌کار برود، در اقتصاد سروری می‌کند و دل می‌بَرَد و هوش از سر می‌پراند. اما جامعه‌ای که «شهادت‌طلبی» به خود دیده، با این سروری و دلبری کنار نمی‌آید و اقتصادش به راه نمی‌افتد و دل به «رونق تولید با انگیزه مصرف مسرفانه و مترفانه» و «کنترل مصرف با فاصله طبقاتی سرمایه‌سالارانه» نمی‌دهد. پس اگر «شهادت‌طلبی سازمان‌یافته» در جنگ، به «قناعت‌خواهی سازمان‌یافته» در اقتصاد عمق یابد و انگیزه دینی، «تولید شدید همزمان با مصرف محدود» را به اخلاقی ملی تبدیل کند و «امنیت سیاسی» برآمده از انقلاب، به ایجاد «امنیت اقتصادی» از جنس خود موفق شود، آن وقت است که حاکمیت انسان بر تکنیک به مراحل اصلی‌اش می‌رسد و ناسازگاری‌های درونی جای‌شان را به هماهنگی و انسجام می‌دهند. همان موقع است که شمشیر «انتقام سخت» تیز خواهد شد و دست‌ها با خیال راحت به روی ماشه خواهند رفت... فاخذهم الطوفان و هم ظالمون...
چهار) تکنولوژی بیشتر از آنکه در جنگ و سیاست و امنیت به‌کار برود، در اقتصاد سروری می‌کند و دل می‌بَرَد و هوش از سر می‌پراند. اما جامعه‌ای که «شهادت‌طلبی» به خود دیده، با این سروری و دلبری کنار نمی‌آید و اقتصادش به راه نمی‌افتد و دل به «رونق تولید با انگیزه مصرف مسرفانه و مترفانه» و «کنترل مصرف با فاصله طبقاتی سرمایه‌سالارانه» نمی‌دهد. پس اگر «شهادت‌طلبی سازمان‌یافته» در جنگ، به «قناعت‌خواهی سازمان‌یافته» در اقتصاد عمق یابد و انگیزه دینی، «تولید شدید همزمان با مصرف محدود» را به اخلاقی ملی تبدیل کند و «امنیت سیاسی» برآمده از انقلاب، به ایجاد «امنیت اقتصادی» از جنس خود موفق شود، آن وقت است که حاکمیت انسان بر تکنیک به مراحل اصلی‌اش می‌رسد و ناسازگاری‌های درونی جای‌شان را به هماهنگی و انسجام می‌دهند. همان موقع است که شمشیر «انتقام سخت» تیز خواهد شد و دست‌ها با خیال راحت به روی ماشه خواهند رفت... فاخذهم الطوفان و هم ظالمون...