رشد و شاخص‌های آن(2)(پرسش و پاسخ)

 

 

پرسش:

اینکه خدای متعال می‌فرماید: راه رشد و غیر رشد (الغی) در قرآن تبیین شده، مفهوم رشد را توضیح داده و ویژگی‌ها و شاخص‌های آن را بیان کنید؟

پاسخ:

در بخش نخست پاسخ به این سؤال به مباحثی همچون: جایگاه و اهمیت رشد، تفاوت رشد با عقل و بلوغ، تعریف و انواع رشد پرداختیم. اینک در ادامه دنباله مطلب را پی می‌گیریم.

تفاوت رشد در انسان و حیوان

یک تفاوت اساسی بین انسان و حیوان در همین مسئله رشد است، زیرا که رشد حیوان غریزی و طبیعی است،‌ولی رشد انسان رشد اکتسابی است. یعنی حیوان از یک سو به طور غریزی نسبت به امکانات و سرمایه‌هایی که خداوند برای زندگی‌اش قرار داده آگاه است و شناخت دارد، و از طرف دیگر لیاقت و شایستگی نگهداری و بهره‌برداری را هم به نحو غریزی و طبیعی دارد و می‌داند که چگونه از سرمایه و امکانات خودش بهره‌برداری کند. به عنوان نمونه زندگی زنبور عسل، اما این انسان خلیفه‌الله است که همه راههایی را که حیوانات دیگر به حکم غریزه و طبیعت خود و تحت حاکمیت قانون خلقت و هدایت تکوینی طبیعت انجام می‌دهند، باید با پای خودش، و به انتخاب خودش، و با مسئولیت خودش انجام دهد. آری رشد برای انسان یک امر اکتسابی است،‌و باید انواع رشدها را در عرصه‌های مختلف کسب و تحصیل کند، تا بتواند به سر منزل مقصود غایت خلقت خود برسد.

پیوند رشد با خودشناسی

مقوله رشد اسلامی پیوند ناگسستنی و عمیقی با خودشناسی دارد، بدین معنی که اگر کسی استعدادها، ظرفیت‌ها، امکانات و سرمایه‌های بالقوه خود را نشناسد، به طور طبیعی برای بهره‌برداری بهینه از این ظرفیت‌ها و امکانات بالقوه و به فعلیت رساندن و رشد و ارتقای آن، تلاشی انجام نمی‌دهد. انسان‌هایی هستند که هفتاد، هشتاد یا نود سال عمر می‌کنند و می‌میرند،‌ولی تا پایان عمر، خودشان را نمی‌شناسند. نه خود فردی خودشان را می‌شناسند، و نه خود ملی خودشان را می‌شناسند، نه خود انسانی خودشان را می‌شناسند، و نه خود اسلامی خودشان را می‌شناسند. مقصود این است که مردم ما اجمالاً به نوعی دیگر از شناخت نسبت به خود و شئون و حیثیات و شخصیت خود توجه دارند.

شرایط و ارکان رشد

اولین چیزی که از ملزومات رشد به حساب می‌آید، مسئله شناخت است. ما می‌خواهیم رشد به دست آوریم. می‌خواهیم لیاقت نگهداری و بهره‌برداری از سرمایه‌ها، ظرفیت‌ها، استعدادها و امکانات بالقوه را پیدا کنیم. می‌خواهیم شایستگی این مسئولیت بزرگ را کسب کنیم، می‌خواهیم بفهمیم که آیا در فلان موضوع و عرصه رشد داریم یا نداریم؟ از کجا بفهمیم شرط اول و رکن اول رشد، شناخت صحیح است. در درجه اول باید ببینیم آیا از وجود امکاناتی که خدای متعال در اختیار ما قرار داده است و سرمایه‌هایی که در طول تاریخ پیدا کرده‌ایم، آگاه هستیم؟ آیا اینها را می‌شناسیم و از وجودشان آگاهی داریم یا نه؟ بعد از مرحله شناخت، مرحله قدرت،‌لیاقت و شایستگی و توانایی برای نگهداری و بهره‌برداری است. بنابراین در مسئولیت‌های اسلامی توجه خاصی به مفهوم رشد شده است ‌و رشد هم یک امر اکتسابی است و یک مسئولیت جداگانه به عهده انسان می‌گذارد که باید تحصیل رشد نماید. باید بدانیم که انواع مسئولیت‌ها و انواع رشدها داریم. رشد اخلاقی، رشد اجتماعی، رشد سیاسی،‌رشد ملی و... داریم.

رشد اسلامی

رشد اسلامی یعنی اینکه در میان همه مسئولیت‌هایی که داریم، یک مسئولیت هم درباره خود اسلام داریم. اسلام به عنوان یک سرمایه و ثروت معنوی و یک امکان فوق‌العاده که در اختیار ما است، ما هم در مقابل این سرمایه معنوی مسئولیت داریم. مسئولیت شناخت، مسئولیت حفظ و نگهداری و مسئولیت بهره‌برداری. آیا ما مردم مسلمان چنین رشدی داریم؟ آیا ما اسلام را می‌شناسیم و شناخت ما درباره اسلام، شناخت صحیحی است؟ آیا ما تاریخ درخشان اسلامی خودمان را می‌شناسیم؟ آیا ما شخصیت‌های بزرگ خود را که نقش بزرگی در تمدن عالم و در تحولات جهان داشته‌اند می‌شناسیم یا هنوز هم به خودمان اعتماد نداریم و خودمان را حقیر می‌پنداریم؟ بنابراین چگونه چیزی را که نمی‌دانیم و نمی‌شناسیم، می‌توانیم آن را حفظ و نگهداری و از آن بهره‌برداری کنیم؟!

ادامه دارد