یکی از سنت‌های الهی حاکم بر اجتماعات بشری، سنت پیروزی و شکست است که دارای قوانین و قواعد خاصی است. شکست، حاصل مصدر شکستن، به معناى ناکامى، زیان و خسارت، مقهور و مغلوب شدن در برابر پیروزى و فتح و غلبه است؛ این واژه در فرهنگ زبان فارسی معمولاً به چیزی اضافه شده و به شکل شکست سیاسى، شکست نظامى و مانند آنها به کار می‌رود. از نظر قرآن، شکست کافران، ظالمان و مستکبران، از سنت‌های الهی است که در نهایت رقم می‌خورد و پیروزی قطعی و حتمی برای مؤمنان خواهد بود.

البته برای تحقق شکست محتوم دشمنان اسلام، شرایط و عواملی لازم است که برای مؤمنان رقم می‌خورد و آنان پیروزی نهائی را تجربه و دشمنان را از اجتماعات بشری حذف می‌کنند تا این‌گونه در نهایت غلبه حق بر باطل تحقق یابد و تداول دائمی شکست و پیروزی یک طرف بر دیگری به این شکل پایان یابد و دیگر دولت باطل به طور کامل از روی زمین و اجتماعات بشری حذف شود.

در نوشتار حاضرعوامل دخیل در شکست مستکبران از منظر قرآن بررسی شده است.

***

فلسفه و سنت‌های الهی 

در موضوع شکست و پیروزی

شکست و پیروزى در جوامع بشرى، از سنّت‌هاى همیشگى خداوند است(آل عمران، آیه 140)؛ به این معنا که هر از گاهی پیروزی یا شکست برای یک طرف منازع حق و باطل رخ می‌دهد؛ زیرا پیروزی و شکست متوقف بر عوامل و شرایطی است که با تحقق آنها، شکست یا پیروزی رقم می‌خورد. به عنوان نمونه خدا در قرآن می‌فرماید سنّت الهى مبتنی بر شکست جبهه باطل، در صورت پایمردى جبهه ایمان است(فتح، آیات 22 و 23)؛ پس اگر استقامت در نبرد در میان اهل ایمان وجود نداشته باشد و آنان در میدان نبرد پشت کنند، شکست برای مؤمنان نیز رقم خواهد خورد؛ چرا که سنت الهی بر این استوار است که پیروزی در صورت استقامت و عدم فرار از میدان نبرد حاصل می‌شود و این سنت‌ها هرگز تبدیل نمی‌شود و جایگزینی نخواهد داشت.(همان)

البته سنت الهی بر این قرار گرفته است که در نهایت مؤمنان دارای صبر و شکیبایی که به یاری دین الهی شتافته و بر آن استوار هستند، بر دشمنان باطل خویش پیروز شوند؛ چرا که در این صورت از نصرت الهی برخوردار خواهند بود؛ زیرا وعده الهی به پیامبران چنین است که پیروزی نهائی برای مؤمنان صبور و مقاوم است.(انعام، آیه 34؛ صافات، آیات 171 و 172؛ مجادله، آیه 21)

با نگاهی به آموزه‌های قرآن می‌توان به این وعده و خبر قطعی الهی به عنوان پیشگویی دست یافت که اسلام به عنوان دین حق بر همه هستی حاکمیت می‌یابد و این صالحان مصلح از امت اسلام هستند که زمام امور جوامع بشری را به دست می‌گیرند.(توبه، آیه 33؛ فتح، آیه 28؛ صف، آیات 8 و 9)

اما اهل حق و امت اسلام تا دستیابی به این پیروزی نهائی و شکست قطعی دشمنان، همواره بر اساس سنت الهی با شکست و اذیت و آزارهایی مواجه می‌شوند؛ زیرا سنت الهی بر این قرار گرفته که اهل ایمان در صورت صبر و استقامت و حضور استوار در میادین می‌توانند پیروز شده و دشمنان را شکست دهند؛ بنابراین، هر گاه شرایط را تحقق نبخشند، شکست‌های مقطعی و اذیت و آزارهایی حتی از سوی اهل کتاب خواهند دید.(آل عمران، آیات12 و 110 و 111؛  مجمع البيان، ج 1- 2، ص 706؛ الكشاف، ج 1، ص 340)

هر چند امت اسلام در نهایت بر اساس وعده الهی به سوی خیر کشیده شده و اهل صبر و استقامت می‌شوند و پیروزی قطعی را رقم می‌زنند؛ اما اگر همین شرایط از جمله امر به معروف و نهی از منکر و ایمان قوی و استقامت را در همه مراحل حفظ کنند، می‌توانند پیروزی‌هایی را تجربه کنند و از اذیت و آزار دشمنان و حتی اهل کتاب نیز در امان مانند.(همان)

شکست‌های مؤمنان در طول تاریخ، دارای عوامل و اسباب و اهدافی است؛ زیرا همان طوری که گفته شد، سنت الهی در پیروزی و شکست بر آن است که انسان در میادین نبرد استقامت ورزد و میدان را خالی نکند، اما یکی از عوامل اصلی و اساسی در شکست و پیروزی، فلسفه ابتلائات و امتحانات الهی است؛ به این معنا که گاه خدا برای آزمایش و ابتلاء، مؤمنان را در شرایطی قرار می‌دهد تا شکست را تجربه کنند و از آن درس استقامت بیاموزند. با این آزمایش‌های الهی میزان استقامت مؤمنان معلوم شده و به تعبیر قرآن، طیب از خبیث بازشناخته می‌شود؛ زیرا در آزمایش است که مؤمنان مجاهد از مؤمنان خانه‌نشین و اهل استقامت از اهل فرار و نیز مؤمن از منافق و اهل یقین از اهل ظن و مانند آنها شناخته می‌شوند.(آل عمران، آیات 140 و 152 و 154 و 166 و 179)

به هر حال، سنت الهی در پیروزی و شکست، دارای قوانین و قواعدی است که شناخت آنها بسیار مهم و اساسی است؛ زیرا اگر اهل ایمان و اسلام بخواهند وعده الهی را در پیروزی نهائی دریابند، باید به این نکته توجه داشته باشند که این وعده زمانی تحقق می‌یابد که اهل ایمان شرایط و قوانین و قواعد پیروزی را بشناسند و بدان عمل کنند. لذا این اعتقادی باطل است که کسی از امت گمان کند که بدون تحقق شرایط و مقتضیات و برطرف شدن موانع می‌توان پیروزی مقطعی را به دست آورد؛ چه رسد که پیروزی نهائی را رقم زد و باطل را کاملاً از صحنه اجتماعات بشری بر داشت؛ چرا که انتظار پیروزی تنها در سایه تلاش و مجاهدت مؤمنانی است که اهل استقامت باشند و میدان را برای دشمن واگذار نکنند. بنابراین، وعده پیروزی مصلح کل امام زمان(عج) در آخر الزمان، به دست مجاهدان مؤمن صالح مصلح است که اهل استقامت هستند و برای تحقق پیروزی تلاش می‌کنند و شرایط و مقتضیات را تحقق می‌بخشند.(انبیاء، آیه 105؛ نور، آیه 55)

در حقیقت وعده الهی به پیروزی مؤمنان و مسلمانان و نابودی باطل و ادیان دروغین در قالب فلسفه تاریخ زمانی خواهد بود که شرایط فراهم آید و مؤمنانی با شرایط خاص در میدان نبرد مرد میدان باشند و جز از خدا از هیچ کس و هیچ چیزی خوف عالمانه نداشته باشند و برای پیروزی اسلام و گسترش نور حق در جهان تلاش و مجاهدت نمایند و از هیچ کوشش و تلاشی فروگذار نکنند و با صبر و استقامت در میدان نبرد باقی بمانند.(توبه، آیات 13 و 32 و 33؛ نور، آیه 55؛ فتح، آیه 28؛ صف، آیات 8 و 9؛ بقره، آیه 250) از نظر قرآن کسانی که به نفرات و تجهیزات بسنده کنند و به کثرت‌گرایی باور داشته باشند و کثرت این امور را عامل پیروزی بدانند و به‌جای ایمان و استقامت دل به این امور مادی بسپارند، در دام غرور و فریب دنیا گرفتار شده و شکست می‌خورند؛ چنان‌که در جهاد حنین چنین تصوری موجب شکست مسلمانان شد.(توبه، آیه 25) این بدان معناست که مؤمنان هر چند که باید تجهیزات و نفرات داشته باشند و از همه ابزارها و منابع انسانی در حد استطاعت بهره‌مند باشند(انفال، آیه 60)؛ اما نباید در دام غرورآفرین این امور بیفتند و به جای اتکا و اعتماد به خدا و توکل بر او به این امور تکیه کنند که موجب شکست آنان می‌شود.

عوامل شکست دشمنان و مستکبران جهان

خدا در گزارش‌های قطعی از تاریخ، به شکست‌های قطعی دشمنان دین اشاره کرده و این‌گونه مؤمنان را به پیروزی امیدوار کرده است. از نظر قرآن، عواملی موجب شکست دشمنان دین می‌شود که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. کفر و شرک: از مهم‌ترین علل و عواملی که دشمنان را به شکست می‌کشاند، کفر و شرک آنان نسبت به خدا است که خشم الهی را موجب می‌شود و عذاب استیصال دنیوی را برای آنان رقم می‌زند؛ آیات بسیاری به این موضوع پرداخته که چگونه کافران از اقوام عاد، ثمود، اصحاب‌الایکه، احقاف، لوط و شعیب و مانند آنها به سبب کفر و شرک در جنگ با خدا و رسولان الهی شکست خوردند و نابود شدند.(ص، آیات 11 و 13؛ فرقان، آیات 37 تا 39) آنان با همه تحزب‌گرایی و دسته‌بندی‌های گوناگون در اصل شرک با هم مشترک بودند و به تکذیب پیامبران می‌پرداختند، از همین رو ناکام از تحقق اهداف خویش شکست خورده و نابود شدند.(همان)

ممکن است که کافران از هر مکر و نیرنگی برای پیروزی استفاده کنند، ولی هرگز نمی‌توانند در برابر مکر الهی استقامت کنند و ناچار شکست را باید بپذیرند.(آل عمران، آیه 54؛ انفال، آیه 18؛ طور، آیه 42؛ رعد، آیه 42) خدا به مؤمنان وعده می‌دهد که مکر دشمنان هر چند بسیار قوی باشد، ولی در برابر مکر الهی چیزی نیست.(ابراهیم، آیات 46 و 47)

2. ظلم: کسانی که به خدا و خود و دیگران ظلم می‌کنند، مستحق عذاب هستند و برای آنان شکست در دنیا رقم خورده و هرگز کامروا نمی‌شوند، بلکه با ناکامی از دنیا می‌روند.(فرقان، آیات 37 تا 39)

3. استکبار: مستکبران که در تعامل با دیگران رویه استکباری دارند، با آنکه توطئه‌های گوناگون می‌کنند و از هر مکر و کیدی برای غلبه بهره می‌گیرند، ولی خدا آنان را به سبب استکبارورزی تنبیه و مجازات کرده و شکست را برای آنان تحمیل می‌کند.(نحل، آیات 22 و 26) مستکبران که مردم را به استضعاف می‌کشند و از آنان بهره‌کشی‌های گوناگون از جمله جنسی می‌برند، روزی به دست همین مستضعفان شکست خواهند خورد.(اعراف، آیه 137؛ قصص، آیات 4 و 5)

4. خیانت: دشمنان، اهل امانتداری نیستند و اصول اخلاقی - انسانی را که فطرت و عقل بر آن تاکید دارد، نادیده می‌گیرند و به خیانت اقدام می‌کنند؛ اینان با آنکه با کید و نیرنگ می‌خواهند پیروز شوند، ولی همین خیانت‌ورزی آنان موجب می‌شود که هیچ نیرنگ آنان کارگر نیفتد و مکر الهی غلبه کند و آنان شکست بخورند.(یوسف، آیه 62)

5. قدرت الهی و امداد غیبی: از دیگر عوامل شکست دشمنان می‌توان به قدرت الهی و امداد غیبی اشاره کرد که نسبت به مؤمنان می‌شود؛ زیرا خدا مؤمنان را در کارها یاری می‌رساند و با امدادهای غیبی مانند ایجاد «رعب» در دل‌های کافران، آنان را از حمله یا ادامه هجوم باز می‌دارد و شکست را بر آنان تحمیل می‌کند.(احزاب، آیات 9 و 25 تا 27) این امدادهای غیبی الهی شامل انزال سکینه و آرامش در دلها، ایجاد فضای مادی مناسب مانند باران، طوفان و مانند آنها، خواب کردن و فراهم‌آوری شرایط استراحت، فرستادن لشکر فرشتگان و مانند آنها خواهد بود.(توبه، آیه 26؛ فتح، آیات 18 تا 20؛ آل عمران، آیه 154؛ احزاب، آیه 25)

6. هوشیاری و آمادگی مؤمنان: از علل مادی پیروزی مؤمنان و شکست دشمنان، هوشیاری و آمادگی کامل مؤمنان است؛ به طوری که هرگز مؤمنان از وضعیت خویش و دشمن غافل نشده و همواره در هوشیاری و بیداری و آمادگی باشند تا توطئه‌ها و هجوم دشمنان را دفع کرده و شکست را بر آنان تحمیل کنند.(نساء، آیه 102)

7. عزت و انتقام الهی: از دیگر عوامل پیروزی مؤمنان و شکست دشمنان عنایات الهی نسبت به مؤمنان است؛ زیرا خدا عزیز است و هیچ چیز نمی‌تواند بر او غلبه کرده و چیره شود و از آنجا که خدا انتقام سختی از دشمنان می‌گیرد آنان هر کاری کنند نمی‌توانند از دایره انتقام الهی خارج شوند و بهروزی و پیروزی را برای خود رقم زنند. این‌گونه است که شکست برای آنان قطعی و محتوم است.(ابراهیم، آیات 46 و 47)

8. جباریت: کسانی که در زمین مانند جباران سرکشی و طغیان می‌کنند و اراده خویش را بر دیگران به زور و خشونت تحمیل می‌کنند، از مجازات الهی در امان نمی‌مانند و خدا آنان را نیست و نابود می‌کند و شکست را برایشان رقم می‌زند. البته شرط پیروزی بر جباران این است که مؤمنان مجاهدت و استقامت داشته باشند.(مائده، آیات 22 و 23) از نظر قرآن، عناد و جباریت موجب می‌شود تا خدا جباران را هدف غضب خویش قرار دهد و شکست و ناکامی را برایشان رقم زند و امیدهایشان را به نومیدی تبدیل سازد.(ابراهیم، آیه 15)

9. مجادله به باطل: کسانی که در مسائل علمی مجادله به باطل می‌کنند و بدون داشتن دانش علمی و قطعی و تنها بر اساس حدس و گمان به مجادله و گفت‌وگو می‌پردازند، گرفتار خشم الهی شده و شکست می‌خورند؛ زیرا مقاومت و مقابله در برابر حق فرجام بدی را برای آنان رقم می‌زند. هر کسی بخواهد با هر وسیله باطل یا اهداف باطلی علیه حق قرار گیرد، شکست خواهد خورد.(غافر، آیات 4 و 5؛ اسراء، آیه 81؛ انبیاء، آیه 18؛ اعراف، آیه 118)

10. حق‌ستیزی: هر کسی به‌ستیز حق آید و باطل را بخواهد استوار سازد، گرفتار خشم الهی شده و در نهایت شکست می‌خورد؛ زیرا سنت الهی بر پیروزی حق علیه باطل رقم خورده است.(انفال، آیه 7؛ یونس، آیه 82)

11. فسادگرایی و افساد: از دیگر عوامل شکست دشمنان، فسادگری و افسادگرایی آنان است؛ زیرا سنت الهی آن است که مفسدان را به هر شکلی شده دفع کرده و آنان را با شکست مواجه کرده و ناکام گذارد. این‌گونه است که خدا حتی با بهره‌گیری از افراد غیر مؤمن‌،جنگی را ایجاد می‌کند که مفسدان در آن شکست بخورند و ناکام بمانند.(بقره، آیه 251؛ یونس، آیه 81)

12. محدود کردن دست دشمنان: خدا با ایجاد محدودیت در فعالیت دشمنان شرایط شکست آنان را فراهم می‌آورد تا مؤمنان بر آنان پیروز شوند.(فتح، آیات 19 و 20)

13. دشمنی با خدا و پیامبر: از دیگر عوامل شکست دشمنان، دشمنی آنان با خدا و رسول‌الله(ص) است؛ زیرا چنین افرادی رنگ پیروزی را نخواهند دید و شکست می‌خورند.(مجادله، آیات 5 و 20 و 21)

14.  نفاق: خدا در آیات قرآن منافقان را تهدید می‌کند که شکست برای آنان رقم می‌خورد و آنان همان شکست‌هایی را تجربه می‌کنند که مشرکان و کافران تجربه خواهند کرد.(منافقون، آیات 7 و 8؛ فتح، آیات 1 و 6)