سید یاسر جبرائیلی
بحث دیگری که مجدّداً و با وجود مصوّبه‌ خبرگان درباره‌ ضرورت شناسایی رهبر آینده مطرح شد، ارزش قانونی اقدام خبرگان بود. این سؤال باز به میان آمد که آیا در شرایطی که حضرت امام(قدّس‌سرّه) در قید حیات هستند، تصمیم خبرگان درباره‌ رهبر آینده، ارزش قانونی دارد یا خیر؟
آقای مؤمن دراین‌باره معتقد بود اقدام کنونی خبرگان صرفاً در زمانی ارزش قانونی خواهد داشت که خدای‌ناکرده برای امام اتّفاقی بیفتد: «در آن هنگام نیز خبرگان باید تشکیل جلسه دهد؛ چرا که تصمیم در مقطع فعلی و در زمان حیات امام ارزش قانونی ندارد؛ بلکه ازاین‌جهت انجام می‌شود که برای آینده راهگشا باشد.» نظر ایشان نیز این بود که اگر مردم کسی را انتخاب کردند، خبرگان جز تأیید نمی‌تواند کاری بکند.1
آیت‌الله خامنه‌ای گفتند ولو اینکه عمل خبرگان حجّیّت قانونی نداشته باشد، یعنی آنچه خبرگان معیّن می‌کند قانوناً برای مردم الزام‌آور نباشد، لکن برای خود خبرگان یک کار واجب و مقدّمه‌ای است برای وظیفه‌ خود مجلس خبرگان: «ما به‌عنوان یک مقدّمه‌ عقلیّه داریم این کار را می‌کنیم. قانون اساسی بر ما الزام نکرده که شما صبر کنید، همه‌ مردم را منتظر نگه دارید بعد بنشینید در طول مثلاً 10 روز، یک ماه بدون رهبر بمانید، بعد آن وقت معیّن کنید.»2 آقای خلخالی نیز تعیین فردی برای آینده را با قانون در منافات ندانست.3
تعیین یا تعیّن؟
همان‌طوری که پیش از این شرح آن رفت، بر اساس طرح پیشنهادی خبرگان در تیرماه، آیت‌الله منتظری به‌عنوان مصداق قسمت دوّم اصل 107 تعیین می‌شد؛ یعنی در صورت تصویب، خبرگان از میان افراد در مظان، ایشان را واجد صلاحیّت رهبری تشخیص می‌دادند؛ که البتّه مسکوت ماند و تصمیم درباره‌ آن منوط به بررسی افراد دیگر توسّط گروه تحقیق شد.
در همان جلسه تعدادی از اعضا نظرشان این بود که آیت‌الله منتظری مصداق صدر اصل 107 هستند؛ یعنی از طرف اکثریّت قاطع مردم به رهبری و مرجعیّت شناخته شده‌اند. در جلسه‌ آبان‌ماه، گزارش گروه تحقیق نیز به این نظریّه‌ اخیر اضافه شد و تعیّن آیت‌الله منتظری به‌عنوان مصداق صدر اصل 107 به شکل جدّی‌تری مورد بررسی قرار گرفت.
عدّه‌ای قائل بودند درباره‌ آیت‌الله منتظری وضع به‌گونه‌ای است که نیاز به تعیین خبرگان ندارد، بلکه وفق صدر اصل 107، رهبری درباره‌ ایشان متعیّن شده و امری مشخّص است و لذا وظیفه‌ خبرگان طبق مصوّبه‌ تیرماه _ که بر اساس آن خبرگان مرجع تشخیص‌دهنده برای تعیّن رهبر نزد مردم شده بود_ صرفاً اعلام این تعیّن است.
آقای مشکینی تأکید داشتند که اگر بحث تعیین رهبر آینده توسّط خبرگان مطرح است، طبق تصریح قانون باید افراد دیگر نیز مورد بررسی قرار گیرد و بدون بررسی افراد در مظانّ رهبری نمی‌توان فردی را به‌عنوان مصداق ذیل اصل 107 تعیین کرد؛ امّا اگر مردم فردی را شناختند و پذیرفتند، خبرگان وظیفه‌ای ندارد جز اینکه مترصّد باشد تا آن رهبر تحقّق‌یافته را اعلام کند.4
تعدادی از اعضا خواستار ادامه‌ کار گروه تحقیق و بررسی همه‌ افراد در مظانّ رهبری و اقدام خبرگان طبق ذیل اصل 107 بودند، امّا گروهی دیگر، معتقد بودند صدر اصل 107 درباره‌ آیت‌الله منتظری تحقّق یافته است و خبرگان طبق مصوّبه‌ تیرماه صرفاً این تحقّق و تعیّن را اعلام کند.
آقای آذری قمی با تعیّن رهبری در آیت‌الله منتظری بر اساس صدر اصل ۱۰۷ مخالف بودند و گفتند: «الان این آقای منتظری مثل حضرت امام به مرجعیّت و رهبری شناخته‌شده و پذیرفته‌شده نیست؛ انصافش این است که نیست؛ ولی این زمینه زمینه‌ای هست که در آینده ما از حالا پیش‌بینی کنیم... ما الان پیش‌بینی می‌کنیم فلان‌کس با این سجایایی که دارد بعداً این‌جور خواهد شد، پیش‌بینی حیات یا بقاء بر صفات را نمی‌توانیم بکنیم.»5 بر همین مبنا ایشان خواستار شدند درباره‌ افراد دیگر نیز بررسی شود.6
آقای شبستری گفتند احتمال اینکه در رهبری آینده، ما قسمت اوّل اصل 107 را داشته باشیم، یعنی اکثریّت مردم رهبری حضرت آیت‌الله منتظری را قبول بکنند، قوی است، ولی برای احتیاط و اطمینان بیشتر چه اشکالی دارد مجلس خبرگان هم یک مصوّبه‌ای داشته باشند؟7
آقای خلخالی موضعشان این بود: «یک چیز مسلّم‌الوقوع را که همه‌ مردم دنبالش رفته‌اند، می‌گویند امید امّت و امام، تمام دستورات و فرامین را در مسائل حسّاس، امام به آقای منتظری ارجاع می‌کنند و خود، او را اولی می‌دانند از دیگران، جای شک و شبهه نیست که ما بیاییم تعیین کنیم، متعیّن هست، من پیشنهادم این است که متعیّن هست، ما هم به او صحّه بگذاریم و این را اعلام کنیم.»8
آقای دستغیب در این‌باره گفتند: «همه‌ علما و مردم شرایط را روی آیت‌الله منتظری می‌بینند. خودم در شیراز می‌بینم که هم مردم و هم روحانیون در فارس آنهائی که در خطّ امام هستند، اینها نظر دارند به حضرت آیت‌الله‌العظمی منتظری. مردم نظر دارند و می‌خواهند که به‌عنوان شخصی که بعد از امام است ایشان معرّفی شوند... حس کردند که واقعاً امامشان نظر به آیت‌الله‌العظمی منتظری دارد.»9
آقای امینی نیز تأکید کردند که خبرگان ابتدا باید به صدر اصل توجّه کنند که اگر تحقّق پیدا کرده دیگر نوبت به ذیل نمی‌رسد. ایشان گفتند: «شما همه‌تان توی مردم هستید؛ شهری‌ها، دهاتی‌ها، سپاه، بسیج، همه‌ مردم آیت‌الله منتظری را دوستش دارند و محبوب است. هیچ‌کس رقیب ایشان نداریم. به نظر من صدر این موقعیّت را دارد.»10
آقای مؤمن نیز از این موضع حمایت کردند: «ما شبهه نداریم که حضرت آیت‌الله منتظری به‌عنوان مصداق صدر اصل 107 قانون اساسی متعیّنند و پذیرفته‌شده و شناخته‌شده‌ مردم هستند. صدر اولویّت دارد. وقتی مردم انتخاب کردند دیگر نوبت به خبرگان نمی‌رسد.»11
پانوشت‌ها:
1- همان، صص 498 _ 496
2- همان، ص 508
3- همان، ص 508
4- همان، ص 503
5- همان، ص 519
6- همان
7- همان، ص 475
8- همان، ص 493
9- همان، ص 512
10- همان، ص 515
11- همان، ص 517