سناریوی تکراری خودروسازان برای افزایش قیمت-بخش نخست
احتکار خودرو برای دریافت مجوز افزایش قیمت!
رضا الماسی
پس از آنکه دولت سیزدهم از اواسط سال 1400 سیاست خود را در مدیریت بازار خودرو اعلام و فرایند اجرای آن را آغاز کرد، رفته رفته آرامش بر این بازار حاکم شد تا جایی که در سه ماه اخیر این بازار با رکود جدی مواجه شده است. اما عده‌ای همچنان در تلاشند تا برای سود بیشتر خود آرامش این بازار را به هم زده و جلوی سیر نزولی قیمت‌ها را بگیرند.
افزایش تولید و عرضه خودرو و بعد از آن نیز عرضه خودرو از طریق سامانه یکپارچه، اقداماتی بود که دولت در راستای مدیریت بازار انجام داد که تقریباً خروجی موفقی هم داشت و باعث شد بازار به آرامش برسد.
به گفته کارشناسان، وضعیت بازار خودرو بعد از عرضه خودرو از طریق سامانه یکپارچه و قرار گرفتن همه متقاضیان ثبت‌نام کننده در نوبت تحویل خودرو (متقاضی واقعی)، قیمت‌گذاری خودروهای داخلی و مونتاژی توسط شورای رقابت، اعلام قیمت خودروهای مونتاژی پایین‌تر از قیمت‌های کارخانه‌ای در اردیبهشت‌ماه و آزاد شدن واردات خودرو نو و کارکرده، سامان گرفت و قیمت خودرو در بازار کاهشی شد.
رضایت نسبی مردم از شفافیت فروش خودرو
نتایج یک نظرسنجی معتبر از مشتریان خودرو نشان می‌دهد که آنها رضایت نسبتاً بالایی از شفافیت فروش خودرو در سامانه یکپارچه دارند. این در حالی است که خودروسازان به هر طریقی به دنبال حذف این سامانه و بازگشت به روش‌های انحصاری و غیرشفاف خود در فروش هستند.
به نوشته ایرنا، نتایج این نظرسنجی نشان می‌دهد که در مجموع ۲۵۵ هزار نفر عرضه خودرو در سامانه یکپارچه، ۴۲ هزار و ۱۲۷ نفر قرعه‌کشی، ۱۳ هزار و ۳۴۰ عرضه خودرو در بورس و ۱۴۹ هزار نفر نیز گزینه هیچ‌کدام را انتخاب کرده بودند.
نسبت به کنترل قیمت خودرو، ۱۴ هزار و ۴۸۴ نفر نسبت به عرضه در سامانه یکپارچه خودرو، یک‌هزار و ۵۱۴ نفر نسبت به قرعه‌کشی و ۶۱۶ نفر نسبت به عرضه خودرو در بورس کالا اعلام رضایت داشتند و هشت هزار و ۸۲۷ نفر نظری نداشتند.
در خصوص موعد تحویل، ۱۲ هزار و ۸۳۶ نفر نسبت به عرضه خودرو در سامانه پکپارچه، سه‌هزار و ۳۶۵ نفر نسبت به قرعه‌کشی و ۹۷۸ نفر نسبت به عرضه خودور در بورس کالا اعلام رضایت و هشت هزار و ۳۶۲ نفر گزینه هیچ‌کدام را انتخاب کردند.
برخی مزایای سامانه یکپارچه خودرو شامل قیمت مطابق با اعلام شورای رقابت، مشخص بودن دقیق قیمت در موعد تحویل تا سه ماه، مشخص بودن موعد تحویل همه متقاضیان، تخصیص خودرو برای همه متقاضیان، شناور بودن موعد تحویل با توجه به انصرافی‌ها، اولویت تحویل خودرو برای طرح جوانی و خودروی فرسوده، امکان تغییر سفارش متقاضی در صورت موعد تحویل طولانی برای تحویل نزدیک‌تر، امکان برنامه‌ریزی تولید خودروساز بر اساس نیاز بازار، سهولت در سفارش، بازه زمان مناسب سفارش‌گذاری، وجود چندین سفارش همزمان بر اساس نوع خودرو و عدم پرداخت وجه، یکپارچگی سامانه برای عرضه انواع خودرو توسط چندین خودروساز می‌باشد.
شفافیت یکی از ویژگی‌های مهم این سامانه است که منجر به ارائه آمار متقاضیان و سفارش‌ها، مشخص بودن دقیق علل عدم احراز شرایط، امکان رفع مشکلات احتمالی در احراز شرایط، یکپارچگی و قابلیت ردیابی فرآیند درخواست از زمان ثبت سفارش خودرو تا زمان تحویل به متقاضی می شود.
شناسایی متقاضی واقعی با توجه به رفتار متقاضیان در انتخاب اولویت‌ها یکی دیگر از دستاوردهای این سامانه است که شناسایی متقاضی واقعی با وکالتی کردن حساب و انسداد وجه در حساب متقاضی کمتر از یک ماه انجام می‌شود.
پیش از سامانه یکپارچه عرضه خودرو، خودرو در بازار از طریق قرعه‌کشی و بورس کالا به فروش می‌رسید که هر کدام از این روش‌ها دارای معایبی از جمله عدم مشخص بودن قیمت در پیش‌فروش، عدم تخصیص خودرو برای بازندگان، عدم وجود چندین سفارش همزمان بر اساس نوع خودرو، پیچیدگی در سفارش، عدم وجود اولویت تحویل خودرو برای طرح جوانی و خودروی فرسوده، عدم امکان تشخیص متقاضی واقعی، عدم ارائه آمار متقاضیان و سفارش‌ها، مشخص نبودن علل عدم احراز شرایط‌ها و پیش‌پرداخت با درصد قابل توجه از قیمت پایه خودرو بودند.
ناراحتی خودروسازان از کاهش قیمت در بازار آزاد
مواضع اخیر خودروسازان و بازگشت به سیاست عرضه قطره‌چکانی خودرو نشان می‌دهد که ظاهراً روند کاهشی قیمت خودرو در بازار آزاد به مذاق آنها خوش نیامده و به بهانه‌های مختلف سعی در ناآرام کردن دوباره این بازار دارند.
فارس در این باره می‌نویسد؛ بر اساس اطلاعات واصله دو خودروساز بزرگ داخلی مجددا به دنبال اخذ مجوز افزایش قیمت هستند، از سوی دیگر چون هنوز مجوزهای افزایش قیمت را نگرفته‌اند، تولیدات خود را احتکار کرده‌اند.
قطعا کاهش عرضه به بازار و تحریک عرضه و تقاضا، آرامش این بازار را به هم می‌زند و ضرورت دارد نهادهای نظارتی در این موضوع ورود کنند.
بر اساس اطلاعات یک منبع آگاه، ایران‌خودرو برخی از محصولات خود را در سایت‌های تولید تهران مرکزی، خراسان و تبریز احتکار کرده و به مشتریان تحویل نمی‌دهد!
هرچند وزارت صمت و خودروسازان می‌گویند خودروها «دپو» شده‌اند نه «احتکار»، با‌این‌حال با توجه به ابهامات جدی در این ماجرا و همچنین تکاپوی نهادهای نظارتی و واکنش‌های آنها به «انبارهای پر از خودرو»، به نظر می‌رسد خودروسازان برای چندمین بار محصولات خود یا حداقل بخشی از آنها را عمداً دپو کرده‌اند.
وزارت صنعت، معدن و تجارت در واکنش به عرضه نکردن برخی محصولات به بهانه‌های مختلف اعلام کرده است؛ بر اساس اطلاعات ارائه شده ایران خودرو، در حال حاضر تعداد ۱۳ هزار دستگاه خودرو تولید شده دارای استانداردهای ۸۵ گانه فاز ۲ هستند که بر اساس تعاریف شورای رقابت و همچنین لزوم طی شدن فرآیندهای مرتبط با اخذ مجوز استاندارد (TA) جهت عرضه به بازار، باید مراحل قیمت گذاری آنها در فرآیند اجرایی شورای رقابت طی شود.
وزارت صمت می‌افزاید: «١٩ هزار و ٧٠٠ دستگاه از این خودروها به نام مشتریان فاکتور شده و در حال طی شدن مراحل شماره‌گذاری و حمل به مقصد نمایندگی‌های سراسر کشور قرار دارند. در شرکت سایپا نیز ٣۴ هزار و ١٧١ دستگاه خودرو موجود است که از این میزان ٩ هزار و ٩۴٨ دستگاه فاکتور شده و فاقد پلاک هستند و به محض شماره‌گذاری تحویل مشتریان خواهند شد. ٢١ هزار و ٧٠٨ دستگاه خودرو نیز در انتظار صدور مجوز استاندارد و آماده فروش و فاکتور برای مشتریان هستند که از این تعداد ١۵ هزار و ٣۶۴ دستگاه خودرو نیسان و ۶ هزار و ٣۴۶ دستگاه کوئیک است.»
بر اساس توضیح وزارت صمت، همچنین ۱۰۷۷ دستگاه خودرو تولید سال ۱۴۰۱ هستند که در انتظار اعلام نظر سازمان ملی استاندارد به سر می‌برند. ۱۴۳۸ دستگاه نیز به علت کسری قطعات در فرایند تکمیل قرار دارند و پس از تکمیل وارد فرایند فروش خواهند شد.
مهدی انگورج، مدیرکل دفتر تخصصی ارزیابی انطباق صنایع حمل و نقل و ماشین‌آلات سازمان ملی استاندارد در یک گفت‌وگوی تلویزیونی و در بازدید از پارکینگ دو خودروساز بزرگ درباره عدم تحویل خودروها به مشتریان ا انتقاد کرده و می‌گوید: «همین‌طور که به صورت چشمی نگاه می‌کنیم، به نظر می‌رسد که حدود ۲ هزار خودرو در این پارکینگ وجود دارد. نکته مهم این است که تمام خودروها تاییدیه دارند و عجیب است که هنور در پارکینگ مانده‌اند.»
او می‌افزاید: «برچسب‌های استاندارد برای استعلام مشتری نیز بر روی خودرو موجود است. باید صحبت‌های خودروساز را بشنویم که چرا این خودروها در پارکینگ رها شده‌اند. اگر خودرو، مدتی طولانی در پارکینگ بماند دچار آسیب‌های جدی مانند آسیب دیدن رنگ و منقضی شدن لاستیک می‌شود.»
گروکشی به سبک خودروسازان
سعید مؤتمنی، رئیس اتحادیه نمایشگاه‌داران و فروشندگان خودرو تهران در خصوص رفتار خودروسازان برای اخذ مجوز افزایش قیمت اظهار می‌دارد: «عرضه خودرو در دو ماه گذشته به بازار نسبت به اوایل امسال کاهش یافته است. ادامه این روند بر روی قیمت خودرو در بازار اثرات نامطلوبی خواهد داشت. هر زمان که خودروسازان به دنبال افزایش قیمت هستند، عرضه به بازار را کاهش می‌دهند.»
این فعال بازار خودرو اظهار می‌دارد: «اقدام خودروسازان در کاهش عرضه خودرو برای افزایش قیمت اقدام تازه‌ای نیست و تقریبا به یک عرف تبدیل شده و بازار خودرو با این وضعیت آشناست. خودروسازان با کاهش عرضه خودرو به بازار به دنبال آن هستند تا مجوز افزایش قیمت از شورای رقابت را بگیرند.»
خودروسازان در حالی از عرضه خودرو به بازار امتناع و عرضه به بازار را کاهش داده‌اند که بر اساس آمار منتشر شده از سوی وزارت صمت تولید خودرو افزایش داشته است.
بر اساس آمار وزارت صمت در مرداد سال گذشته 72 هزار و 473 دستگاه خودروی سواری توسط تولید‌کنندگان بخشی خصوصی و دولتی تولید شد که با رشد 9 درصدی، تعداد خودروهای سواری تولید شده در بخش‌های دولتی و خصوصی به 79 هزار و 329 دستگاه افزایش یافت. در سال گذشته در 5 ماه ابتدای سال در مجموع 370 هزار و 166 خودروی سواری تولید شد که با رشد 23 درصدی تعداد خودروهای تولید شده بخش‌های دولتی و خصوصی در 5 ماهه ابتدای امسال به 456 هزار و 126 دستگاه رسید.
عبدالله توکلی لاهیجانی مدیرکل صنایع خودرویی وزارت صمت نیز گفته است؛ برنامه وزارت صمت برای تولید یک و نیم میلیون دستگاه خودرو در سال جاری است. به این ترتیب با توجه به تولید حدود یک میلیون و 350 هزار دستگاه انواع خودرو در سال 1401 در صورت تحقق تعداد خودروهای تولید شده در سال جاری نسبت به سال گذشته 150 هزار دستگاه افزایش خواهد یافت.
در سال 1400 در مجموع 964 هزار و 281 دستگاه خودرو در کشور تولید شد که تعداد 867 هزار و 786 دستگاه از این تعداد خودروی سواری بود و در سال 1401 نیز در مجموع یک میلیون و 347 هزار و 394 دستگاه خودرو تولید شده که از این تعداد یک میلیون و 182 هزار و 78 دستگاه خودرو سواری بوده است. تولید انواع خودرو در سال 1401 نسبت به سال 1400 رشد 40 درصدی و تولید خودروی سواری در سال 1402 نسبت به 140 رشد 36 درصدی داشته است.
کارشناسان معتقدند؛ با توجه به آمارهای فوق انتظار می‌رود روند عرضه خودرو به بازار توسط خودروسازان افزایش یابد تا آرامش بازار خودرو به هم نخورد؛ اما دو خودروساز بزرگ کشور مجددا برنامه‌ریزی کرده‌اند با احتکار خودروهای تولیدی، بازار را دچار تلاطم کنند و سپس مجوز افزایش قیمت هم بگیرند.
در این شرایط لازم است تا با نظارت دقیق وزارت صمت و سازمان‌های مسئول از جمله سازمان حمایت از مصرف‌کننده و تولیدکننده، سازمان تعزیرات حکومتی و نظارت شورای رقابت بر موضوع قیمت‌ها، با هرگونه التهاب احتمالی در بازار خودرو مقابله شود.