تأمین سلامت دهان و دندان با آگاهی و رفع چالش هزینه‌ها-بخش دوم
پیشگیری از پوسیدگی دندانها غلبه بر ترس و هزینه دندانپزشکی
مشکلات دهان و دندان یک شبه ظاهر نمی‌شوند و در بسیاری از مواقع بی‌توجهی و عدم درمان بموقع موجب ایجاد مشکلاتی جدی در بهداشت دهان و دندان می‌شود. به‌طورکلی پیشنهاد می‌شود که سالانه 2 بار دندان‌های خود را به دندانپزشک نشان دهید و مطمئن شوید که مشکلی جدی در دندان‌هایتان وجود ندارد. با بروز کوچک‌ترین مشکل در دندانها باید به‌سرعت نسبت به درمان اقدام کنید تا پوسیدگی‌ها و مشکلات دندان تشدید نشود؛ اما مهم‌ترین علائم مربوط به مشکلات دهان و دندان چیست؟
زخم لثه که بعد از 1 تا 2 هفته بهبود پیدا نمی‌کند. خونریزی و تورم لثه‌ها بعد از مسواک‌زدن. بوی بد دهان. حساسیت ناگهانی دندانها به دماهای سرد و گرم. درد دندان. درد لثه. لق شدن دندانها. عقب رفتن لثه. درد در هنگام جویدن و گاز گرفتن. تورم صورت و گونه. قفل‌کردن ناگهانی فک. ترک‌خوردن دندانها. لب پر شدن دندان. خشکی شدید دهان.
هیچ چیز جای مسواک و خمیردندان را نمی‌گیرد
متأسفانه، خلال‌دندان در اکثر رستوران‌ها و منازل کاملاً رایج شده و مورداستفاده قرار می‌گیرد درحالی‌که استفاده از آن باعث آسیب‌های زیادی به دندانها و به‌خصوص لثه بین دندانها می‌گردد. از عوارض استفاده طولانی‌مدت خلال‌دندان می‌توان به تحلیل لثه بین دندانها، افزایش فاصله بین دندانها، گیر غذایی بین دندانها، دردهای مزمن و گنگ و آزاردهنده بلافاصله بعد از غذا، احساس خارش لثه و... اشاره کرد. در ادامه بیمار برای رفع گیر غذایی باز هم از خلال استفاده کرده و روزبه‌روز مشکل را بدتر می‌کند.
درمان این آسیب‌ها بیشتر نیاز به زمان زیاد، ترک عادت‌های اشتباه، بهداشت دهانی خوب و... دارد و حتی در مواردی ممکن است تحلیل لثه ناشی از خلال‌دندان نیاز به جراحی لثه داشته باشد؛ بنابراین برای پاکیزه کردن فضاهای بین‌دندانی و رفع گیر غذایی حتماً از نخ دندان استفاده کنید و با خلال‌دندان به خود آسیب نرسانید.
دکتر محمود آقاجانی دندانپزشک می‌گوید: «یکی از مواردی که جدیداً برخی از بیماران سؤال می‌کنند درباره استفاده از جوش‌شیرین یا نمک برای تمیزکردن دندان‌هاست.
نمک، جوش‌شیرین و هر ماده‌ای که خاصیت قلیایی داشته باشد تا حدی باعث ایجاد محیط بازی مناسب در دهان شده و بر لثه‌ها اثر مؤثر دارد، اما این به این معنی نیست که این مواد جایگزین مسواک و خمیردندان شوند. توصیه ما این است که به تبلیغات مختلفی که گاه و بیگاه در شبکه‌های مجازی درباره مواد مختلف پخش می‌شود، عمل نکنید.
بهترین ماده برای داشتن دهانی تمیز و خوشبو، خمیردندان است و در کنار مسواک‌زدن مناسب و بموقع، استفاده از نخ دندان می‌تواند محیط دهان شما را پاکیزه کند.»
از دکتر آقاجانی سؤال می‌کنم: «دندانپزشکان می‌گویند: ساختار دندانی افراد مختلف یکی هست، پس چرا دو نفر که مسواک می‌زنند و بهداشت دهانشان را رعایت می‌کنند، یکی‌شان دندانش پوسیده می‌شود یا بعضی‌ها هستند که مسواک نمی‌زنند و دندان‌های سالمی دارند. علت این تفاوت چه می‌تواند باشد؟»
این دندانپزشک پاسخ می‌دهد: «درست است که ساختار دندانی افراد مختلف تا حدود زیادی مشابه است، اما فراموش نکنیم که دندانها در بستری به نام محیط دهان قرار دارند که ارتباط مستقیم با سلامت دندانها و همچنین با کل بدن انسان دارد.
محیط دهان از قسمت‌های مختلفی تشکیل شده که در افراد مختلف متفاوت است، مثلاً ترکیب بزاق، غلظت بزاق، نوع باکتری‌های دهان و...
از سوی دیگر عواملی مانند نوع رژیم غذایی، سابقه بیماری یا مصرف داروهای خاص، شرایط خاصی مانند بارداری، بلوغ، به‌هم‌ریختگی دندانها و... نیز بر پوسیدگی دندانها مؤثر است.
بنابراین، تنوع عوامل مؤثر بر پوسیدگی در افراد مختلف است که باعث می‌شود در دو نفر که بهداشت دهانی یکسانی دارند، الگو و سرعت پیشرفت پوسیدگی متفاوت باشد.همچنین کسانی که بهداشت دهانی چندان منظمی ندارند، اما پوسیدگی دندانی هم ندارند، قطعاً از لحاظ سایر عوامل شرایط بهتری دارند؛ مثلاً مصرف کربوهیدرات‌ها (قند) کمتری دارند، بزاق مناسب و زیادی دارند، سلامت عمومی مناسبی دارند و...
مجموع همه این عوامل است که تعیین‌کننده میزان و سرعت پوسیدگی در افراد مختلف است.»
در سؤال دیگری پرسش یکی از بیماران را مطرح می‌کنم: «نه ماه پیش دندانم را عصب‌کشی و پر کردم. چند روزی دندان‌درد دوباره شروع شده، دندان باید کشیده شود یا راه‌حل دیگری دارد؟ در زمان عصب‌کشی دندان آبسه کرده بود.»
دکتر آقاجانی پاسخ می‌دهد: «ابتدا باید مطمئن شد که آیا دردی که احساس می‌کنید از این دندان است یا نه؟ گاهی اوقات دندان، به درمان ریشه (عصب‌کشی) جواب نداده و نیاز به درمان مجدد ریشه یا جراحی در ناحیه انتهای ریشه دارد. گاهی هم ممکن است درد مربوط به دندان دیگری باشد، مثلاً دندان کناری یا رو‌به‌رو یا حتی دندان‌عقل، اما در دندان مورد نظر درد احساس شود؛ بنابراین اولین توصیه ما این است که به دندانپزشک مراجعه و در صورت نیاز از دندان موردنظر رادیوگرافی (عکس) تهیه شود. تصمیم نهایی توسط دندانپزشک و با بررسی دندان موردنظر و سایر دندانها مشخص می‌شود.»
چالش‌های پیش‌روی یک دندانپزشک
دکتر حسین ملک‌زاده جراح و دندانپزشک با بیان اینکه دندانپزشکی شغلی است که چندین چالش اساسی دارد، می‌گوید: «در دندانپزشکی، فرسودگی بدن بسیار زیاد است، به‌گونه‌ای که بسیاری از دندانپزشکان پس از مدتی دچار بدن‌درد، گردن درد و کمردرد می‌شوند و این دردها بین آنها شایع است.
تاثیر و خطر اشعه‌ای که دندانپزشک هنگام انجام رادیولوژی از دندان و دهان در معرض آن قرار می‌گیرد نیز از چالش‌های این شغل است.
هزینه بالای خدمات دندانپزشکی نیز یکی دیگر از این چالش‌ها است، زیرا بیماران بسیاری از هزینه‌های بالای دندانپزشکی شاکی هستند و احساس می‌کنند هزینه‌ها نسبت به خدماتی که دریافت می‌کنند، بسیار بالا است. گران‌بودن مواد اولیه و مصرفی از چالش‌های اصلی دندانپزشکان است؛ یک سری از این موارد به دستگاه‌ها و تجهیزات برمی‌گردد؛ زیرا تجهیزات دندانپزشکی باید به‌صورت مرتب به‌روزرسانی شوند. در دنیا به‌صورت مستمر پژوهش‌هایی در مورد مواد دندانپزشکی انجام می‌شود که این موضوع موجب افزایش هزینه مواد مصرفی و به‌روزرسانی تجهیزات شده است. تقلبی بودن برخی مواد در بازار نیز یکی دیگر از چالش‌های بسیار بزرگ دندانپزشکان است.»
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اهواز با اشاره به ارتباط مستقیم دندانپزشکی با زیبایی بیان می‌کند: «دندانپزشکی یکی از رشته‌هایی است که ارتباط زیادی با زیبایی دارد و باتوجه‌به اینکه زیبایی یک امر نسبی است، چالش بزرگی بین دندانپزشک و بیمار برای راضی نگه‌داشتن هر دو وجود دارد.»
وی با بیان اینکه ترس از انجام امور دندانپزشکی یکی دیگر از چالش‌های دندانپزشکان است، در پایان صحبت‌هایش می‌گوید: «هر تزریق یا پروسه‌ای که باید در دندانپزشکی انجام شود به دلیل نداشتن دید مستقیم بیمار، می‌تواند فوبیا یا ترسی برای بیمار ایجاد کند که این مسئله در کودکان و افراد کم سن، بیشتر است.»
تأثیر تغذیه بر سلامت دندان
تغذیه صحیح در سلامت تمامی اعضای بدن تأثیری انکارنشدنی داشته و حفره دهان و بافت‌های آن نیز از این قاعده مستثنا نیستند. هر چقدر خوردن غذاهای شیرین و چسبناک می‌تواند باعث افزایش میزان پوسیدگی شود مصرف برخی انواع دیگر غذا‌ها در کاهش پوسیدگی مؤثر خواهد بود.
دکتر شاهین مهدوی یک دندانپزشک ضمن بیان مطلب بالا در ادامه می‌افزاید: «خوردن سبزی و میوه‌های غنی از فیبر که فاقد قند بوده یا حداقل میزان قند را دارند (مثل سیب، هویج، کلم، کاهو، گوجه‌فرنگی و....) در عین تأمین مواد غذایی ضروری بدن به کاهش پوسیدگی دندانی کمک خواهد کرد.
خوردن مواد غذایی غنی از پروتئین و چربی‌های سالم در عین تقویت سلامت عمومی و کمک به کاهش وزن در کاهش میزان پوسیدگی دندانی نیز مؤثر خواهد بود.
خوردن مقادیر زیاد مایعات به خصوص آب و چای کم‌رنگ در طول روز و بعد از وعده‌های غذایی کمک مؤثری به تمیزشدن حفره دهان خواهد کرد. از سوی دیگر نتایج تحقیقات اخیر نشان داده چای سبز نقش بسیار مؤثری در کاهش التهاب لثه دارد.
حفره دهان به‌خاطر ساخت‌وساز سریع بافتی یکی از نخستین بخش‌هایی از بدن است که علائم کمبودهای غذایی در آن بروز می‌کند. معروف‌ترین مثال آن هم کمبود ویتامین C است که کمبود آن به شکل خونریزی و زخم در لثه خود را نشان می‌دهد.»
این دندانپزشک در ادامه به استفاده از نخ دندان جهت جلوگیری از پوسیدگی دندانها تأکید کرده و می‌گوید: «نخ دندان مهم‌تر از مسواک است. نخ دندان به نواحی‌ای دسترسی دارد که مسواک آنها را تمیز نمی‌کند. این نواحی می‌توانند محل شروع پوسیدگی‌ها باشند. پوسیدگی‌های بین‌دندانی از محل‌های نسبتاً شایع پوسیدگی دندان‌هاست. این پوسیدگی از آن‌جاکه ممکن است در معاینات معمول تشخیص داده نشود، گاهی به‌دشواری انجام می‌گیرد. بسیاری از موارد با رادیوگرافی‌های دندانپزشکی می‌توان وسعت و عمق این پوسیدگی‌ها را تشخیص داد، اما در مواردی هم پوسیدگی‌های بین‌دندانی بعد از اینکه گسترش زیادی پیدا کرده و پالپ (عصب) دندانی را درگیر کرده‌اند، تشخیص داده می‌شوند. در این شرایط چاره‌ای جز درمان کانال ریشه (عصب‌کشی) باقی نمی‌ماند.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش به سایر علائم و شواهد پوسیدگی دندانها اشاره کرده و می‌گوید: «در مواقع وجود پوسیدگی دندان تا حدودی نسبت به سرما و گرما و شیرینی می‌تواند حساس شده باشد که با ترمیم و رفع عامل مشکل بهبود می‌یابد.
حال اگر شدت پوسیدگی زیاد باشد باعث التهاب پالپ دندان(اعصاب ) می‌شود که از نشانه‌های آن درد شدید و یکسره و شبانه است.
هرچند در بعضی مواقع این روند می‌تواند بدون هیچ دردی باشد که در این حالت وضعیت بدتر است.
در هنگام درمان ریشه (به‌اصطلاح غلط عصب‌کشی) قسمت پالپ دندان برداشته می‌شود. کانال موجود در ریشه‌ها دبریدمان شده (دبریدمان دندانی: این روش برای پلاک و رسوب جرم روی دندانها استفاده شده و باعث حذف آنها می‌شود.) و با مایع شست‌وشو و وسایل خاصی ضدعفونی و پاک‌‌سازی می‌شود و سپس توسط ماده دیگری مهروموم شده تا راه ارتباطی با فضای اطراف بسته شود.
از نشانه‌های درمان ریشه خوب این است که تمام کانال‌های موجود در دندان پیدا شود همگی به‌درستی دبریدمان و ضدعفونی شود و مهر موم تا نزدیکی انتهای ریشه انجام شود.»
بوی بد دهان
دهان علاوه بر محتویاتش، یعنی دندانها، لثه، زبان، غدد بزاقی و مخاط، به علت موقعیت و ارتباط خاص خود با دستگاه‌های تنفسی و گوارشی، منعکس‌کننده حالات سلامت و بیماری این دستگاه‌هاست. بوی دهان ممکن است نشانه وجود عارضه و ضایعه‌ای در یکی از قسمت‌های مرتبط با آن باشد.
علل متعددی موجب ایجاد بوی نامطبوع دهان می‌شوند که به طور عمده، می‌توان آنها را به دو دسته تقسیم کرد:
۱) علل دهانی که بر اثر، ضایعات داخل دهان از قبیل لثه، دندانها و روی زبان ایجاد می‌شوند؛
۲) علل خارج دهانی که در نتیجه عوارض گوارشی به وجود می‌آیند.
دکتر یوسفی در کارگاه بهداشت دهان و دندان که برای دانشجویان دوره تخصص دانشگاه اصفهان برگزار می‌شود، علل داخلی بوی نامطبوع دهان را این‌گونه تشریح می‌کند: «عدم رعایت بهداشت دهان: مسواک نزدن و عدم رعایت بهداشت، اصلی‌ترین علت ایجاد بوی دهان است. خرده‌های غذا در بین دندانها، فاسد و بدبو می‌شوند؛ بنابراین در بسیاری از موارد، مسواک‌زدن و استفاده از نخ دندان، ممکن است باعث از بین رفتن بوی بد دهان شود.
جِرم و ضایعات دندان: هرچند به‌ظاهر، خود جرم نباید بویی داشته باشد، ولی این رسوبات، محل مناسبی برای لانه‌گزینی و پرورش میکروب‌ها و تکثیر آنها هستند و بدین ترتیب، عامل عمده‌ای در جهت ایجاد بدبویی دهان محسوب می‌شوند. در مراحل پیشرفته‌تر، جرم سبب از بین رفتن استخوان اطراف دندان می‌شود و در نتیجه، بین دندان و لثه حفره‌ای ایجاد می‌شود که در آن،
علاوه بر بافت‌های عفونی، مواد غذایی نیز فاسد می‌شوند و بوی بددهان تشدید می‌گردد؛ بنابراین راه پیشگیری از بوی بددهان، عبارت است از: پاک‌کردن دهان و دندانها از هرگونه جرم.
التهاب بافت‌های نرم داخل دهان: حفره دهان برای کشت انواع میکروب‌ها بسیار مناسب بوده، عوامل میکروبی بیماری‌زای موجود در آب‌وهوا، غذا، دست‌ها و اشیا به سهولت می‌توانند به درون آن راه یابند و به علت اینکه دمای دهان حدود ۳۷ درجه سانتی‌گراد است و محیط مناسبی برای تولید و ازدیاد میکروب‌ها است، در چنین مواقعی مخاط دهان و لثه دچار آماس تورم می‌شود و رنگ قرمز تندی به خود می‌گیرد؛ لذا ترشح غدد بزاقی، غلیظ و چسبنده شده، در نتیجه بوی دهان، نامطبوع می‌شود.
دندان‌های پوسیده و عفونی: دندان‌های پوسیده، هم جای مناسبی برای گردآمدن خرده‌های غذا و متعفن شدن آنهاست و هم در پوسیدگی‌های پیشرفته، میکروب‌ها از طریق ریشه‌های دندان وارد بافت‌های زیر دندان می‌شوند و ایجاد عفونت و چرک می‌کنند و راهی به خارج می‌جویند؛ بنابراین، باعث بوی بد دهان می‌شوند.
مخاط روی زبان: مخاط روی زبان، در بعضی از افراد باعث نامطبوع شدن بوی دهان می‌شود. پاک‌کردن روی زبان و قرقره‌کردن با آب‌نمک، می‌تواند در زدودن این مشکل مفید باشد.»