پرسش: 

برای رسیدن به حقایق و معارف قرآن، بعد از آنکه علوم مقدماتی را فرا گرفتیم، چگونه باید وارد خزانه اصلی قرآن شد؟

پاسخ:

برای ورود به دریای بیکران حقایق و معارف قرآن باید مراحلی را طی کرد تا به هدف اصلی رسید. این مراحل همراه با آداب خاص و گام به گام خواهد بود که ذیلا به اهم آنها می‌پردازیم.

1- تلاوت قرآن همراه با تفکر و تدبر

تلاوت قرآن باید همراه با تدبر و تفکر به مفاهیم و مقاصد قرآنی باشد. زیرا از این طریق است که به باطن معارف قرآن دسترسی حاصل شود و سیر مراحل کمال با استمرار ارتباط با قرآن میسر می‌گردد. لذا وقتی که قرآن را تلاوت می‌کنیم نباید در این مرحله بمانیم بلکه باید با تدبر به مفاهیم و معانی و اسرار قرآن و حقایق آن برسیم. امام علی(ع) می‌فرماید: «لاخیر فی قرائت لیس فیها تدبر» در قرائتی که همراه با تفکر و تدبر نباشد خیری نیست! (الکافی، ج 1، ص 36، ح 3)

همچنین امام سجاد(ع) فرمود: «آیات قرآن خزانه‌هایی است. پس هر وقت گشوده شد خزینه‌ای، سزاوار است که در آن نظر کنی». (همان، ج 2، ص 609، ح 2) واژه نظر در این روایت به معنی تلاوت همراه با تدبر و تفکر می‌باشد.

2- تحول باطن انسان به حقیقت قرآنی

تلاوت قرآن همراه با تدبر به انسان معنویت و کمالاتی را می‌دهد که سیرت و ساختار درونی او را قرآنی می‌کند، چنان‌که در مورد رسول خدا(ص) فرموده‌اند: «کان خلقه القرآن» اخلاق او تجسم قرآن بود.(النهایه، ج 2، ص 70)

2- وصول به حب محبوب

یکی از راه‌هایی که مؤمن می‌تواند محبت خود را به خالق خود نشان دهد، خواندن کلام او است که با آن با بندگانش سخن گفته است، یعنی قرآن که نقشه راه هدایت و سعادت او را ترسیم کرده است. در آیات شریفه قرآن هم می‌خوانیم که: الذین امنوا اشد حبا لله» کسانی که ایمان می‌آورند بیشترین حب و دلدادگی را نسبت به خدای متعال دارند.(بقره- 165) و این فرایند در پی تلاوت همراه با تدبر و انس مستمر با قرآن و عمل به آموزه‌های آن حاصل می‌شود.

3- اصلاح و تزکیه نفس

از منظر عرفا قرائت قرآن همراه با تدبر به ویژه در آیات خاصی که در مورد اصلاح و تزکیه نفس می‌باشد، می‌تواند بسیار موثر واقع شود. عارف بزرگ و استاد امام راحل مرحوم آیت‌الله شاه‌آبادی می‌فرمودند: مواظبت به آیات شریفه آخر سوره حشر از آیه شریفه: «یا ایهاالذین امنوا اتقوا الله و لتنظر نفس ما قدمت‌لغد.» (حشر- 18) تا آخر سوره مبارکه با تدبر در معانی آنها در تعقیب نمازها خصوصا در اواخر شب که قلب فارغ‌البال است، خیلی موثر در اصلاح نفس است. (شرح چهل حدیث، امام خمینی(ره)، ص 500)

4- وصول به مقام متقین

رسیدن به مقام متقین از جمله آثار قرائت قرآن می‌تواند باشد، چرا که قرآن برای چنین مقامی هدایتی خاص دارد. امام راحل می‌فرماید: «کسی که تفکر و تدبر در معانی قرآن کرد، در قلب آن اثر کند و کم‌کم به مقام متقین رسد و اگر توفیق الهی شامل حالش شود، از آن مقام نیز بگذرد و هریک از اعضا و جوارح و قوای آن، آیه‌ای از آیات الهیه شود.(همان)

5- امید به استماع کلام بهشتی

ممکن است قرائت قرآن همراه با تدبر آثار غیرقابل تصوری داشته باشد. در روایت آمده است که وقتی قاری قرآن وارد بهشت می‌شود به او می‌گویند: «اقرأ و اصعد درجه.» (الکافی، ج 2، ص 604، ح 4) 

«بخوان و درجه‌ای بالا برو» امام راحل معتقد است که دیدن این حقیقت با قرائت مطلوب یعنی همراه با تفکر و تدبر ممکن است در همین دنیا نیز صورت پذیرد. ایشان می‌نویسد: کسی که تفکر و تدبر در معانی قرآن کرد، در قلب آن اثر کند... و شاید جذوات و جذبات خطابات الهیه، او را از خود بی‌خود کند و حقیقت «اقرأ و اصعد» را در همین عالم دریابد، تا آنکه کلام را بی‌واسطه از متکلمش بشنود و آنچه در وهم تو و من ناید آن شود. (همان)

6- نورانیت قلب و حیات باطنی

قرائت قرآن همراه با تدبر و تعظیم آن، موجب نورانیت قلب و زنده شدن باطن قاری می‌شود. امام راحل در این‌باره می‌نویسد: «یکی از آداب مهم قرائت کتاب الهی که عارف و عامی در آن شرکت دارند و از آن نتایج حسنه حاصل شود و موجب نورانیت قلب و حیات باطن شود، «تعظیم» است. (آداب الصلوهًْ، امام خمینی(ره)، ص 181-180). از مهم‌ترین موانع تاثیر قرآن در وجود انسان؛ 1- خودبینی و احساس استغنا 2- حب دنیا 3- گناه و معصیت می‌باشد.