پرسش:

اهل‌البیت در قرآن کریم شامل چه کسانی می‌شود، و از چه جایگاه و مقامی برخوردارند؟

پاسخ:

در بخش نخست پاسخ به این سوال به مباحثی همچون: جایگاه اهل‌البیت، واژه اهل‌البیت در قرآن و نکات کلیدی در آیه تطهیر پرداختیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی‌می‌گیریم

مصداق اهل‌البیت

درباره مصداق اهل‌البیت اختلاف نظر است. 1- گروهی مصداق حقیقی آن را پیامبر(ص) و علی و فاطمه و حسن و حسین (علیهم‌السلام) می‌دانند. 2- گروهی همسران پیامبر(ص) را مصداق اهل‌البیت می‌دانند 3- گروهی دیگر بنی‌هاشم را مصداق اهل‌البیت و آیه تطهیر می‌دانند 4- گروهی دیگر امت اسلام را مصداق اهل‌البیت و آيه تطهیر می‌دانند (اهل‌بیت در آیه تطهیر، علامه سید جعفر مرتضی، ص2 ) 

چرا اهل‌البیت شامل همسران پیامبر(ص) نمی‌شود؟

اگر چه در کتاب‌های لغت، کلمه اهل‌البیت به معنای اهل خانواده اعم از پدر، مادر، فرزند و... و خاندان آمده است (مفردات راغب، ذیل واژه اهل‌البیت) اما سیاق آیه تطهیر نشان می‌دهد که اهل بیت در این آیه افراد خاص از خانواده هستند، و شامل همسران پیامبر(ص) نمی‌شود. زیرا اگر شامل آنها می‌شد، لازم بود ضمیر عنکم که مذکر است، به عنکن تبدیل شود. (المیزان، علامه طباطبایی، ج 16، ص 484) علاوه بر آن از روایاتی که تبیین‌کننده مجهولات و تاویل‌کننده متشابهات قرآن هستند، استفاده می‌شود، که این قسمت از آیه مانند برخی از آیات دیگر، جداگانه نازل شده است، و به هنگام جمع‌آوری قرآن، در کنار این آیات قرار گرفته است (همان) روایات به وضوح مصداق اهل بیت در این آیه را بیان کرده‌اند. طبری در تفسیر خود، ج 2، ص 5 تا 7 و جلال‌الدین سیوطی در الدرالمنثور، چهارده حدیث را نقل کرده‌اند که سند همه آنها به صحابی و تابعانی همچون: ابوسعید خدری، انس‌ابن‌مالک، ابواسحاق، ابوهریره، ابوحمراء، سعد و قاص، علی‌ابن‌الحسین(ع) عایشه و ابن‌عباس و... منتهی می‌گردد.

طبق این احادیث پیامبراسلام(ص) عبا بر سر پنج تن (پیامبر(ص)، علی، فاطمه، حسن و حسین (علیهم‌السلام) افکند و ام‌سلمه را که قصد ورود به آن را داشت. منع نمود و این جمله را فرمود: خدایا! اینان اهل‌بیت من می‌باشند، پروردگارا! هر گونه پلیدی را از آنها دورساز (اهل بیت در کتاب و سنت، محمدی ری شهری، ج 1، ص35) بنابراین روایات بسیاری تاکید دارد که مقصود از اهل‌البیت در آیه تطهیر، اهل کساء هستند، این روایات از طریق شیعه و اهل سنت، به طور متواتر نقل شده است. محقق کرکی می‌گوید: «گذشته از روایات شیعه که از شمار بیرون است، این مسئله به تواتر رسیده و مفید یقین می‌باشد. کدام روایت در سنت از این روایت محکم‌تر است که روایات اهل سنت و رجال شیعه امامیه، پیروان حقیقت که یاران خاص و خالص اهل‌بیت می‌باشند، بر نقل آن اتفاق نظر دارند، و اگر قرار باشد که از راه سنت آن را رد کنند هیچ روایتی در سنت باقی نمی‌ماند مگر اینکه مردود خواهد شد(نفحات اللاوت، ص 85)

بنابراین مفسران در شمول آیه تطهیر بر اهل کساء اجماع دارند. اختلاف در این است که آیا همسران پیامبر(ص) هم در آن داخل هستند یا نه؟ مرحوم علامه طباطبایی در (تفسیر المیزان،  ج 16، ص 13) می‌نویسد: «این روایات فراوان است و بر هفتاد حدیث افزون می‌شود. روایاتی که در این باره از طریق اهل سنت آمده است بر روایاتی که از این دست از طریق شیعه رسیده فزونی دارد. اهل سنت آن را از طرق فراوان از: ام‌سلمه،  عایشه،  ابوسعید خدری، سعدابن‌ ابی وقاص و اثله ابن‌اسقع، ابوالحمرا، ابن‌عباس، ثوبان غلام پیامبر(ص) عبدالله ابن‌جعفر، علی و حسن ابن‌علی(علیهم‌السلام) روایت کرده‌اند، که نزدیک به چهل طریق می‌شود. شیعه آن را از علی، سجاد، باقر، صادق و رضا (علیهم‌السلام)، ام‌سلمه، ابوذر، ابولیلی، ابوالاسود دوئلی، عمرو ابن‌میمون اودی، و سعدابن ‌ابی‌وقاص از چند طریق روایت کرده‌اند و حاصل آن این است که زنان پیامبر شامل اهل‌البیت نمی‌شوند.