اخلاص به معنای تصفیه عمل از هر شائبه‌ای و خالص کردن آن برای خدا است؛ خواه شائبه رضای خود باشد یا رضای مخلوقات دیگر.
اخلاص همانند ایمان و تقوا دارای شدت و ضعف و مراتب و درجات متعدد است؛ زیرا وقتی انسان بخواهد عمل خویش را از هر چیزی غیر الله پاک و پاکیزه کند‌، این غیر الله می‌تواند شامل خواهش‌های نفسانی انسان حتی پاداش عمل در دنیا و آخرت نیز باشد. پس یکی از مراتب اخلاص آن است که انسان در هنگام عمل خواسته نفسانی خویش از پاداش در دنیا و آخرت را نیز کنار نهد و عمل خود را از آن پاک و پاکیزه سازد. پس با ندای بلند فریاد می‌زند:
گر مخیر بکندم به قیامت که چه خواهی عشق ما را بس و نعمت فردوس شما را
که این فریاد را در دنیا دارد و آثار آن در قیامت خود را نشان می‌دهد.
اما عالی‌ترین مرتبه اخلاص آن است که بنده نه خود را می‌بیند و نه عبودیت خود را و نه عالم و اهل آن را، بلکه در مشاهده ربوبیت الهی از حدّ عبودیت تجاوز نمی‌کند و تنها «العبد» بودن را می‌بیند. در این شرایط انسان به همان حقیقتی می‌رسد که خدا از او خواسته است: الا لله الدین الخالص.(زمر، آیه 3) در چنین خلوصی بنده نه غیر خدا می‌بیند و نه خودش را، بلکه فانی در عبودیت و بندگی است و حتی بندگی و عبودیت خود را در هیچ حالی حتی در حال عبادت نمی‌بیند، بلکه هر چه است خدا است. پس عبودیت او به تفکر و رویت نیست، بلکه عبودیتش به «تجلی» است، چنان‌که پیامبر(ص) در مقام «عبده» در اسرای الهی و معراجش در نماز به نمایش گذاشت.