عوامل تشکیل‌دهنده نهضت امام حسین(ع)(1) (پرسش و پاسخ)
پرسش:
نهضت امام حسین(ع) از چه عوامل و مولفه‌‌هایی تشکیل شده و از میان آنها کدام عامل نقش برتر و تعیین‌کننده‌تری داشته است؟
پاسخ:
چند علتی بودن پدیده‌های اجتماعی
پیدایش پدیده‌های اجتماعی، هیچ‌گاه تک علتی نیستند، بلکه مجموعه عواملی هستند که همزمان در پیدایش یک پدیده اجتماعی دخیل و موثرند. طبیعی است که همه این عوامل به یک اندازه تاثیرگذار نیستند و هر کدام متناسب با وزانت، جایگاه و اهمیت خود، نقش و تاثیرگذاری مختلفی را به عهده خواهند داشت. در نهضت امام حسین(ع) هم ما تنها یک عامل را برای ایجاد این نهضت و شروع و پایان آن نمی‌توانیم در نظر بگیریم چرا که این نهضت چند علتی و چند ماهیتی است و باید همه علل و عوامل موثر در این نهضت را مورد واکاری و تجزیه و تحلیل قرار دهیم.
عوامل اصلی تشکیل‌دهنده نهضت امام حسین(ع)
1- نفی بیعت با یزید (ماهیت دفاعی)
اولین عاملی که در نهضت امام حسین (ع) دخیل و موثر بود، تقاضای بیعت است. معاویه قبل از مردنش می‌خواهد جانشینی یزید را برای خودش مسلم کند، می‌آید در مدینه و می‌خواهد از امام حسین(ع) بیعت بگیرد. آن‌جا موفق نمی‌شود. بعد از مردنش یزید می‌خواهد از امام حسین(ع) بیعت بگیرد، اما حضرت با یزید هم بیعت نمی‌کند، زیرا بیعت یعنی امضا کردن و صحه گذاشتن نه تنها روی خلافت شخص یزید، بلکه همچنین روی سنتی که معاویه پایه‌گذاری کرده است که خلیفه پیشین خلیفه بعدی را تعیین کند. بنابراین نفی بیعت با یزید ماهیت دفاعی و عکس العملی دارد، آن هم عکس‌العملی منفی در مقابل یک تقاضای نامشروع و نهراسیدن از همه عواقب آن اعم از تهدید و یا شهادت در این راه.
2- دعوت مردم کوفه (ماهیت تعاون و همکاری)
عامل دعوت مردم کوفه و واکنش مثبت امام حسین(ع) باز هم ماهیت عکس‌العملی دارد، اما این بار بر خلاف عامل نفی بیعت با یزید، عکس‌العمل مثبت و ایجابی دارد. ماهیت عمل امام حسین(ع) درپاسخ مثبت به دعوت مردم کوفه، ماهیت تعاون است، یعنی مسلمانانی قیام کرده‌اند، امام باید به کمک آنها بشتابد. این‌جا دیگر عکس‌العمل امام، ماهیت منفی و تقوا ندارد، بلکه ماهیت مثبت نسبت به دعوت حدود هجده هزار نامه و حدود صدهزار امضا دارد. در واقع این‌جا پاسخ و عکس‌العمل مثبت امام حسین(ع) نوعی اتمام حجت با دعوت‌کنندگان است که مسئولیت عواقب کار را متوجه خودشان می‌کند. یعنی تا وقتی که دعوت‌کنندگان ثابت قدم در مسیر امام حسین(ع) باشند، آن حضرت در کنار آنها خواهد بود، اما اگر عقب‌نشینی کرده و در جا زدند، امام حسین(ع) هم دیگر وظیفه‌ای در مقابل آنها ندارد.
تقدم امتناع از بیعت بر دعوت مردم کوفه
مسئله تقاضای بیعت از امام حسین(ع) و امتناع از آن بر دعوت مردم کوفه از امام حسین(ع) تقدم زمانی دارد. معاویه قبل از مرگش تلاش کرد تا در مدینه از امام حسین(ع) بیعت بگیرد و بعد از مرگش از همان روز اول تلاش کردند از امام حسین(ع) بیعت بگیرند. پیکی که خبر مرگ معاویه را به والی مدینه رساند نامه‌ای از یزید را همراه خودش داشت که به والی مدینه نشان داد و آن این بود که: «خذالحسین بالبیعه اخذاً شدیداً» از حسین‌ابن علی(ع) به شدت هر طور که هست بیعت بگیر! شاید هنوز کوفه خبردار نشده بود که معاویه مرده است. در بیست و هفتم رجب امام حسین(ع) از مدینه حرکت کرد و در سوم شعبان به مکه رسید. دعوت مردم کوفه در پانزدهم رمضان به امام حسین(ع) رسید، یعنی بعد از اینکه یک ماه و نیم از تقاضای بیعت و امتناع امام گذشته بود، و بعد از اینکه بیش از چهل روز بود که امام در مکه اقامت کرده بود. بنابراین امام حسین(ع) این طور نبود که بعد از دعوت کوفیان، بیعت با یزید را نفی کرد، بلکه امتناع آن حضرت از بیعت با یزدید قبل از دعوت کوفیان و حضرت فرمود: من بیعت نمی‌کنم، ولو در همه روی زمین ماوی و ملجای برای من باقی نماند یعنی اگر تمام اقطار روی کره زمین را بر روی من ببندند، که یک نقطه برای زندگی من وجود نداشته باشد، باز هم بیعت نمی‌کنم.
ادامه دارد