امام علی(ع) در پاسخ به سؤالات از احوال عامه مردم فرمودند: فساد (و نابودی) توده مردم ناشی از فساد خواص (آن جامعه) است. خواص به پنج گروه تقسیم می‌شوند: 1- دانشمندان که راهنمایان به سوی خدایند 2- زاهدان که راه منتهی به خدایند 3- بازرگانان که امنای خدایند 4- جنگجویان که یاوران دین خدایند 5- زمامداران که سرپرستان خلق خدایند. سپس امام فرمود: پس اگر دانشمند، طماع و مال جمع‌کن باشد، دیگر از چه کسی باید راهنمایی خواست؟ اگر زاهد، به دنیا و آنچه مردم دارند راغب باشد، دیگر به چه کسی اقتدا شود؟ و اگر بازرگانان، خیانت‌پیشه باشند و زکات ندهند به چه کسی می‌توان اعتماد کرد؟ و اگر جنگجو، خودنما باشد، و چشم بر کسب مال و ثروت داشته باشد،‌ دیگر به وسیله چه کسی از مسلمانان دفاع شود؟ و اگر زمامدار، ستمگر باشد و در احکام و فرامین، جور و بی‌عدالتی روا دارد، دیگر به وسیله چه کسی داد ستمدیده از ستمگر گرفته شود؟ سوگند به خدا که مردم را نابود نکرد مگر علمای طمعکار و زاهدان دنیا خواه و بازرگانان خیانت‌پیشه و جنگجویان ریایی و زمامداران ستمگر! (غررالحکم، ص 542)

انواع انسان‌ها

مردی به حضور امام علی(ع) رسید و عرض کرد: ای امیرالمؤمنین! راهی از راههای نیکی را به من سفارش کن که با عمل به آن نجات یابم؟ امیرالمومنین(ع) فرمود: ای سؤال‌کننده! گوش کن، سپس بفهم، بعد یقین و باور کن و آنگاه به آن عمل کن. پس بدان که انسان‌ها بر سه دسته‌اند: 1- زاهد و پارسا 2- صابر و مقاوم 3- راغب و فریفته دنیا اما زاهد کسی است که اندوه‌ها و شادی‌ها از دلش خارج شده، نه به چیزی از امور دنیا که به او داده شده شاد است،‌ و نه به چیزی که از دستش رفته افسوس می‌خورد. پس چنین کسی آسوده خاطر است. اما صابر کسی است که قلباً آرزوی امور دنیا را می‌کند ولی وقتی که به آن رسید،‌هوس‌های نفسانی خود را کنترل می‌نماید تا سرانجام ناخوش و آثار بد آن دامنگیرش نشود. او به گونه‌ای است که اگر بر دلش آگاه شوی از خویشتن‌داری و تواضع و دوراندیشی او تعجب می‌کنی. و اما راغب کسی است که هیچ باکی ندارد از کجا امور دنیا به او می‌رسد، آیا از راه حلال یا حرام؟ و باکی ندارد که امور دنیا موجب چرکین شدن آبرویش گردد،‌ خود را هلاک می‌کند، و جوانمردی خود را از بین می‌برد، چنین فردی در گرداب دنیا پریشان و سرگردان است.(کافی، ج 2، ص 455)

زیرک‌ترین مردم

امام علی(ع) در پاسخ به سؤال از زیرک‌ترین مردم فرمود: من ابصر رشده من غیّه، هُمال الی رشده» آن کسی است که هدایت خود را از گمراهی بازشناسد،‌ و به هدایت و رستگاری رو کند. (امالی، شیخ صدوق، ص 477)

بدبخت‌ترین مردم

امام علی(ع) در پاسخ به این پرسش که بدبخت‌ترین مردم کیست؟ فرمود: «من باع دینه بدنیا غیره» کسی که دین خود را به دنیای دیگری بفروشد! (معانی الاخبار، شیخ صدوق، ص 199)

قرآن راه نجات از فتنه‌ها

حارث اعور می‌گوید: خدمت امیرالمؤمنین(ع) رسیدم و عرض کردم: یا اباالحسن! ما در حضور شما هستیم سخنانی را می‌شنویم که با آنها دین خود را استوار می‌گردانیم. اما وقتی از خدمت شما می‌رویم مطالب گوناگون تاریکی می‌شنویم که نمی‌دانیم چیستند؟ حضرت فرمود: این حرف‌ها را می‌زنند؟ (اشاره به وضعیت تفرقه‌آمیز جامعه خود) عرض کردم: آری. حضرت فرمود: شنیدم که رسول خدا(ص) می‌فرماید: جبرئیل نزد من آمد و گفت: ای محمد! به زودی در میان امت فتنه‌ای پدید خواهد آمد. من گفتم: راه نجات از آن چیست؟ فرمود: کتاب خدا که در آن خبرهای پیش از شما و بعد از شما و حکم آنچه میان شما است بیان شده (تفسیر عیاشی، ج 1، ص 91)