در گفت‌و‌گوی کیهان با معاون سازمان محیط زیست بررسی شد
تهدیدات جدی افزایش جمعیت سگ‌های ولگرد برای محیط زیست و سلامت انسان‌ها
مهدی برازنده
توجه به قانون مدیریت پسماند، عزم جدی مدیریت شهری در شهرها و روستاهای کشور و ورود دستگاه‌هایی چون مجلس شورای اسلامی در رابطه با کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد در محیط زیست کشورمان ضروری به نظر می‌رسد، معضلی که هر چند وقت یک‌بار باعث تلخ شدن کام هموطنان‌مان در پی سگ‌گزیدگی شده و حتی سایر گونه‌های جانوری را نیز در امان نگذاشته است.
به گزارش کیهان، اوایل تیرماه پارسال بود که خبر حمله وحشیانه گروهی از سگ‌های ولگرد به یک کودک 4 ساله در دامشهر قم منتشر شد که نهایتاً منجر به جان باختن وی شد. متاسفانه در سال‌های اخیر موارد دیگری از حمله سگ‌های بلاصاحب و ولگرد به کودک و بزرگسال مانند خانم استاد دانشگاه خوزستانی که او نیز در بهمن 1400 و در پی حمله سگ‌ها دچار آسیب‌دیدگی شد و جان باخت کام بسیاری از هموطنان‌مان را تلخ کرده است.
رئیس گروه مدیریت بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت با بیان اینکه سگ‌ها عامل بیش از ۹۰ درصد موارد حیوان‌گزیدگی و انتقال بیماری هاری و مرگ ناشی از آن در انسان هستند، در مورد آمار سگ‌گزیدگی در کشورمان گفته است «در سال 1400 بیش از ۲۶۰ هزار مورد حیوان‌گزیدگی و ۱۶ مورد مرگ انسانی ناشی از ابتلا به بیماری هاری گزارش شده است و تا مهرماه سال گذشته 7 مورد مرگ ناشی از هاری در کشورمان به ثبت رسیده است.» این آمار تنها آمار رسمی وزارت بهداشت است و متاسفانه باید گفت در مناطق زیادی از کشورمان خصوصاً در حاشیه شهرها و روستاها امنیت خانواده‌ها و خصوصاً کودکان نسبت به وجود سگ‌های ولگرد و احتمال حمله آنها در خطر است.
بنا به برخی گزارش‌ها، در کشورمان بیش از دو میلیون قلاده سگ ولگرد زندگی می‌کنند که این آمار با توجه به استعداد بالای سگ‌ها در زاد و ولد روز به روز در حال افزایش است. همه این آمار و ارقام نشانگر ضرورت وجود عزم جدی در مسئولان محیط زیست، مدیریت شهری، استانداری‌ها و حتی مجلس شورای اسلامی برای کنترل سیر صعودی جمعیت سگ‌ها در مناطق مختلف کشورمان است.
به بهانه این معضل محیط زیستی در گفت‌و‌گو با دکتر حسن اکبری، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست تحلیل وی در مورد وضعیت افزایش جمعیت این‌گونه جانوری و توصیه‌هایی برای مدیریت این چالش زیست محیطی را جویا شدیم.
نگرانی کارشناسان محیط زیست
از افزایش بیماری هاری ناشی از حمله سگ‌های ولگرد
حسن اکبری در پاسخ به سؤال کیهان در مورد وضعیت افزایش سگ‌های بلاصاحب و ولگرد در طبیعت و آسیب‌های زیست محیطی ناشی از افزایش آنها اظهار داشت: «طبیعتاً گونه‌ای که جزو زنجیره طبیعت نبوده و در اثر فعالیت‌های انسانی به آن اضافه می‌شود، می‌تواند مشکلات عدیده‌ای ایجاد کند. اولین مشکلی که در مورد سگ‌های ولگرد مواجه می‌شویم، موضوع بیماری‌های مشترک هست، زیرا این‌گونه نوعی سگ‌سان بوده و با بسیاری از سگ‌سانان همزیستی دارد و امکان هیبرید (ترکیب) شدن، دورگه‌سازی و انتقال بیماری در آنها وجود دارد. فارغ از این کارشناسان محیط زیست بسیار نگران بیماری هاری هستند، چون سگ‌های ولگرد به عنوان یکی از مخازن بیماری هاری بوده و این سگ‌ها می‌توانند در انتشار، تکثیر و توزیع این ویروس بین بقیه گونه‌های حیات وحش نقش ایفا کنند.»
اکبری با اشاره به مشاهده یک‌سری موارد عجیب ناشی از حمله سگ‌های ولگرد به سایر گونه‌های جانوری ادامه داد: «درحال حاضر مواردی از هاری را در حیات وحش رصد می‌کنیم که بسیار عجیب است، مثلاً در برخی مکان‌ها با پلنگ یا روباه دارای هاری مثبت مواجه می‌شویم که این اتفاقی بسیار عجیب است! چون در این محدوده‌ها فقط سگ‌های ولگرد می‌توانند این بیماری را منتقل کرده باشند.»
وی با تاکید بر لزوم کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد، درخصوص اقدامات این سازمان محیط زیست برای کاهش جمعیت سگ‌های بلاصاحب در طبیعت بیان داشت: «قانون گذار کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد را بر عهده شهرداری‌ها گذاشته و ضوابطی برای آنها در نظر گرفته که چگونه این موضوع را مدیریت کنند. سازمان حفاظت محیط زیست در مناطقی که حفاظت شده باشند و سگ‌های بلاصاحب در آن‌جا حضور داشته باشند، علی‌رغم اینکه قانونگذار به صراحت مسئله را برای ما تعیین نکرده است اما بعضاً بالاجبار ورود پیدا می‌کنیم و برای دفع، دور کردن آنها از منطقه و یا اقداماتی که می‌تواند کاهش جمعیت آنها را به دنبال داشته باشد، مثلاً در بحث مدیریت پسماند یا زائدات کشتارگاه‌ها یا مرغداری‌ها در رابطه با تغذیه سگ‌ها، دنبال می‌کنیم و در تلاش هستیم با مجموع این اقدامات جمعیت سگ‌های بلاصاحب را کاهش دهیم.»
ضرورت عزم جدی و مدیریت صحیح
برای کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد
معاون سازمان محیط زیست همچنین با گلایه‌مندی از دستگاه‌های مختلف و مرتبط با مدیریت این معضل زیست محیطی تاکید کرد: «به نظر می‌رسد تا زمانی که عزم جدی در اطراف شهرها برای کنترل جمعیت سگ‌ها نداشته باشیم و مسئله مدیریت اجرایی پسماند را شهرداری‌ها، دهیاری‌ها و بخشداری‌ها جدی‌تر نگیرند، همچنان با این معضل محیط زیستی رو‌به‌رو خواهیم بود و روند افزایش جمعیت سگ‌های ولگرد ادامه خواهد داشت.»
در برخی نقاط کشور و از سال‌های قبل شنیده می‌شد که برخی شهرداری‌ها در رابطه با مدیریت سگ‌های بلاصاحب به اقداماتی نظیر واکسیناسیون، عقیمسازی و ساخت پناهگاه وارد شده‌اند اما نسبت به هزینه این اقدامات گلایه‌مندند و دیگران نیز به همین بهانه سمت مدیریت این مسئله نمی‌روند. اکبری در این رابطه می‌گوید: «جمع‌آوری، واکسیناسیون و عقیمسازی سگ‌های بلاصاحب وظیفه شهرداری‌هاست و برای این نهاد هزینه سنگینی به حساب نمی‌آید و به نظر می‌رسد بیش از هزینه، جنبه مدیریتی این مسئله مطرح است.»
وی درباره عملکرد صحیح و کامل کنترل سگ‌های بلاصاحب تاکید کرد: «اگر قرار باشد در منطقه‌ای سگ‌ها را کنترل کنیم، باید تا آخرین مرحله آن جلو برویم، چرا که سگ‌ها قدرت زاد و ولد بسیار بالایی دارند؛ کافی است تا یک‌سوم یا یک‌پنجم سگ‌ها را در منطقه‌ای رها کرده، توجه نکنیم یا مثلاً بحث عقیم سازی و واکسیناسیون آنها را مدیریت نکنیم، به زودی خواهیم دید که همین یک پنجم می‌تواند با سرعت بسیار بالایی کل جمعیتی که مدیریت کردیم را پوشش بدهند. بنابراین وقتی ما با گونه‌ای طرف هستیم که اگر غذا برایش کافی باشد، می‌تواند به سرعت و به صورت انفجاری جمعیت خودش را افزایش دهد، باید دقت کرد که مدیریت ما کامل باشد.»
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست افزود: «گاهی شهرداری‌ها در مدیریت سگ‌های ولگرد ورود می‌کنند، هزینه می‌کنند و پناهگاه ایجاد می‌کنند و اقدامات مربوط به عقیمسازی را انجام می‌دهند، اما این کار عمدتاً به دلیل عدم جدیت پیمانکاری که جذب می‌کنند یا بعضاً
کم و زیاد شدن بودجه به طور کامل انجام نمی‌شود، در حالی که این وضعیت فرصتی را به معدود سگ‌های باقیمانده می‌دهد که دوباره جمعیت خود را به سرعت افزایش دهند و دوباره برای محیط زیست مشکل‌ساز شوند. بنابراین، این مسئله نسبت به نداشتن اعتبار مشهودتر است؛ زنده‌گیری و عقیمسازی این سگ‌ها هزینه دارد اما نه به‌اندازه‌ای که مجموعه‌هایی مثل شهرداری، خصوصاً در کلانشهرها که هزینه‌های سنگین‌تری دارند و این اقدام در مقابل کارهایی که انجام می‌دهند به نظر اعداد چندانی به حساب نمی‌آید.»
بی‌توجهی به قانون مدیریت پسماند
عامل عمده افزایش سگ‌های ولگرد
اکبری در پایان بر کنترل ریشه‌ای و علت و معلولی افزایش جمعیت سگ‌های ولگرد در طبیعت تاکید کرد و اظهار داشت: «وقتی با معضلی مثل جمعیت زیاد سگ‌ها در طبیعت مواجه می‌شویم، باید به سراغ ریشه و علت‌های این معضل برویم. بخش عمده‌ای از این بی‌نظمی حاصل اجرا نشدن برخی قوانین از جمله قانون مدیریت پسماند است، وقتی در زباله‌گاه‌های خود پسماندها را به شکل صحیح مدیریت نکنیم، یک منبع غذایی ایجاد می‌شود که نه‌تنها سگ، بلکه بسیاری از پرندگان و جوندگان را به خود جلب می‌کند و منشا توزیع بسیاری از بیماری‌ها و مشکلات دیگر می‌شود و فرآیندها را به هم می‌زند، درحالی که اگر قانون مدیریت پسماند در کشور هم در مورد زباله‌های عادی و هم ضایعات کشتارگاه‌ها و همین‌طور تلفات مرغداری‌ها و گاوداری‌ها به درستی ایجاد می‌شد، می‌توانست تا حد زیادی در حل این مشکل کمک کند.»
معضل افزایش جمعیت سگ‌های ولگرد، نیازمند مدیریت همه‌جانبه است و در این زمینه به نظر می‌رسد علاوه‌بر شهرداری‌های سراسر کشور که وظیفه قانونی مدیریت سگ‌های بلاصاحب را دارند و باید سریع‌تر به این موضوع وارد شوند، مجلس شورای اسلامی، وزارت کشور و همین‌طور سازمان محیط زیست نیز می‌توانند برای تسهیل کنترل جمعیت این‌گونه جانوری یک‌سری تصمیمات جدید اتخاذ کنند.
پشیمان‌های دردسرساز
در این میان نباید از نقش کسانی که با پیروی از الگوی سبک زندگی مغایر با زندگی ایرانی اسلامی اقدام به نگهداری سگ در محل زندگی آن هم در آپارتمان‌ها می‌کنند در گسترش جمعیت سگ‌های ولگرد غافل شد چرا که بسیاری از این افراد پس از مدت کوتاهی متوجه می‌شوند جای سگ در آپارتمان نیست و پشیمان و خسته از مشکلات ایجاد شده این حیوانات را رها می‌کنند تا تبدیل به عاملی برای گسترش جمعیت سگ‌های ولگرد شوند. نیت خیر برخی افراد در دادن غذا به سگ‌های ولگرد نیز باعث ماندگاری و افزایش جمعیت این حیوانات و مشکلات بعدی زیست محیطی می‌شود.
تجربه کشورهای مختلف
در مدیریت سگ‌های ولگرد
در پایان بد نیست به نمونه‌هایی موفق از کنترل سگ‌های بلاصاحب و ولگرد در کشورهای مختلف اشاره کنیم. به عنوان مثال هلند، به‌عنوان اولین کشوری که حتی یک سگ بی‌خانمان در خیابان‌هایش ندارد موفق به حل معضل سگ‌های ولگرد و خیابانی شده است. مشکل سگ‌های ولگرد در این کشور پیش از این معضلی جدی بود اما با اقداماتی نظیر در نظر گرفتن مجازات زندان برای کسانی که حیوانات خانگی خود را در خیابان رها می‌کنند، وضع مالیات برای به سرپرستی گرفتن حیوانات و برعهده گرفتن هزینه عقیم کردن سگ‌ها توسط خود دولت هلند، تعداد سگ‌های ولگرد در این کشور به صفر رسیده است. خودداری از عقیم کردن و عدم تزریق واکسن‌های لازم برای سگ‌ها در این کشور ممکن است برای صاحبان آنها تا سه سال زندان و بیش از ۱۶ هزار دلار جریمه در پی داشته باشد.
فرانسه نیز در قوانین خود برای نگهداری از سگ‌های درنده و پرخطر شرایط سختگیرانه‌ای پیش‌بینی کرده و سگ را از حیوانات خانگی معمول جدا کرده است. سگ‌های درنده در این کشور نمی‌توانند در اماکن عمومی حضور داشته باشند و صرفاً در اماکنی که استثنا شده حضور پیدا می‌کنند، استفاده از پوزه‌بند و قلاده برای این دسته از سگ‌هایی که توسط صاحبان‌شان نگهداری می‌شوند، الزامی است و علاوه‌بر این، هرگونه نگهداری از سگ باید با اخذ مجوز همراه باشد تا فرآیند عقیمسازی، تزریق واکسن‌های مورد نیاز و واگذاری سگ‌ها قابل پیگیری باشد.