باید‌ها و نبایدهای شبکه‌های اجتماعی گوشی تلفن همراه (بخش پایانی)
گذر از این پیچ تاریخی کاربران هوشمند می‌خواهد (گزارش روز)
گالیا توانگر
روز تعطیل است و پس از مدت‌ها ندیدن فامیل همگی مان در منزل خاله جان(بزرگ‌ترفامیل)جمع شده ایم. تعدادمان به ده نفری می‌رسد ولی سکوت مطلق جاری ست. تلویزیون برای خودش می‌گوید و نشان می‌دهد.هر یک از مدعوین سرشان به تلفن همراه و یا تبلت شان گرم است. صدا از کسی بر نمی‌خیزد.از کمی دورتر که به جمع بنگری خیال می‌کنی نمایشگاه فناوری‌های روز است! یک مرتبه دو پسر نوجوان فامیل که در گوشه جمع روی صفحه تبلت شان سر در هم فرو برده‌اند ومشغول ماشین بازی هستند،صدای داد پیروزی شان به هوا می‌رود و قلب مان فرو می‌ریزد. یکی دیگر از بچه‌های فامیل یواشکی از چهره مدعوین عکس می‌گیرد و در برنامه‌ای خاص چهره‌‌ها را به صورت شمایل‌هایی وحشتناک درمی آورد. دیگری وایبرش را چک می‌کند و گه گاهی خود به خود می‌خندد.دیگری مشغول چک کردن لاین است. تانگو،اینستاگرام،واتس اَپ وده‌‌ها برنامه نرم افزاری که به راحتی قابل نصب بر روی گوشی تلفن همراه ما هستند و می‌توانیم با خود همه جا به همراه داشته باشیم؛گویی به هوویی پرو پا قرص برای ارتباطات رو در روی ما تبدیل شده‌اند که با آشنایان،دوستان،اعضای فامیل و خانواده مان در رقابتند.
ابزارهای ارتباط جمعی که علی رغم نام شان نهایتا زمان ما را می‌بلعند و در صورت اعتیاد به آنها منزوی مان می‌کنند. ما را به آشنایان دور، نزدیک و از آشنایان نزدیک، دورمی سازند.
یکی از خانم‌های جمع یواشکی در وایبر به همسرش که رو به رویش نشسته پیام می‌دهد:«کی برویم؟!»یکی از بچه‌های جمع به بچه دیگری از فامیل که کمی آن‌سوتر کنار مادرش نشسته نماد «تولدت مبارک» در وایبرمی فرستد. حتی نمی‌خواهد آن را به صورت کلامی و شکل کامل ارتباطی بیان کند. آیا او درآینده قادر خواهد بود که با اجتماع پیرامونش ارتباط کامل بر پایه مکالمه صحیح،مستدل وهدفدار داشته باشد؟
از سوی دیگر برخی افراد نیزکاملا جذب وجوه مثبت این نرم افزار‌ها شده و معتقدند برای تبادل اطلاعات ،آموزه‌‌ها و چکیده تحقیقات به روز بین آگاهان هر فن و بحثی خیلی هم خوبند. اما در حقیقت باید کارکرد این ابزار‌ها را نه صد در صد مثبت و نه صدر صد منفی تلقی کرد. استفاده هوشیارانه و با هدف بهترین راه است.
سخنان روشنگرانه رهبر معظم انقلاب در باب مجاز بودن و یا نبودن استفاده از شبکه‌های فضای مجازی اعم از اینترنتی و یا نرم افزارهای قابل نصب بر روی گوشی تلفن همراه ذهن را به این سمت رهنمون ساخته که چنانچه راه درست فعالیت با این نرم افزار‌ها را بیاموزیم قدم در راه جهاد گذاشته ایم و می‌توانیم با دوری جستن از آسیب‌ها،فرصت آفرینی‌های خوبی جهت ترویج اندیشه‌های اسلامی،فضایل و هر معروفی داشته باشیم.
چندی پیش که بحث بر سر استفاده از شبکه اجتماعی فیس بوک بالا گرفته بود نظر رهبر معظم انقلاب در جایگاه مرجع تقلید در پاسخ به این پرسش که آیا ورود به چنین سایتی صرفا برای ارتباط با دوستان و بدون هیچ فعالیت سوء علیه منافع ملی جمهوری اسلامی اشکال دارد؟ اینگونه منتشر گردید:« باسمه تعالی، سلام علیکم و رحمة‌الله و برکاته، به طور کلی اگر مستلزم مفسده (مانند ترویج فساد، نشر اکاذیب و مطالب باطل) بوده و یا خوف ارتکاب گناه باشد و یا موجب تقویت دشمنان اسلام و مسلمین شود، جایز نیست والا مانعی ندارد. موفق و مؤید باشید.»
دراین فتوا تشخیص مصداق به عهده مکلف گذاشته شده و تنها حکم کلی بیان شده است؛ تشخیص اینکه آیا این شرایط در مورد فعالیت در فیس‌بوک صادق می‌باشد یا خیر به عهده مکلفین گذاشته شده است. بنابراین روشن است که نرم افزارهای اینترنتی به طور کلی حکم شمشیر دو لبه را دارند. اینکه استفاده متعالی ویا بی هدف داشته باشیم هر دو دست خودمان است. اما نباید فراموش کرد که شمشیر به ناحق کشیده شده نهایتا یک،دو و یا تعداد محدودی از افراد را از پای در می‌آورد اما اگر به دامن استفاده نادرست از شبکه‌های فضای مجازی و نرم افزارهای اینترنتی درافتیم تعداد زیادی از اذهان را تنها با یک مطلبی که مفسده دارد و با یک کلیک،مسموم و معدوم خواهیم ساخت. لذا هر چه در سالم‌سازی و تولید مطالب موافق مواضع اسلامی در چنین فضاهایی تلاش داشته باشیم در واقع وارد جهاد اکبر شده ایم.
مقام معظم رهبری در تاریخ 19/7/91 در جمع جوانان خراسان شمالی بیان فرمودند:«ابزارهای تسهیل‌کننده، مثل رایانه‌‌ها و ارتباطات اینترنتی و فضای مجازی و سایبری هم که الان در اختیار شماست. اگر بتوانید این‌ها را یاد بگیرید، می‌توانید یک کلمه حرف درستِ خودتان را به هزاران مستمعی که شما آنها را نمی‌شناسید، برسانید؛ این فرصت فوق‌العاده‌ای است؛ مبادا این فرصت ضایع شود. اگر ضایع شد، خدای متعال از من و شما روز قیامت سؤال خواهد کرد: از فرصت این همه جوان، این همه استبصار، این همه میل و شوق به دانستن، شما برای ترویج معارف اسلامی چه استفاده‌ای کردید؟»
ابزاری برای تبادل اطلاعات
بین متخصصین فنی
محسن اسکندری، روانشناس خانواده معتقد است برای اینکه ارتباط کاملی بین دو نفر رقم بخورد وجود چهار فاکتور فرستنده پیام،خود پیام،ابزار انتقال پیام و گیرنده پیام ضرورت دارد.
وی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید:«ابزار انتقال پیام باید چیزی باشد که پیام را به طور کامل منتقل کند.وقتی با دوستی به صورت مستقیم گفت‌وگو می‌کنید بخشی ازصحبت‌های شما از طریق حالت‌های چهره و احساس شما منتقل می‌شود. در واقع یک سری تغییرات بیوشیمیایی در بدن مان رخ می‌دهد.اما درشبکه‌های اجتماعی عامل احساسی انتقال پیام حذف شده است. آن نمادهای احساسی هم اگر چه وجود دارند(اشکال وایبری یا صورتک‌های واتس آپ و...)اما همه آنها مصنوعی اند. بعضا دیده می‌شود که افراد به جای نوشتن کامل کلمات در پیام‌هایشان مخفف کلمات را می‌نویسند. این‌ها گواه عجله و شتابزدگی انسان عصر فعلی است.انگار افراد در همین حد هم نمی‌خواهند برای برقراری ارتباط کامل وقت صرف کنند.سوال اساسی که مطرح می‌شود این است که آیا این قبیل نرم ابزار‌ها سبب شده‌اند ارتباط ما با نزدیکان و اعضای خانواده مان جدی‌تر و نزدیک‌تر شود؟»
وی ادمه می‌دهد:«همین دیروز جایی مهمان بودم. دیدم پسر چهار ساله دوستم برایش از طریق وایبر پیامک زده و نماد تولدت مبارک فرستاده است.چرا تماس مستقیم نگرفت؟بیم این می‌رود که نسل بعدی دیگر برای برقراری ارتباط کامل،رودر رو و سنجیده نه آموزش ببینند و نه وقت صرف کنند.شاید برای پسر چهار ساله دوستم ارسال یک شکلک به عنوان انتقال تمام احساساتش خیلی راحت‌تر از بیان احساس به صورت واقعی باشد. فردا هم همین عادت در وی نهادینه خواهد شد.چنین فردی فردا در جامعه چطور حقش را با منطق خواهد گرفت؟چطور قادر خواهد بود با اجتماع پیرامونش ارتباط کاملی را رقم بزند؟»
این روانشناس راه‌حل را آموختن شیوه‌های درست استفاده ازآن‌ها می‌داند.وی مصرانه معتقد است که چنین ابزارهایی برای برقراری روابط احساسی با نزدیکان و اطرافیان به هیچ وجه کارکرد درستی ندارند و نباید به این منظور استفاده شوند.از آنها تنها می‌توان برای مواردی خاص که بیشتر جنبه کاری دارند،بهره برد. برای مثال زمانی که می‌خواهیم یک پیام دعوت به جلسه یا مهمانی را برای جمعی ارسال کنیم چون تعداد پیامک‌های ارسالی زیاد می‌شود، استفاده از نرم افزارهای اینترنتی گوشی تلفن همراه امکان صرفه جویی در وقت و هزینه را ایجاد می‌کنند.تنها یک‌بار کلیک می‌کنید و تعداد زیادی از افراد پیامتان را دریافت می‌کنند.این نرم افزارهای اینترنتی می‌توانند راه مناسب و سریعی برای تبادل اطلاعات در هر حرفه بین محققین و اهل فن باشند. افرادی که در یک شاخه علمی یا صنعتی بر روی یک موضوع خاص کار می‌کنند می‌توانند از این نرم افزار‌ها برای انتقال آخرین نتایج و دستاوردهایشان بهره بگیرند.»
تمام دریافتی‌هایتان ارزش رصد ندارند
اسکندری روانشناس درباره گروه‌هایی که در این قبیل نرم افزار‌ها نظیر وایبر و واتس آپ و... ایجاد می‌شود و افرادی به عضویت درآمده،ساعات زیادی از وقت مفیدشان را به رصد و یا گذاشتن مطالب در آنها اختصاص می‌دهند، می‌گوید:«خیلی‌‌ها را می‌شناسم که عضو ده‌‌ها گروه وایبری‌اند و دائما در حال چک کردن تلفن همراه شان برای گرفتن پیام‌های متنی و تصویری مختلفند. آنچنان که پس از مدتی معتاد شده و اتفاقا ترک این عادت و وابستگی برایش بسیار سخت است. اگر از اینجا(گروه مجازی) بیرون بروند آن ارزشمندی و جایگاهی را که پیش از این حس می‌کرده‌اند از دست داده و افسرده می‌شوند.شما از من سوال می‌کنید آیا از این طریق ارتباطات عاطفی شکل می‌گیرد؟ من پاسخ می‌دهم:امکانش هست. بعضی‌‌ها از همین طریق ازدواج می‌کنند و معلوم هم نیست عاقبت چنین ازدواجی چه خواهد شد؟از من سوال می‌کنید:با غریبه‌‌ها دوست وآشنا می‌شویم؟ پاسخ می‌دهم: تنها کافی است مدیر گروه مجازی شماره شما را داشته باشد و شما را - با اجازه و یا بی اجازه خودتان- عضو گروه قرار دهد.از لحظه عضویت شما در گروه مجازی همگان-غریبه‌هایی که عضو گروه اند- می‌توانند شماره شما را داشته باشند.اینگونه شما به واسطه یک نفر به چندین نفر غریبه لینک می‌شوید. غریبه‌هایی که حتی در صورت دوستی مجازی بالاخره یک روز با منحل شدن گروه یا ترک کردن گروه رشته دوستی تان به یکباره پاره می‌شود. همان‌هایی که پیشتر برایشان ساعات و روزهای زیادی را برای گپ زدن‌های مجازی صرف کرده بودید. این واقعیت تلخ هم ممکن است شما را به دامن افسردگی،پوچی و انزوا فرو ببرد.»
وی توصیه اکید دارد که بر روی چیزهایی که از طریق این نرم افزار‌ها و گوشی همراهتان دریافت می‌کنید دقت داشته باشید.برای مثال خانمی از مراجعان باردار بوده و فیلم‌هایی از طریق این گروه‌های مجازی دریافت می‌کرده که تاثیر بسیار عمیق منفی بر روح و روانش داشته‌اند و یا خانم دیگری عضو گروه‌های مجازی،پیام‌های عاطفی دریافت می‌کرده بدون آنکه خود نقشی داشته باشد و یا حتی پاسخی داده باشد،همسرش پیام‌‌ها را دیده و زندگی مشترکشان متلاشی شده است.
صفحه بنفش؛پرترافیک‌ترین شبکه‌های اجتماعی در ایران
اخیرا سایت الکسا (یک سایت بین‌المللی) آماری منتشر کرده که در آن از ایرانیان به عنوان رتبه یک کاربران جهانی وایبر یاد شده است.
کشور 75 میلیون نفری ایران با در بر داشتن بیش از 10 درصد کل کاربران سرویس وایبر در سطح جهان، بیشترین حجم استفاده از آن را در اختیار دارد. این در حالی است که کشور هند با جمعیتی بالغ بر یک میلیارد و دویست میلیون نفر، در مجموع سه درصد کمتر از ایران از این سرویس جاسوسی اسرائیلی بهره می‌برد.خیلی‌‌ها تصورشان این است که وایبریک سرویس کاملا رایگان بوده که تنها توسط خیرینی برای تسهیل در روابط اجتماعی شکل گرفته است!بنابراین خیلی از کاربران وایبر حتی از خاستگاه اولیه آن و مدیران این سرویس بی اطلاعند.
تصور رایگان بودن و قابلیت مکالمه سریع، بدون هزینه و ارسال عکس و کیفیت خوب صدا، ایجاد گروه‌های مختلف و امکان ارتباط همیشگی کاربران با یکدیگر... از سوی کاربران این نرم افزار بدون نظر گرفتن هزینه‌های وقتی، اطلاعاتی که پرداخت می‌کنندو... باعث شده است بازار فروشگاه‌های ارائه دهنده خدمات نرم افزاری تلفن همراه در کشور به حدی پررونق شود که براساس اعلام وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نزدیک به 10 درصد پهنای باند کل کشور را فروشگاه‌های نرم افزاری به خود اختصاص می‌دهند.
براساس آمارهای موجود 400 میلیون نفر در دنیا از نرم افزار وی چت برای چت کردن و ارسال صوت و تصویر به صورت کاملا رایگان استفاده می‌کنند که براساس گفته محمود واعظی وزیر ارتباطات یک درصد این کاربران معادل 4 میلیون نفر ایرانی هستند. اخیرا وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی تعداد کاربران واتس‌آپ و وایبر را 5 میلیون کاربر اعلام کرد.
سوال اساسی اینجاست که خاستگاه این نرم‌افزار‌ها کجاست؟ و اگر این نرم افزار‌ها میدان دشمن هستند آیا می‌توان در میدان دشمن بازی کرد؟
امید به راه اندازی اینترنت ملی
و شبکه اجتماعی بومی
روح الله مومن نسب معاون فناوری اطلاعات و رسانه‌های نوین مرکز فضای مجازی بسیج کشور در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان در مورد شبکه‌های اجتماعی معتقد به مسدود‌سازی نبوده اما به شدت اصرار دارد که ما باید در حوزه فضای مجازی بومی‌سازی داشته باشیم و تا آن زمان که شبکه ملی اینترنتی راه اندازی نشده لااقل برای سن زیر 18 سال اینترنت فیلتر شده یا نرم افزار‌ها از قبیل فیس بوک فیلتر شده (سالم‌سازی شده) ارائه دهیم.
این کارشناس اهل فن می‌گوید:«این قبیل شبکه‌های اجتماعی مجازی در حوزه فن‌آوری‌های اطلاعات تعریف می‌شوند و در واقع محصول فناوری اطلاعاتند. ما این روز‌ها نام فن آوری دیگری نظیر فن آوری هسته‌ای را هم زیاد می‌شنویم. با فن آوری هسته‌ای هم می‌توان بمب ساخت و هم می‌توان برق تولید کرد. از این قبیل شبکه‌های اجتماعی مجازی هم می‌توان هم استفاده درست داشت وهم نادرست.در این که محل سرور‌ها در خاک اسرائیل است و مدیرانشان اسرائیلی – برای مثال مدیر وایبر عضو موساد است- هیچ شکی نیست.حتی اگر مدیران این قبیل نرم افزار‌ها صهیونیست نباشند الان درصددند که امتیازات بیشتری در این قبیل فضا‌ها برای خود خریداری کرده و مدیریت چنین شبکه‌هایی را کلا در دست بگیرند.این شبکه‌های اجتماعی موسسه خیریه نیستند.درآمدهای سنگینی دارند.هر یک نفر که وارد فیس بوک،واتس آپ،اینستاگرام می‌شود 145دلار به ارزش این شبکه‌‌ها افزوده می‌شود.هر کلیک توسط افراد بی هدف(کودن) 4 سنت و توسط افراد هدفدار(هوشمند)20 سنت درآمدزایی دارد.بنابراین من زیاد به بازی کردن در زمین دشمن معتقد نیستم. مگر چقدر می‌توان اندیشه خودی رااز طریق ابزارهای دشمن رواج داد؟ما باید هر چه سریع‌تر شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر فرهنگ خودی را راه اندازی کنیم.هیچ شکی نداشته باشید که در نهایت این شبکه‌های وارداتی مثل سونامی هستند که از طریق تغییر اندیشه کاربران جوان می‌خواهند فرهنگ مارا با خود ببرند.وقتی وارد یکی از این شبکه‌‌ها می‌شوید گویی وارد خاک کشوری شده اید که در تصویب قوانین آن هیچ نقشی نداشته اید. پس مجبورید تسلیم شوید.با اطمینان می‌توانم بگویم از هفت شاخص هویت ملی که شورای عالی فرهنگ عمومی تصویب کرده حتی یکی هم در این شبکه‌های اجتماعی وجود ندارد.»
وی به خبر جالبی در مورد خانواده اوباما در رسانه‌های جهانی اشاره کرده و می‌گوید:«از اوباما در مصاحبه‌ای که با ام بی سی داشته پرسیده می‌شود ازخبر اینکه یکی از فرزندانتان به تازگی گواهینامه گرفته و با ماشین به خارج شهر رفته بیشتر نگران می‌شوید و یا اینکه با سن کم وارد فیس بوک شده است؟ وی پاسخ می‌دهد:دومی مرا بیشتر نگران می‌کند.»
در آمریکا که هنجار‌ها و ناهنجارهایشان شبیه ما نیست بر طبق آمار ثابت شده 68 درصد طلاق‌‌ها معطوف به روابط یکی از زوجین در شبکه‌های اجتماعی مجازی است.آنها خود قوانین سفت و سختی برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی فضای مجازی وضع کرده اند. لازم به توضیح است که در آمریکا ورود افراد زیر13سال به فیس بوک فیلتر است. بنابراین ما که در کشورمان 12 میلیون کاربر اینترنتی زیر 18 سال داریم نیاز به مراقبت وجود ندارد؟
مومن نسب با مطرح کردن این سوال ذهن را به طرح اینترنت سالم معطوف داشته و معتقد است که یکی از راه‌‌ها برای مراقبت از کاربران سن پایین ارائه اینترنت خانواده پسند با محتوای سالم‌سازی شده است. طرح اینترنت خانواده پسند برای افراد زیر18 سال هم اکنون در برخی کشورهای اروپایی و آمریکا به اجرا در آمده است.ضمن اینکه باید متخصصین اهل فن و متعهد هر چه سریع‌تر اینترنت ملی را کلید بزنند.