پرسش:

چرا تاثیرپذیری رفتاری از قرآن در میان مسلمانان در حد مطلوب نیست، و بسیاری از آنها آموزه‌ها و حقایق قرآن را اساسا به گونه‌ای نمی‌شناسند که رفتارشان را متحول کرده و سبک زندگی قرآنی را الگوی عملی خود قرار دهند؟

پاسخ:

در دو بخش قبلی پاسخ به این سوال به مباحثی همچون: مهجوریت قرآن و موانع و حجاب‌های فهم قرآن شامل:

1- خودبینی و رضایت به حدی از کمال علمی 2- اصرار بر آرای فاسد ساده‌لوحانه و عقاید باطل عوامانه 3- اکتفا به علوم مربوط به ظاهر قرآن پرداختیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی می‌گیریم.

4- جمود بر آثار مفسران پیشین و وحشت از  تفسیر به رای

اگر خودبینی‌ حجاب است، اکتفاء به دانش گذشتگان و بستن راه تفکر جدید و برداشت نو هم، خود یک حجاب و مانع فهم و پیشرفت در دستیابی به معارف قرآن است. امام راحل که قرآن را سرچشمه جوشان معرفت می‌دانند از همه می‌خواهند که از تفسیر به رای نترسیده و به این بهانه راه تکامل معرفتی را با استفاده از قرآن بر خود نبندند و می‌فرمایند: «یکی دیگر از حجب که مانع از استفاده از این صحیفه نورانیه است، اعتقاد به آن است که جز آن که مفسرین نوشته یا فهمیده‌اند،‌ کسی را حق استفاده از قرآن شریف نیست. و تفکر و تدبر در آیات شریفه را به تفسیر به رای که ممنوع است، اشتباه نموده‌اند،  و به واسطه این رای فاسد و عقیده باطله، قرآن شریف را از جمیع متون استفاده عاری نموده و آن را به کلی مهجور نموده‌اند، در صورتی که استفادات اخلاقی و ایمانی و عرفانی به هیچ وجه مربوط به تفسیر نیست تا تفسیر به رای باشد(آداب الصلوهًْ، امام خمینی(ره)، ص 199)

5- آلودگی به معاصی و گناهان

معاصی و گناهان همانند ابرهای تیره و تاریکی می‌مانند که مانع دسترسی به نور قرآنند و از تابیدن اشعه آیات الهی بر قلب انسان جلوگیری می‌کنند. امام راحل می‌فرماید: «یکی دیگر از حجب که مانع از فهم قرآن شریف و استفاده از معارف و مواعظ این کتاب آسمانی است،  حجاب معاصی و کدورات حاصله از طغیان و سرکشی نسبت به ساحت قدس پروردگار عالمیان است که قلب را حاجب شود از ادراک حقایق... نفس (در صورت عدم ارتکاب معاصی و گناهان) چون آئینه صیقل صافی گردد که لایق تجلیات غیبیه و ظهور حقایق و معارف در آن شود، و یا ملکوت نفس ظلمانی و پلید شود، و در این صورت قلب چون آئینه زنگار زده و چرکین گردد که حصول معارف الهیه و حقایق غیبیه در آن عکس نیفکند. و چون قلب در این صورت کم‌کم‌ در تحت سلطه شیطان واقع شود، و متصرف مملکت روح ابلیس گردد، سمع و بصر و سایر قوا نیز به تصرف آن پلید درآید، و سمع از معارف و مواعظ الهی به کلی بسته شود، و چشم آیات باهره الهیه را نبیند و از حق آثار و آیات او کور گردد، و دل تفقه در دین نکند و از تفکر در آیات و بینات و تذکر حق و اسماء و صفات محروم گردد.

چنانچه حق تعالی فرموده: آنان در دل‌هایی است که با آن نمی‌فهمند، و چشم‌هایی که بدان نمی‌بینند و گوش‌هایی که با آن نمی‌شنوند، اینان چون چهار پایانند، بلکه گمراه‌تر (اعراف- 179) نظر آنها به عالم چون نظر انعام و حیوانات گردد که از اعتبار و تدبر خالی است، و قلوب آنها چون قلوب حیوانات شود که از تفکر و تذکر بی‌بهره است، بلکه از نظر در آیات و شنیدن مواعظ و معارف حالت غفلت و استکبار آنان روزافزون شود، پس از حیوان پست‌تر و گمراه‌ترند. (همان، ص 201)

6- حب دنیا

شاید ریشه بسیاری از موانع و حجاب‌ها، در حب دنیا خلاصه شود که در روایات راس کل خطیئه آمده است. و امام راحل حجاب حب دنیا را حجاب غلیظ و پرده ضخیم تعبیر کرده و می‌فرماید: «یکی دیگر از حجب غلیظه» که پرده ضخیم است بین ما و معارف و مواعظ قرآن، حجاب حب دنیا است، که به واسطه ‌آن قلب تمام هم خود را صرف آن کند، و وجهه قلب یکسره دنیا وی شود، و قلب به واسطه این محبت از ذکر خدا غافل شود، و از ذکر و مذکور اعراض کند، و هر چه علاقه‌مندی به دنیا و اوضاع آن زیادت شود،‌ پرده و حجاب قلب ضخیم‌تر گردد، و گاه شود که این علاقه به طوری بر قلب غلبه کند و سلطان حب جاه و شرف به قلب تسلط پیدا کند که نور فطرت الله به کلی خاموش شود، و درهای سعادت به روی انسان بسته شود، و شاید قفل‌های قلب که در آیه شریفه است که می‌فرماید: آیا در قرآن تدبر نمی‌کنند، یا دل‌هایشان قفل  است (محمد- 24) همین قفل و بندهای علایق دنیوی باشد، و کسی که بخواهد از معارف قرآن استفاده کند و از مواعظ الهیه بهره بردارد، باید قلب را از این ارجاس (پلیدی‌ها) تطهیر کند و لوث معانی قلبیه را که اشتغال به غیر است از دل براندازد،  زیرا که غیر مطهر محرم این اسرار نیست قال تعالی: همانا قرآن کریمی است در کتابی محفوظ و مستور که جز پاکان آن را مس نمی‌کنند. (واقعه- 77 تا 79)