چگونگی جمع‌آوری قرآن (پرسش و پاسخ)
پرسش:
قرآن فعلی که در اختیار مسلمانان قرار دارد، و در ظرف 23 سال به صورت تدریجی نازل شده است چگونه جمع‌آوری و تدوین گردید؟
پاسخ:
توقیفی بودن ترتیب و چینش قرآن
قرآنی که در دسترس ما است، یکصد و چهارده سوره دارد که نخستین آن سوره فاتحه و آخرینش سوره ناس است. این چینش و ترتیب آیه‌ها و سوره‌ها در زمان رسول اکرم(ص) و براساس وحی الهی و دستور آن حضرت صورت پذیرفته، و لذا توقیفی است.
جمع‌آوری و ترتیب قرآن
پیامبراکرم(ص) از همان روزهای اول عده‌ای نویسندگان خاص برای قرآن انتخاب کرد که به «کتاب وحی» معروفند. این امر امتیازی برای قرآن محسوب می‌شود که هیچ‌کدام از کتاب‌های آسمانی قبلی از آن برخوردار نبوده‌اند، و این نگارش و جمع‌آوری کلام خدا از همان آغاز بعثت از جمله علل و عوامل قطعی حفظ و مصون ماندن قرآن کریم از هر گونه تحریف بوده است.
هرگاه سوره یا آیه‌ای نازل می‌شد، پیامبراکرم(ص) پس از تلاوت آن برای مردم و کاتبان وحی، محل قرار گرفتن آن را در قرآن کریم بیان می‌فرمود، و کاتبان آن را در محلی که پیامبر(ص) فرموده بود قرار می‌دادند، و حافظان قرآن هم به همان صورت آن را حفظ می‌کردند. علاوه بر این صحابه و حافظان قرآن هرازچند گاهی، خدمت پیامبر اکرم(ص) می‌رسیدند و قرآن را از حفظ نزد آن حضرت قرائت می‌کردند و آن حضرت قرائت و ترتیب آن را برایشان اصلاح می‌فرمود؛ این کار را اصطلاحا «اقرا» می‌گفتند. برخی از صحابه که رسول اکرم(ص) قرائتشان را تایید می‌فرمود، به عنوان «معلم» و «مقری» به قبایل و شهرهای دیگر اعزام می‌شدند تا قرآن و معارف نورانی آن را به مردم بیاموزند.
اصالت‌های سه‌گانه قرآن
1- اصالت انتساب
مطالعه پیرامون قرآن ما را با اصالت‌های سه‌گانه این کتاب مقدس آشنا می‌کند. اولین اصالت قرآن اصالت انتساب است. یعنی اینکه قرآن کریم بدون شبهه و بدون آنکه نیازی به پی‌جویی نسخه‌های قدیمی آن باشد برای ما روشن است که آنچه امروز به نام قرآن مجید تلاوت می‌شود، عین همان کتابی است که آورنده آن حضرت محمد(ص) به جهان بشریت عرضه کرده است.
2- اصالت محتوا
اصالت دوم، محتوا و مطالب قرآن کریم است، به این معنا که معارف قرآن التقاطی و اقتباسی نیست بلکه ابتکاری است و از جانب خدای متعال به پیامبر(ص) نازل شده است.
3- اصالت وحیانی
اصالت سوم، اصالت الهی و وحیانی قرآن کریم است، یعنی اینکه این معارف از افق ماوراء ذهن و فکر پیامبر اکرم(ص) به ایشان افاضه شده است، و آن حضرت صرفا حامل این آموزه‌های وحیانی و این پیام‌ها بوده‌اند.
علی(ع) قرآن ناطق
«سلیم ابن قیس هلالی» طی روایت مفصلی از امام علی(ع) نقل می‌کند که فرمود: من هر روز دو بار، اول صبح و اول شب، خدمت رسول خدا(ص) رسیده و با حضرت به تنهایی گفت‌وگو می‌کردم و هر جا می‌رفت با او بودم. همه اصحاب می‌دانستند که پیامبر خدا(ص) فقط با من این‌گونه رفتار می‌کرد.
چون می‌پرسیدم، پاسخم را می‌داد، و چون پرسشم پایان می‌یافت و ساکت می‌شدم، حضرت خود شروع به سخن می‌کرد.
پس آیه‌ای از قرآن بر رسول خدا(ص) نازل نشد، مگر آنکه برایم قرائت فرمود، و بر من املاء کرد، و من آن را به دست خود نگاشتم و تاویل و تفسیر و ناسخ و منسوخ، و محکم و متشابه و خاص و عام آن را به من آموخت و از خدا خواست که فهم و حفظ آن را به من عطا کند، و من از هنگامی که آن حضرت چنین برایم دعا کرد، هیچ آیه‌ای را از کتاب خدا، و هیچ دانشی را از آنچه بر من املا فرمود و من آن را نگاشتم فراموش نکردم!
آن حضرت هم هیچ دانشی را از حلال و حرام و امر و نهی گذشته و آینده و کتاب‌های نازل شده بر پیامبران پیشین که خدا به او آموخته بود را فرو نگذاشت، مگر آنکه به من آموخت و من آن را حفظ کردم و حتی یک حرف آن را فراموش نکردم. آنگاه دستش را بر سینه‌ام گذارد و از خدا خواست تا سینه‌ام را از علم و فهم و حکمت و روشنایی پر کند.
(کافی، ج 1، ص 64)