عراقی که آرامش نسبی را تجربه می‌کند
امین‌الاسلام تهرانی
سال 1401 خورشیدی که مصادف با 2022 و چند ماهی از 2023 میلادی بود، برای عراق سال پراتفاقی بود. برای آنان که این روزهای عراق را می‌بینند که آرامشی نسبی را تجربه می‌کند شاید جمله پیشین کمی عجیب باشد. اما باید توجه کرد که این روزها برای عراق روزهایی است که در پی ناآرامی‌های شدید حاصل شده است. شرایط سیاسی عراق از اکتبر سال 2021 میلادی (مهر 1400) و پس از برگزاری انتخابات پارلمانی متشنج شد و با گذشت یک سال بی‌نخست‌وزیر و رئیس‌جمهور ماند.
در همین سال بود که «مقتدی صدر»، رهبر جریان صدر، به دنبال اعلام کناره‌گیری آیت‌الله «سید کاظم حائری» از مرجعیت و نصیحت‌هایی که به جریان صدر و جریان او کرد بیانیه‌ای منتشر کرد که «دشمن شاد کن» بود و غائله‌ای خونین در عراق برپا کرد. غائله‌ای که آب در آسیاب آمریکا و متحدانش ریخت و حتی به درگیری شبه‌نظامیان وابسته به صدر با نیروهای امنیتی آن هم با سلاح‌های سنگین انجامید.
آیت‌الله سیدکاظم حائری اعلام کرد که به دلیل کهولت سن از مرجعیت کنار می‌رود و مقلدانش را به اطاعت از رهبر انقلاب، آیت‌الله «سید علی خامنه‌ای» تشویق کرد. در پی انتشار این خبر، مقتدی صدر اعلام کرد که از سیاست کناره‌گیری می‌کند؛ هوادارانش به منطقه سبز بغداد هجوم برده و کاخ ریاست‌جمهوری و کاخ نخست‌وزیری عراق را تصرف کردند و جریان خونینی در عراق آغاز شد که شرح آن در جای خود آمده است. آن نصیحت‌ها و واکنش خام صدر که بیشتر از هر چیز مطابق میل آمریکا و رژیم صهیونیستی بود غائله‌ای برپا کرد. طرفداران صدر بغداد، بصره و... را به آشوب کشیدند و کاخ ریاست جمهوری را اشغال کردند و... حتی رسانه‌های عراقی خبر دادند اعضای شاخه نظامی جریان صدر، با نیروهای امنیتی در مناطق مختلف عراق درگیر شدند. اعضای گروه «سرایا السلام» شاخه نظامی جریان صدر، به مرکز فرماندهی پلیس بصره حمله کردند. همچنین برخی از منابع مدعی شدند که ۴ ساعت پس از عقب‌نشینی نیروهای سرایا السلام از سامرا و آمدن به بغداد جهت آشوب آفرینی، هسته‌های گروه تروریستی داعش به تعدادی از مناطق در ۳ کیلومتری سامرا تسلط يافتند. این درگیری‌ها در کمتر از 24 ساعت تلفات قابل توجهی گرفت. شمار کشته‌شدگان درگیری‌ها در منطقه سبز به ۳۰ نفر افزایش یافت و ۷۰۰ نفر نیز مجروح شدند که از این تعداد ۱۱۰ نفر از نیروهای امنیتی عراق بودند.
یک روز بعد، پس از یک سکوت ۲۴ ساعته، مقتدی صدر مجدداً در تلویزیون حاضر شد و به هوادارانش یک ساعت فرصت داد تا منطقه سبز را تخلیه کنند. جالب است که همان موقع حدود 20 مقام دولتی عراق که با خبرگزاری «رویترز» گفت‌وگو کردند و همگی آیت‌الله سیستانی را عامل پایان ناآرامی‌ها دانستند. گرچه این مرجع شیعیان به صورت علنی در این باره حرفی نزد و بیانیه‌ای منتشر نکرد، اما به گفته این مقامات، افرادی از دفتر آیت‌آلله سیستانی به صدر تفهیم کردند که اگر خشونت‌ها تمام نشود، آیت‌الله سیستانی این ناآرامی‌ها را محکوم خواهد کرد. پیامی به صدر فرستاده شد که اگر خشونت‌ها را تمام نکند، آیت‌الله سیستانی مجبور می‌شود بیانیه‌ای در محکومیت این خشونت‌ها صادر کرده و خواستار توقف آنها شود. به نظر می‌رسد، صدر می‌دانست که اگر این اتفاق بیفتد، او ضعیف به‌نظر رسیده و مسئول خون‌های ریخته شده در این ناآرامی‌ها شناخته خواهد شد.
اما در مقام تحلیل هنوز پرسش‌های جدی در مورد این غائله مطرح است که بی‌پاسخ مانده است. برای مثال، سید مقتدی صدر رهبر جریان صدر عراق تأکید کرد که «خداوند شهدای انقلاب مسالمت‌آمیز را رحمت کند». البته او چند ساعت قبل از آن گفته بود کسی که در این غائله می‌کشد و کسی که کشته می‌شود گمراه است! باری، او در بیانیه «پدرانه»! خود تأکید کرد: «از خداوند می‌خواهیم که کسانی که سلاح به دست گرفتند را بیامرزد. از آنان هم می‌خواهم که بسیار استغفار کنند و در آینده هم دست به چنین اقدامی نزنند.» مسئله این است که این کسانی که سلاح به دست گرفتند به تحریک چه کسی سلاح به دست گرفتند؟ برای چه کشتند یا کشته شدند؟ سهم صدر از این غائله چیست؟ این یعنی بی‌مسئولیتی محض که غائله‌ای برپا کنی و بعد موضع پدرانه بگیری و همه را دعوت به آرامش کنی.
به هر حال، هر طور که بود پس از حدود یک سال پر نشیب و فراز و حتی در برهه‌ای خونین با پیگیری‌های مقاومت و چارچوب هماهنگی شیعیان بن‌بست سیاسی شکسته شد. بالاخره نمایندگان پارلمان عراق در جلسه‌‌ای به دولت «محمد شیاع السودانی» رأی اعتماد دادند. نمایندگان پارلمان با اکثریت قاطع به وزرای کابینه السودانی و برنامه‌های دولت او رأی اعتماد دادند. در این جلسه «عبداللطیف رشید» رئیس‌جمهور عراق، «جنین پلاسخارت» رئیس‌هیئت سازمان ملل در عراق، «فائق زیدان» رئیس‌شورای عالی قضایی و دیگر مسئولان عالی‌رتبه عراق حضور داشتند. محمد شیاع السودانی پس از آن‌که رئیس‌جمهور عراق پس از ماه‌ها تأخیر انتخاب شد، مأمور به تشکیل کابینه جدید عراق شد. انتخابات عراق سال پیش از آن (۲۰۲۱) برگزار شده بود، اما انتخاب رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر و نیز تشکیل دولت با کارشکنی‌های داخلی و خارجی به بن‌بست خورده بود.
به هر روی، در پایان باید اضافه کرد که تحلیل و فهمِ حوادث سیاسی عراق پیچیدگی‌های زیادی دارد و بازیگران میدان سیاست در عراق مواضعی با بالا و پایین فراوان دارند که پیش‌بینی آنها را مشکل می‌کند. البته بگذریم از بازیگران خارجی که عراق را تبدیل به میدان نفوذ خود کرده‌اند و به تبع عناصر خود را در این میدان دارند. باید توجه داشت که عراق به علت ساختار اجتماعی -سیاسی خاص که دارد، پر است از نیروهای «گریز از مرکز» که به دولت مرکزی و نظم ناشی از یک قانون مستقر تن نمی‌دهند. از این رو در داوری نهایی نسبت به وقایعی این چنین باید کمی با احتیاط گام برداشت و قلم زد. دقیقاً یکی از آن نقاطی که دشمنان روی آن می‌توانند انگشت بگذارند همین است. حتی آمریکایی‌ها و صهیونیست‌ها و دیگر دشمنان با سوءاستفاده از این می‌توانند در عراق یک چند قطبی خطرناک بسازند و با عمیق کردن اختلافات داخلی حتی بین عراق و همسایگانش به ویژه ایران اختلاف‌افکنی کنند.