شناخت اشخاص و شاکله شخصیتی آنان می تواند در شناخت مقامات و جایگاه آنان در زندگی بشریت و نقش آفرینی آنان در ساحت تاریخ مفید و سازنده باشد؛ البته برخی از اشخاص به سبب ویژگی «اسوه حسنه» بودن باید از همه ابعاد شناخته و معرفی شوند تا بتوان از آنان در ابعاد گوناگون زندگی به عنوان سرمشق بهره گرفت. از جمله آنها چهارده معصوم(ع) و به ویژه مولی الموحدین امیرالمومنین (ع) است که زندگی ایشان سرشار از آموزه های علمی و عملی برای زندگی است.در ادامه به برخی از وبژگی‌ها و فضایل آن حضرت اشاره می‌شود.

امیرمومنان ، وارث پیامبران 

از نظر آموزه های اسلام، امیرمومنان علی(ع) به عنوان نفس پیامبر(ص) است

(آل عمران، آیه 61)؛ بنابراین، ایشان از همان جایگاه و مقامی برخوردار است که پیامبر(ص) از آن برخوردار است؛ از همین روست که پیامبر(ص) گاه می فرماید که تو همان چیزی از وحی را که می شنوم، می شنوی و همان چیزی را که من می‌بینم، می‌بینی(نهج البلاغه، خطبه 31) و از نظر منزلت بر اساس حدیث منزلت جایگاه ایشان همانند هارون به موسی(ع) بدون نبوت تشریعی است: «انت بمنزله هارون من موسی و لکن لا نبی بعدی»؛ هر چند که برای ایشان نبوت غیر تشریعی ثابت است.(بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۲۹؛ مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، دار احیاءالتراث العربی، ج۴، صص۱۸۷۰ و ۱۸۷۱)

همچنین ایشان همه چیزهایی که پیامبر(ص) به عنوان آخرین فرستاده الهی به ارث از پیامبران برده، ارث برده است. بنابراین به عنوان وارث پیامبران(ع) از جمله وارث خود محمد مصطفی(ص) نیز معرفی شده است. لذا ایشان از همان جایگاه وارث پیامبران (ع) برخوردار بوده و مسئولیت الهی نسبت به ارثی دارد که پیامبران الهی به جا گذارده‌اند. مهم‌ترین ارث، همان علوم و معارف وحیانی و مسئولیت ولایت بلکه امامتی است که برای پیامبران یا برخی از آنان بوده است.(بقره، آیه 124)؛ از همین رو ایشان به عنوان وارث، از مقام ولایت عظمی و امامت کبری برخوردار است و خدا او را ولی المومنین معرفی کرده است.(مائده، آیات 3 و 55) بر اساس آموزه های اسلامی، مولی الموحدین، امام المتقین است که هر کسی از خدا می خواهد تا خدا او را در چنین مقامی قرار دهد؛ زیرا دارنده این مقام به سبب مقام صبر در شرایط گوناگون از بهشت و تحیت و سلام الهی و مقامات خاص بهره‌مند است.(فرقان، آیات 74 تا 76) 

آن حضرت(ع) بر اساس همین وراثت، وارث علم اولین و آخرین است و همه علوم از جمله علوم غیب را در اختیار دارد؛ همان علوم غیبی که جز از طریق وحی در اختیار کسی قرار نمی گیرد(بقره، آیات 129 و 151)، مگر آنکه نبی یا وصی نبی باشد.

امیرمومنان ،النباء العظیم

نباء به خبر بسیار مهم و ارزشی و تاثیرگذار گفته می شود. قیامت و معاد و حسابرسی آن از مصادیق نباء عظیم است؛ اما بر اساس روایات تفسیری، از باب جری و تطبیق یکی از مصادیق اساسی و مهم نباء عظیم، خود امیرمومنان علی(ع) است(نباء، آیه 2) که دین و نعمت الهی به ایشان اکمال و اتمام یافته است.(مائده، آیه 3) البته همان طوری که درباره قیامت و معاد میان مومنان و کافران اختلاف است، در مساله نباء عظیم ولایت و امامت امیرمومنان (ع) میان مومنان و غیر مومنان اختلاف است و آنان زیر بار ولایت و امامت حضرت نمی روند و زمانی این مسئله معلوم می‌شود که  دیگر برای آنان دیر شده است؛ چنان‌که وقتی قیامت روشن و معلوم شود، برای کافران دیگر دیر شده است.(نباء، آیات 2 تا 5)

امیرمومنان، صدیق اکبر و فاروق اعظم

یکی از مقامات برتر مومنان، دستیابی به مقام «صدیقین» است که ممکن است شخص، نبی باشد، ولی جزو صدیقین نباشد؛ زیرا صدیقین کسانی هستند که با قول و فعل خویش حقیقت هستی را تصدیق کرده‌اند و هرگز قول و فعلی نداشته‌اند که کوچکترین زاویه با حقیقت امر الهی داشته باشد.(حدید، آیه 18) صدیقین از نظر قرآن، در کنار پیامبران و شهداء و صالحین و مطعیان خدا و رسول الله(ص) جزو منعم علیهم(نعمت یافتگان) هستند و آنان بهترین و نیکوترین رفیق بوده و از فضل خاص الهی در دنیا و آخرت بهره‌مند هستند و خدا در زندگی برای آنان کفایت کند.(نساء، آیات 69 و 70؛ مریم، آیه 58) حضرت مریم(س) نیز از کسانی است که با عنوان بلند «صدیقه» ستوده شده است.(مائده، آیه 75؛ تحریم، آیه 12) از نظر آموزه های قرآن، حضرت ابراهیم (ع) که از امامت خاص برخوردار است(بقره، آیه 124) پس از ابتلائات گوناگون  و توفیق در انجام اوامر الهی حتی نسبت به رویا و تصدیق رویا به عنوان «صدیق» معرفی شده است.(صافات، آیه 105؛ مریم، آیه 41) البته حضرت ادریس(ع) نیز این گونه است که خدا به سبب همین ابتلائات و توفیق در عمل از مکان عالی برخوردار شده و رفعت مقام یافته است.(مریم، آیات 56 و 57) امیرمومنان علی(ع) همان صدیق اکبر است؛ چنان‌که ایشان براساس روایات بسیاری فاروق اعظم نیز است؛ زیرا جدا کننده مومنان از منافقان در دنیا و بهشتیان از دوزخیان در آخرت است.