راندمان آبیاری بخش کشاورزی در ایران
33 درصد است و 6.5 برابر کل مصارف شرب در کشور به دلیل نحوه آبیاری نامناسب در کشاورزی بدون استفاده هدر می‌رود، بر این مبنا ارتقای بهره‌وری در بخش کشاورزی مطابق توصیه رهبر انقلاب می‌تواند در حل مسائل بخش آب کشور جایگاه ویژه‌ای داشته باشد.
رهبر معظم انقلاب در دیدار کارآفرینان، تولیدکنندگان و دانش‌بنیان‌ها با ایشان نکات قابل‌توجهی را مطرح فرمودند. در این راستا، یکی از مهم‌ترین نکات مطرح شده توسط مقام معظم رهبری در جلسه اخیر با تولیدکنندگان، پیرامون مسئله اسراف و ارتقای بهره‌وری آب بود.
ایشان در فراز ابتدایی سخنان خود، فرمودند: «به نظرم یکی از دوستان به مسئله «اسراف» اشاره کردند؛ خب، اسراف آب، اسراف گوشت، اسراف نان و نانِ دورریخته، چیزهایی است که مربوط به آحاد مردم است.»
پس از این مسئله در فرازی دیگر به مسئله بهره‌وری به عنوان یکی از ارکان رشد اقتصادی اشاره کردند و فرمودند: «یک مسئله‌ افزایش سرمایه‌گذاری است، دوّم ارتقای بهره‌وری. وضع ما از لحاظ بهره‌وری خیلی بد است؛ به‌خصوص در بعضی از بخش‌ها بهره‌وری خیلی پایین است؛ کار انجام می‌گیرد، [منابع] مصرف می‌شود، [ولی بهره‌وری ناچیز است.] من حالا در همین تصویرهایی که از کارها نشان دادند نمی‌دانم مربوط به کدام تصویر بود ـ چشمم افتاد به این آبیاریِ کذاییِ قدیمی که آب داشت همین‌طور از داخل جویِ گل‌آلود عبور می‌کرد و حرکت می‌کرد؛ نمونه‌ آبیاری ما این است.
بنده یک وقتی چند سال قبل از این گفتم، که حدود 90 درصدِ آبِ کشور صرف کشاورزی می‌شود. [آب مصرفیِ] صنعت و مصارف خانگی و امثال این‌ها ده درصدِ آبِ کشور است، 90 درصد مربوط به کشاورزی است. ما اگر بتوانیم از این نود درصد، ده درصد را صرفه‌جویی بکنیم، به قدر همه‌ آبی که امروز صرف صنعت و صرف شرب خانگی و بقیّه‌ مصارف می‌شود، آب بازیافت کرده‌ایم؛ مسئله‌ بهره‌وری این‌جوری است. ما از آب، بد بهره‌وری می‌کنیم؛ از انرژی، بد بهره‌وری می‌کنیم. این، دو رکنِ اساسی است: افزایش سرمایه‌گذاری، ارتقای بهره‌وری».
جزئیات آماری از منابع و مصارف آب در کشور
به گزارش فارس، مطابق آمار مدیریت منابع آب کشور در تاریخ 11 بهمن‌ماه سال 1401، میزان آب تولید شده در کشور که از مجموع بارش مفید ارتفاعات و دشت‌های کشور محاسبه می‌شود، معادل 109.9 میلیارد مترمکعب است.
بر این اساس، با توجه به خروجی منابع سطحی و زیرزمینی، 90.4 درصد آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود.
به استناد این آمار، 99.34 میلیارد متر مکعب آب در هر سال به بخش کشاورزی هدایت می‌شود، 9.12 میلیارد مترمکعب در بخش شرب و 1.4 میلیارد متر مکعب نیز در حوزه صنعت می‌رود.
مطابق بیانات رهبر انقلاب، ارتقای بهره‌وری در حوزه کشاورزی و صرفه‌جویی 10 درصدی در این بخش، زمینه کاهش مصرف 9.93 میلیارد مترمکعبی در منابع آب کشور را فراهم می‌کند که تقریبا معادل کل مصرف آب در حوزه شرب و صنعت است.
بررسی نظرات کارشناسی در مصرف آب کشاورزی
برخی کارشناسان درباره میزان آب مورد استفاده در بخش کشاورزی اعتقاد دارند، مصرف واقعی بخش کشاورزی در مقصد باید در نظر گرفته شود.
بر اساس مطالعه علمی انجام شده توسط حسین دهقانی سانیج و همکاران که در سال 1400 در نشریه آبیاری و زهکشی ایران منتشر شده است، در هر سال عددی بالغ بر 31.22 میلیارد متر مکعب آب در مزارع و باغات کشاورزی کشور تبخیر شده است.
اگر این میزان 31.22 میلیارد متر مکعبی را از میزان مصرف کشاوزی کاهش دهیم، زمینه اتفاق نظر کارشناسان بر مسئله مصرف آب بخش کشاورزی مهیا می‌شود اما این موضوع با ارتقای فناوری آبیاری زمینه کاهش تبخیر را فراهم کرده و این اختلاف آماری منافی اهمیت ویژه در ارتقای بهره‌وری بخش کشاورزی نیست.
واکاوی ضربه بازدهی پایین بخش کشاورزی
به منابع آب کشور
بنابر این گزارش، آب و خاک درگیر شده حوزه کشاورزی کشور به هیچ عنوان تناسبی با تولید محصول کشور نداشته و بخش قابل توجهی از آب بدون بهره‌وری در این حوزه هدر رفته و به عبارت دیگر اسراف می‌شود. برای مثال در حالی که مصرف آب گیاه برنج در دنیا 15 هزار متر مکعب در هر هکتار برآورد می‌شود، برنج در ایران نیاز آبی 25 هزار مترمکعب در هر هکتار را به ثبت می‌رساند.
در حقیقت، برنجکاری در ایران 1.5 برابر دنیا به آب نیاز دارد. این آمار در محصولات دیگری نظیر چغندر قند، ذرت و غلات نیز به همین شکل است. و هر یک از این محصولات در ایران برای تولید مشابه به 1.5 برابر آب بیشتر نیاز دارند.
با توجه به آمار بیان شده و در نظر گرفتن نسبت آب ارائه شده به بخش کشاورزی نسبت به میزان محصول برداشت، راندمان آبیاری بخش کشاورزی در ایران تنها 33 درصد برآورد می‌شود.
به عبارت دیگر از هر 100 مترمکعب آب ارائه شده به بخش کشاورزی فقط 33 مترمکعب به هدف رسیده و به محصول ختم شده و 67 متر مکعب اسراف می‌شود. این آمار در شرایط اتفاق می‌افتد که راندمان کشاورزی در کشوری نظیر لیبی معادل 60 درصد بود و در کشور هند و مصر به ترتیب 54 و 53 درصد است.
در شرایطی که میزان راندمان آب مورد استفاده در کشور را با کل آب ارائه شده به این حوزه مقایسه کنیم، متوجه خواهیم شد که نزدیک به 60.6 میلیارد متر مکعب از آب مورد استفاده کشور، هر سال در بخش کشاورزی هدر رفته و به معنای دیگر اسراف می‌شود. این میزان آب 6.7 برابر کل آبی است که مردم ایران در هر سال به عنوان آب شرب مورد استفاده قرار می‌دهند.
بر این مبنا، ارتقای کیفیت آبیاری و استفاده از فناوری‌های نوین در این حوزه به نوعی از نان شب واجب‌تر بوده و وزارت جهاد و کشاورزی به عنوان مهم‌ترین متولی دولتی این موضوع باید، کاهش اسراف آب در بخش کشاروزی را در دستور کار قرار دهد و ضمن تامین امنیت غذایی کشور در چهارچوب ساز و کارها زمینه صرفه‌جویی این مایع حیات را مهیا کند.