آغاز برنامه بانک مرکزی برای ثبات در بازار آزاد ارز
«فروش زیاد شد»؛ حال و روز بازار ارز پس از صحبت‌های روز گذشته رئیس کل بانک مرکزی مبنی بر نرخ‌‌سازی توسط بانک مرکزی در بازار آزاد بود.
صبح دیروز سه‌شنبه 4 بهمن‌ماه، محمدرضا فرزین در صفحه شخصی خود در توئیتر نوشت: «از امروز، بانک مرکزی و صرافی‌ها، اقدامات مشترکی در احیای ثبات اقتصادی در کشور انجام می‌دهند. بانک مرکزی زین پس به بازار آزاد ورود پیدا خواهد کرد و نرخ‌ساز خواهد بود.»
این سیاست ارزی باعث شد تا فضای بازار ارز با ترس از ریزش قیمت‌ها مواجه شود و در نتیجه بسیاری از نوسان‌گیران و دلالان ارزی، در موقعیت فروش قرار بگیرند.
حذف نرخ توافقی و ابهام اولیه
همزمان با نوشته فرزین، عنوان توافقی از معاملات دلار و یوروی بازار متشکل ارزی حذف شد و همین امر خریداران ارز و صراف‌ها را دچار ابهام کرد. بازار توافقی عرضه و تقاضای اسکناس ارز از اواخر خردادماه سال 1401 از سوی بانک مرکزی برای ساماندهی بازار و تعامل با کانون صرافان، صرافی‌های معتبر و صادرکنندگان راه‌اندازی شده بود و امکان معاملات توافقی ارز در صرافی‌ها و بازار متشکل ارزی نیز فراهم شده بود.
اما اتفاقات دیروز بازار ارز، ابتدا منجر به ابهام و سرگردانی فعالان بازار شد و در ادامه به افزایش فشار در موقعیت فروش انجامید.
ورق دلار برگشت
پایگاه خبری تحلیلی ایبِنا دیروز از حال و هوای بازار ارز فردوسی گزارش داد: مشاهدات میدانی از بازار ارز در محدوده میدان فردوسی، بیانگر کاهش تقاضا و افزایش عرضه ارز به‌ویژه دلار است؛ روندی که باعث شده تا بسیاری از افرادی که در هفته گذشته و در فضای هیجانی به خرید ارز اقدام کرده بودند، به یکباره با زیان مواجه شوند و در صف فروش قرار بگیرند. به گفته فعالان بازار ارز، بازارساز با توانایی قابل توجه در عرضه ارز، خیال متقاضیان خرید ارز از شبکه صرافی‌های مجاز را راحت کرده است و تقاضایی در بازار آزاد شکل نخواهد گرفت.
چه اتفاقی افتاد؟
طبق اعلام بانک مرکزی، از روز سه‌شنبه چهارم بهمن‌ماه، کلیه صرافی‌ها مجاز شدند نسبت به فروش ارز به‌صورت اسکناس با نرخ منتشرشده تحت عنوان «آخرین نرخ صرافی‌ها» در سایت مدیریت بازار متشکل معاملات ارز ایران به آدرس www.ice.ir اقدام نمایند.
در واقع بانک مرکزی در راستای اجرای سیاست‌های جدید خود برای کنترل بازار ارز، نقش محوری به صرافی بانک ملی داده است. همه صادرکنندگانی که بخشی از صادرات خود را به‌صورت اسکناس وارد می‌کنند، برای رفع تعهد ارزی باید ارز خود را به صرافی بانک ملی بفروشند. صرافی بانک ملی هم هر روز در بازار متشکل ارزی منابع ارزی خود را برای صرافی‌ها به حراج می‌گذارد.
رفع گلایه صادرکنندگان
به گزارش خبرگزاری فارس، تا پیش از این قیمت ارزی که صرافی بانک ملی خریداری کرده و می‌فروخت فاصله زیادی با قیمت در بازار آزاد داشت و همین مسئله موجب می‌شد دارندگان ارز و صادرکنندگان انگیزه‌ای برای فروش ارز به صرافی ملی نداشتند. اما در راستای سیاست جدید بانک مرکزی، قیمت ارز خریداری شده توسط صرافی بانک ملی به بالاترین سطح در بازار رسیده و نرخ فروش ارز هم مماس با نرخ بازار آزاد است.
مدیریت نرخ آزاد
کارشناسان معتقدند این اقدام موجب افزایش تقاضای فروش ارز به صرافی ملی و خرید ارز از این صرافی می‌شود که نتیجه آن رهبری قیمت توسط صرافی ملی در بازار ارز خواهد بود. علاوه‌بر این، تقاضای کاذبی که ناشی از مابه‌التفاوت قیمت در بازار آزاد و نرخ فروش ارز در صرافی‌ها بود از بین می‌رود. علاوه‌بر این، تعدد نرخ‌ها در بازار ارز به سمت یک نرخ واحد گرایش پیدا خواهد کرد.
با این اقدام بانک مرکزی، دیروز تا لحظه تنظیم این گزارش، بهای دلار و یورو تا 1500 تومان و درهم 145 تومان کاهش یافت. همچنین سکه طرح جدید 700 هزار تومان و هر گرم طلای 18 عیار حدود 33 هزار تومان افت قیمت را ثبت کردند.
همچنین در آخرین معاملات دیروز بازار متشکل ارزی که ساعت کاری آن تا 17 تمدید شده بود، صرافی ملی هر دلار را به قیمت 42 هزار و 200 تومان عرضه کرد و آخرین نرخ صرافی‌ها نیز 42 هزار و 411 تومان درج
شد.
دو گام اصلی برای مدیریت بازار ارز
گفتنی است رئیس کل جدید بانک مرکزی که از حدود سه هفته قبل در ساختمان میرداماد مستقر شد، دو دسته برنامه را برای بازار ارز اعلام کرد.
نخستین برنامه، اعلام نرخ میانگین 28 هزار و 500 تومان برای سه دسته کالاهای اساسی، مواد اولیه تولیدی و ماشین‌آلات بود. بانک مرکزی با این کار خیال تولیدکنندگانی که به‌واسطه نوسانات نرخ ارز نمی‌توانستند برای آینده تولید خود برنامه‌ریزی کنند را راحت کرد.
اما فرزین از همان موقع اعلام کرد که برای بازار اسکناس هم برنامه دارد و گفت در نیمه اول بهمن‌ماه، سامانه بازار مبادله‌ای راه‌اندازی می‌شود.
با بررسی اظهارات فرزین می‌توان این نتیجه را گرفت که بازار مبادله ارز و طلا مهم‌ترین برنامه بانک مرکزی برای مدیریت نرخ ارز آزاد است.
بانک مرکزی با مدیریت جدید تلاش دارد تا سیاست‌های جدید ارزی خود را با محوریت ثبات شاخص ارزی در سامانه نیما و تأمین نیازهای ارزی متقاضیان در بازار مبادله‌ای، اجرایی کند. هدف‌گذاری مهم که در گام نخست به ثبات نرخ نیمایی دلار در میانگین ۲۸۵۰۰ تومان و توجه به افزایش سقف عرضه ارز در صرافی‌ها منجر شده است.
نحوه کشف قیمت دلار در بازار مبادله
به گزارش مهر، بانک مرکزی به‌عنوان بازارساز قصد دارد روزی پنج مرتبه به‌صورت ثبت سفارش دفتری قیمت دلار را در بازار مبادله‌ای کشف کرده و این قیمت مبنای قیمت‌گذاری صرافی‌ها بوده و عملاً قیمت بازار آزاد در بازار مبادله شکل می‌گیرد. طبق این گزارش، بازار مبادله ارز و طلا چهار کارکرد را دارد، معامله اسکناس، معامله طلا، معامله حواله خرد، معامله حواله توافقی برای صنایع و شرکت‌ها را داشته و با این چهار کارکرد می‌تواند بازار را به‌درستی قیمت‌گذاری کند.
سکان در دستان «ناخدا»
مصطفی قمری‌وفا سخنگوی بانک مرکزی نیز در توضیح جزئیات بازار مبادله‌ای گفت: «سامانه نظام مدیریت خدمات ارز ایران (ناخدا) در دسترس بازار مبادله ارز و طلا تا دو هفته آینده راه‌اندازی می‌شود. در این بازار، نه‌تنها اسکناس به‌صورت ارز عرضه می‌شود؛ بلکه نیازهای ارزی غیربازرگانی هم از طریق سامانه نظام مدیریت خدمات ارز ایران (ناخدا) که شامل مصارف ارزی ۳۸ گانه خدماتی است تأمین خواهد شد.» رئیس کل بانک مرکزی هم یکشنبه‌شب در یک گفت‌وگوی تلویزیونی در این باره گفته بود: «در این بازار نه‌تنها اسکناس‌های فعلی عرضه می‌شود؛ بلکه از طریق سامانه «ناخدا» نیز تأمین ارز نیازهای ارزی انجام خواهد شد، مثلاً افرادی که فرزند آنها خارج از کشور دانشجو است، افرادی که بیماری در خارج کشور دارند، آژانس‌های گردشگری و سایر موارد نیازهای ارزی خود را در این بازار که نرخ و تابلو مخصوص به خود را خواهد داشت، تأمین خواهند کرد.»
تأمین همه نیازهای ارزی مردم
یکی از اتفاقاتی که از دیروز کلید خورد، افزایش دو و نیم برابری سقف فروش ارز به افراد است. در این راستا، فرزین در گفت‌وگوی تلویزیونی اخیر خود اظهار داشت: صرافی‌ها را آزاد کرده‌ایم که بتوانند خرید و فروش کنند و در حالی که قبلاً تا ۲۰۰۰ یورو می‌توانستند به افراد بفروشند، اکنون این رقم را به 5000 یورو افزایش داده‌ایم. فرزین تأکید کرد: اگر صرافی‌ها کسری داشتند، ما در بانک مرکزی آن را تأمین خواهیم کرد. رئیس کل بانک مرکزی همچنین در پاسخ به کسانی که فکر می‌کنند بانک مرکزی قادر به تأمین اسکناس بازار نیست گفت: ما در بانک مرکزی با راه‌اندازی سامانه ناخدا، همه نیاز‌ها را بر اساس مستندات تأمین خواهیم کرد.
برخی کارشناسان معتقدند با افزایش سقف و تسهیل دریافت ارز از سوی متقاضیان، کم‌کم می‌توان به حذف صف‌های جلوی صرافی‌ها نیز امیدوار بود.
وضعیت خوب ذخایر ارزی
مسئولان پیش از این بارها تأکید کرده بودند که ذخایر ارزی کشور در وضعیت مناسبی قرار دارد و قیمت‌سازی‌های مجازی نسبتی با واقعیت اقتصاد ما ندارد.
روز گذشته خاندوزی، سخنگوی اقتصادی دولت بیان کرد: همان‌طور که رئیس کل بانک مرکزی اشاره کرده است، وضعیت منابع ارزی کشور، وضعیت خوبی است و حتی از نظر کنترل مصارف ارزی کشور، آن بخش رسمی که در قالب واردات کالا صورت می‌گیرد، و هماهنگی‌های اخیری که بین وزارت صمت و بانک مرکزی انجام شده است، وضعیت نسبت به گذشته در کنترل مصارف را هم بهبود بخشیده است و همان‌طور که قبلاً هم گفته بودم، بیش از 80 درصد نیازهای ارزی کشور از طریق بازارهای رسمی صورت می‌گیرد که یا از طریق سامانه نیما برای ارز حواله‌ای یا بازار متشکل و تمهیدی که اخیراً بانک مرکزی تغییراتی در آن ایجاد کرده است و در مورد بازار اسکناس ارزی است، انجام می‌شود.
مانع بزرگ در برابر دلالان مجازی
به نظر می‌رسد مجموعه اظهارات و اقدامات سیاست‌گذار پولی و ارزی کشور باعث شده تا بازار ارز عقب‌نشینی کند؛ زیرا از یک سو بازارساز اجازه افزایش دو و نیم برابری عرضه اسکناس در صرافی‌ها (۵۰۰۰ اسکناس یورو) به اشخاص حقیقی و حقوقی را صادر کرده و از سوی دیگر رئیس کل بانک مرکزی به‌صراحت از ورود بازارساز به بازار آزاد ارز در جهت نرخ‌‌سازی خبر داده است. اقدامی که منجر به خروج سفته‌بازان و نوسان‌گیران از بازار غیررسمی و آزاد شد.
سخنگوی اقتصادی دولت هم با اشاره به مسیرهای اصلی ارز کشور گفته است: بیش از 80 درصد نیازهای ارزی کشور از این طریق تأمین می‌شود؛ اما متأسفانه در شبکه‌ها و کانال‌هایی که خرید و فروش کاغذی و قمار ارز دارد صورت می‌گیرد، بدون اینکه اساساً با منابع ارزی کشور و درآمدها و صادرات نفتی و غیرنفتی نسبتی داشته باشد، در روزهای اخیر شاهد افزایش نرخ بودیم و امیدواریم که دستگاه‌هایی که مسئولیت‌هایی مستقیماً از سوی دولت به آنها داده شده بتوانند در این بازارهای کاغذی هم وضعیت را مهار کنند.
راه فوری برای کنترل ارز
حفظ ارزش پول ملی نیاز به اقدامات متعدد حاکمیتی داشته و باید برنامه‌ای چندوجهی و همه‌جانبه برای آن طراحی و تدوین شود، اما در کوتاه‌مدت و برای کنترل وضعیت فعلی بازار می‌توان به افزایش عمق بازار مبادله‌ای ارز سرمایه‌گذاری جدی کرد و با توسعه بازار مبادله و کنترل افسار دلار بازار آزاد آرامش را در بازار آزاد دلار برقرار کرد.
لازم به ذکر است که دنیا تجربه موفق مالیات بر عایدی سرمایه را برای جلوگیری از سودجویی غیرعادی در بازار دارایی‌هایی مانند طلا، ارز، مسکن، خودرو و... دارد. در این رابطه طرحی با عنوان مالیات از سوداگری در مجلس در جریان بود که متأسفانه علی‌رغم وعده رئیس مجلس در میانه راه دوباره متوقف شد و لازم است به سرانجام برسد.
همچنین دولت باید با قوت برنامه‌های کنترل تورم خود که با محورهایی همچون کنترل ترازنامه بانک‌ها، امتناع از استقراض از بانک مرکزی، هدایت منابع بودجه به سمت مالیات و... در حال اجرا است را با قوت بیشتری دنبال کند تا بازار ارز به طور بنیادی به سمت تعادل هدایت شود.