پرسش:

تعبیر «والکاظمین الغیظ» که در آموزه‌های وحیانی اسلام از آن به عنوان یکی از کمالات انسان‌های متعالی نام برده شده چیست و راهکارهای تحقق آن در تعاملات اجتماعی انسان چگونه است؟

پاسخ:

تعریف غضب

غضب عبارت است از حالتی که نفس انسان پیدا می‌کند، و می‌خواهد روح غضبناک از بدن خارج شود و بر دیگری غلبه پیدا کند. گویی روح می‌خواهد از کالبد بدن بیرون بیاید و طرف مقابل را بکوبد.

تعریف کظم غیظ

ماده کظم به معنای قفل زدن است، و اگر گفته شود: «کظم‌الباب» یعنی درب را قفل زد.

کظم غیظ آن است که وقتی انسان خشمگین می‌شود و درونش افروخته می‌گردد، جلوی عملکرد خشم را بگیرد و نگذارد اثر آن به بیرون تجاوز کند. انسانی که هنوز ساخته نشده و به صفات انسانی آراسته نگردیده است با حادثه‌ای که از نظر انسانی نباید ناراحت و خشمگین شود، در درون ناراحت می‌شود. اگر انسان خودنگهدار باشد و نگذارد این ناراحتی و خشم به بیرون نفوذ کند، و در رابطه با خشم خود مرتکب عملی چه از نظر گفتار و چه از نظر کردار نشود، به این حالت خودداری و «کظم غیظ» می‌گویند. البته باید توجه داشت که کظم غیظ در جایی است که انسان می‌تواند خشمش را اعمال کند و بر طرف مقابل غلبه نماید، اما از خشم خود جلوگیری می‌کند و به تعبیر بسیار ساده، ترمزی روی حالت نفسانی خشم می‌زند که در بیرون بروز نکند، و نتواند اعضاء و جوارح را در کنترل خود بگیرد، که این ترمز همان کظم غیظ است.

آثار دنیوی و اخروی کظم غیظ

الف) آثار دنیوی

1- امتحان سخت الهی: در روایات داریم که کظم غیظ یکی از مواد امتحانی انسان در این عالم است. یعنی انسانی که مدعی است من معتقد به مبدأ و معاد هستم، یکی از مواد امتحانی بسیار سخت او همین کظم غیظ است که اگر انسان خوددار بود از اینکه غضبش از اندرونش به بیرون تراوش نکند، در ادعایش راستگو است، در غیر این صورت به معنای واقعی انسان الهی و مکتبی نیست. امام صادق(ع) فرمود: چه خوب جرعه‌ای است خشم که انسان آن را بیاشامد و پاداش بزرگ برای کسی است که بلای بزرگی را تحمل کند.(الکافی، ج2، ص109)

2- عزت و سربلندی دنیوی: برخلاف آنچه که عموما تصور می‌شود، انسان با فرونشاندن خشم ذلیل و خوار می‌شود، در روایت آمده است که انسان با کظم غیظ عزیز و سربلند می‌شود. امام صادق(ع) می‌فرماید: هیچ بنده‌ای نیست که خشمش را فرونشاند، مگر اینکه خداوند عزت او را در دنیا و در آخرت افزون خواهد کرد.(همان، ص110)

3- جلوگیری از خسارت‌های مادی و معنوی: از آنجا که انسان خشمگین و غضبناک، رفتارش غیرعقلایی خواهد بود و موجب خسارت‌های جبران‌ناپذیری در ابعاد مادی و معنوی می‌گردد که در نهایت هم پشیمانی را به‌دنبال خواهد داشت بنابراین کظم غیظ می‌تواند بسیاری از این خسارت‌ها و لطمات را از بین ببرد.

ب) آثار اخروی

1- نجات از اضطراب در قیامت: انسانی که در دنیا خشم خود را فروبرده، خداوند قلب او را در روز قیامت پر از امن و ایمان می‌کند. امام باقر(ع) فرمود: کسی که از خشمش خودداری کند و حال اینکه می‌تواند آن خشم را اعمال کند خداوند روز قیامت قلب او را از امن و ایمان پر می‌کند.(الکافی، ج2، ص110)

2- رضایت از خداوند در قیامت: امام صادق(ع) می‌فرماید: کسی که خشمش را فرونشاند که اگر می‌خواست می‌توانست آن را اعمال کند و بیرون بریزد، خداوند در روز قیامت دل و قلب او را از رضایت خود پر می‌کند.(همان) چه چیزی بالاتر از اینکه انسان در قیامت به جایی برسد که قلبش مملو از رضای حق باشد؟

راهکار تحقق کظم غیظ

روایتی از پیامبر اکرم(ص) نقل شده که فرمود: «انما العلم بالتعلم» دانش و علم به سبب آموختن است و «انما العلم بالتعلم» و صفت پسندیده انسانی حلم، به سبب تعلم ایجاد می‌شود که تعلم همان کظم غیظ است.(نهج‌البلاغه، ص344) بنابراین راهکار اول شناخت آثار و فواید دنیوی و اخروی کظم غیظ است و راهکار دوم که جنبه عملی دارد، تلاش برای فرونشاندن خشم و غضب و ممارست عملی آن است تا به مرور زمان ملکه آن در درون انسان نهادینه شود.