زینت‌های دنیوی ، آزمونی برای انسان
فرشته محیطی
در مطلب حاضر نویسنده به برخی از آرایه‌های زمین که در قرآن بیان شده اشاره کرده و فلسفه یکی از کارکردهای آراستگی یعنی آزمودن انسان را تشریح کرده است.
***
انسان به سبب گرایش به کمال، به زیبایی و آراستگی تمایل ذاتی و طبیعی دارد. فطرت کمال خواه انسان موجب می‌شود تا به طور طبیعی به هر آنچه که زیباست گرایش یابد و در صورتی که به نظر وی امری را می‌توان به گونه‌ای آراست تا زیبایی وکمالش آشکارتر شود به چنین کاری اقدام می‌کند.
آراستگی لزوما به معنای این نیست که چیزی دارای نقص است و کوشش می‌شود تا با آراستن،این نقص پوشانده شود، بلکه گاه آراستگی برای جلوه‌گری بیشتر و ایجاد زیبایی افزون‌تر صورت می‌گیرد. بنابراین آراستن،هم می‌تواند پوششی برای نقص باشد و هم در راستای افزایش زیبایی انجام پذیرد.
قرآن بیان می‌کند که آنگاه که خداوند جهان را آفرید با ابزارهایی به آراستن آن اقدام کرد که از جمله آن ابزارها ستارگان است تا در چشمان مردمان آراسته و زیبا جلوه کند: ولقد جعلنا فی السماء بروجا و زیّنّاها للناظرین؛ ما در آسمان برج‌هایی قرار دادیم و آن را در چشمان بینندگانش آراستیم.(حجر آیه ۱۶) و در آیه ۱۲ سوره فصلت و آیه ۶ سوره صافات ستارگان و چراغ‌های آن را عامل زینت آسمان دنیا برمی‌شمارد.
خداوند به طور خاص گاه به چیزهایی اشاره می‌کند که به عنوان زینت و ابزار آراستن زمین مطرح می‌شود و گاه دیگر هر آنچه را که از مظاهر طبیعت در روی زمین قرار داده شده را ابزاری برای زینت و آرایش آن بر می‌شمارد. گاه بیان می‌کند که برای آراستن زمین، گیاهان را آفریده و آن را زینت و ابزار آراستن زمین قرار داد(یونس آیه ۲۴) و گاه نیز مظاهر طبیعی زمین را زینت و ابزار آراستگی آن بیان می‌کند و می‌فرماید: انا جعلنا ما علی الارض زینهًْ لها لنبلوهم ایهم احسن عملا؛ ما آنچه در زمین است زینت زمین قرار داده‌ایم تا با آزمودن، دریابیم که چه کسی نیکوتر عمل می‌کند.(کهف آیه ۷)
در این آیه سخن از این است که زمین با طبیعت آن زینت داده شده است و این زینت برای زمین ولی در راستای آزمون انسان است تا دانسته شود که چه کسی نیکوتر عمل می‌کند. بنابراین آراستگی زمین در این آیه به عنوان ابزار آزمون انسان مطرح شده است.
قرآن علاوه‌بر اینکه آب (نمل آیه ۲۴)، ستارگان (ملک آیه ۵)، گیاهان (یونس آیه ۲۴)، محصولات کشاورزی(آل عمران آیه ۱۴) مظاهر طبیعت (کهف آیه ۷) را ابزار زینت زمین و آسمان در چشم‌انداز بینندگانش یعنی انسان و جن می‌داند، ابزارهای دیگری چون چارپایان (نحل آیه ۵ و ۸)، ثروت، زن، فرزند، طلا و نقره (آل عمران آیه ۱۴) و زیورآلات (رعد آیه ۱۷) را نیز جزو زینت‌های انسان بر می‌شمارد.
از دیگر ابزارهای زینت که خاص انسان است، ایمان است که قرآن آن را زینت دل‌های مومنان بر می‌شمارد و می‌فرماید: لکن الله حبب الیکم الایمان و زینهًْ فی قلوبکم؛ ولی خداوند ایمان را محبوب شما گردانده و آن را زینت دل‌های شما قرار داده است.(حجرات آیه ۷) این آیه به خوبی به دسته دیگری از ابزارهای آراستگی و زینت اشاره می‌کند که بیرون از دایره زینت‌های ظاهری است و به امور باطنی و روانی بر می‌گردد. به این معنا که ابزارهایی نیز وجود دارد که باطن و روح آدمی را زینت می‌بخشد که از آن جمله ایمان است.
پس زینت و آراستگی اختصاص به امور ظاهری ندارد بلکه شامل امور باطنی و روحی نیز می‌شود و روح انسان نیز در جست‌وجوی آراستگی است که ایمان بهترین ابزار آراستگی روح و روان آدمی است.
کارکردهای آراستگی
با توجه به آیاتی که درباره ابزارهای آراستگی وارد شده می‌توان این مطلب را به دست آورد که آراستگی در راستای آزمون آدمی در این دنیا و نشان دادن باطن و شاکله شخصیتی اوست. انسانی که در دنیا قرار می‌گیرد به جهت اختیار و اراده می‌تواند دو سوی خیر و شر را در خود تقویت کند و به عروج و یا هبوط گرایش یابد. این ظرفیت انسانی است که وی را مکلف قرار می‌دهد و امکان بازخواست و محاکمه و نیز کیفر و پاداش را فراهم می‌آورد.
انسان این ظرفیت را دارد که بندگی را به کمال نشان دهد و با کمال مطلق همراهی کند و به در جست‌وجوی آن حرکت و تلاش کند؛ چنان‌که می‌تواند در سوی دیگر حرکت کند و به دوزخ پستی و دوری از رحمت و فضل خداوندی برسد.
با توجه به اینکه باطن اشخاص برای خودشان گاه مشخص نیست و گاه نیز با القای توجیه و بهانه، اعمال و رفتار خویش را خوب و پسندیده نشان می‌دهند؛ نیاز به اموری است تا آنها را بیازماید و شخصیت و شاکله وجودی‌شان را، هم به خودشان نشان دهد و هم عذر و توجیه را از دستشان بگیرد. این آزمون همانند آزمونی است که ابلیس در آن قرار گرفت و به او و دیگر فرشتگان مقام عزت و قرب الهی فهماند که ابلیس موجودی کافربوده و ظاهر ایمان را با نفاق حفظ می‌کرد و در آزمون سجده به آدم(ع) باطن خویش را نمودار ساخت که در آیات ۳۵ تا ۴۰ سوره بقره بدان پرداخته شده است.
انسان در جهان مادی با ابزارهای مادی که بیشتر در حوزه امور زینتی می‌گنجد آزموده می‌شود. از این رو اموری چون زن و ثروت و فرزند و مال و منال ابزارهایی برای آزمون وی قرار داده شده تا معلوم شود تا چه‌اندازه در بینش و رفتار انسان تاثیرگذار است و به آنها دل می‌بندد و یا آنها را وسیله رسیدن به خدا و حق می‌داند. انسان به خاطر گرایش به کمال و زیبایی به این امور زیبا دل می‌بندد و در ورای این امور خداوند را نمی‌بیند و او را از یاد می‌برد.
کسانی که در جست‌وجوی کمال واقعی هستند باید در دنیا از این ابزارهای آراستگی به بهترین وجه بهره برند و به دام اسراف و افراط نیفتند. خداوند در آیه ۳۱ سوره اعراف به صراحت به انسان هشدار باش داده و می‌فرماید: یا بنی آدم خذوا زینتکم.... و لاتسرفوا انه لایحب المسرفین؛ ای فرزندان آدم زینت‌های خویش را برگیرند.... و اسراف در آن نکنید؛ زیرا خداوند اسراف کنندگان را دوست نمی‌دارد.
این هشدار خداوند نسبت به عدم اسراف در زینت و آراستگی در حالی است که آراستگی را امری مباح دانسته بلکه کسانی که از زینت و آراستگی دوری می‌کند و یا حتی آن را برخود حرام می‌کنند را نکوهش کرده و آنان را از این‌گونه رفتار باز می‌دارد و می‌فرماید: قل من حرم زینهًْ الله التی اخرج لعباده؛ بگو چه کسی زینت‌های خدا را که برای بندگانش بیرون آورده و پدیدار ساخته، حرام کرده است.(اعراف آیه(۳۲
خداوند در این آیه بیان می‌کند که چیزهای دنیا که به عنوان زینت جهان و زمین و انسان قرار داده شده است، همه رزق و روزی انسان است و در این دنیا همگان باید از آن بهره مند شوند؛ هر چند که این چیزها در آخرت خاص مومنان خواهد بود و دیگران از آن بهره‌ای نخواهند برد.(همان(
بنابراین استفاده مومنان از زینت‌های خدادادی امری نه تنها پسندیده در بینش و نگرش قرآن است بلکه در آیه ۳۲ سوره اعراف بهره مندی انسان از این زینت‌های خدادادی را هدف و مقصود آفرینش آنها دانسته است.
اما در کنار این تاکیدات، نباید از کارکرد آزمونی زینت و ابزارهای آن در جهان مادی غافل ماند؛ به این معنا که این ابزارها هر چند که برای بهره مندی انسان در این دنیا آفریده شده است ولی همین امور می‌تواند به عنوان بزرگ‌ترین و مهم‌ترین ابزار آزمون قرار گیرد و این‌جاست که انسان باید هوشیار باشد که این زینت‌ها او را از هدف اصلی که همان یاد خداست غافل نکند.
قرآن تبیین می‌کند که چگونه شیطان (نمل آیه ۲۲ تا ۲۴) با تزیین اعمال باطل و زشت انسان‌ها (انعام آیه ۴۳) و یا حتی زینت‌های پاک و پاکیزه و ایجاد انگیزه اسراف (اعراف آیه ۳۱) آنان را از خداوند دور می‌سازد.
هوای نفس انسان نیز می‌تواند موجب شود تا وی از خدا غافل گردد و به سوی شیطان متمایل شود و همین نعمت‌های خداداد و زینت‌های الهی که برای انسان آفریده شده است وی را از خدا دور سازد.(یوسف آیه ۱۸و طه آیه ۹۶)
شیطان که دشمن سوگند خورده بشریت است می‌کوشد تا با تبادل گفتار ظاهرا زیبا و آراسته، مردمان را فریب دهد(انعام آیه ۱۱۲) و دوری از آموزه‌های قرآنی را زیبا جلوه دهد.(فتح آیه ۱۱ و ۱۲) چنان‌که خورشید‌پرستی به جای خداپرستی (نمل آیه ۲۲ تا ۲۴) فرزندکشی برای بتان و خدایان دروغین (انعام آیه ۱۳۷) را در چشمان مردمان زیبا و آراسته بنمایاند و این‌گونه آنان را از خدا که خالق این زیبایی‌ها و کمالات است دور سازد.
برای رهایی از آراستگی دروغین شیطان و هوای نفس و نیز بهره مندی از زیبایی‌های واقعی و آراستگی راستین، یادکرد خداوند بهترین روش است که قرآن بر آن تاکید می‌ورزد. انسان باید از آراستگی برای رسیدن به کمال بهره مند شود و از اینکه در دام آراستگی دروغین شیطان و یا اسراف و زیاده روی در آن بیفتد به خدا پناه برد.
آراستگی، حق انسان و آراستگی حقیقی، کمال آدمی است و آن عبارت است از هر چیزی که در دنیا و آخرت موجب عیب و عار برای انسان نشود بلکه وی را به خدا و کمالات واقعی نزدیک سازد. بنابراین در انتخاب آراستگی و ابزارهای آن و نیز چگونگی بهره‌برداری از آنها باید کمال هوشیاری و بیداری را داشته باشد تا در دام آراستگی‌ای نیفتد که وی را به گمراهی می‌کشاند؛ به‌ویژه آنکه قرآن به انسان هشدار می‌دهد که از کارکردهای مهم آراستگی و زینت، آزمون انسان در این دنیاست تا خوب از بد و مومن از کافر بازشناخته شود و معلوم گردد که چه کسی بهترین و نیکوکارترین اعمال را انجام می‌دهد و چه کسی به سوی زشتی و بدی و کفر گرایش دارد.