به طور كلى افرادى كه به دين مى‏‌گروند و سپس بيرون مى‌‏روند‌، از افرادى كه از اول گرايش پيدا نكرده‌اند خشن‌‏تر و ضد انسان‏تر مى‏‌شوند؛ زيرا دين به حكم نيروى عظيم خود‌، همه عواطف ديگر انسانى را تحت‌الشعاع قرار مى ‌دهد و اگر رفت همه آنها را كه در خود هضم و جذب كرده بود نيز با خود مى‏‌برد.

اين است كه افرادى كه زمانى متدين بوده و سپس بى‏‌دين شده‌‏اند از بى‏‌دين‏هاى اوّلى خشن‏تر و بى‏‌عاطفه ‏تر و خطرناك‏تر مى‌‌شوند.

اما خطرناك‌تر از اين طبقه، متدينان منحرف شده و كج سليقه خشكه مقدسند. 

اين طبقه علاوه‌بر اينكه عواطف انسانى‌‏شان‌، تحت‌الشعاع عاطفه دينى قرار گرفته و از تأثير مستقل افتاده، نيروى دين به حكم اينكه منحرف شده اثر خود را نمىبخشد و از آن طرف چون زائل نشده و به صورت انحرافى كار مى‏‌كند به همان قدرت كه مقتضاى نيروى دين است فعال است. اين‌ها ديگر از هر سبع- درنده‌ای- خطرناك‌تر و وحشتناك‌ترند. 

تاريخ نشان مى‌‏دهد كه بى‌‏رحمانه‌ترين جنگ‌ها، كشتارها، زجر و شكنجه‌ها به وسيله خشكه مقدسان صورت گرفته است. بزرگ‌ترين نمك نشناسى‏‌ها را اين‌ها انجام مى‌دهند زيرا: «يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ يُحْسِنُونَ‏ صُنْعاً» (کهف: 184)- خیال می‌کنند کارشان پسندیده است. 

جنگ‌هاى صليبى، جنگ‌هاى خوارج، حتى فاجعه كربلا ساخته دست اين طبقه است. 

* مجموعه آثار استاد شهيد مطهرى 

(پاسخ هاى استاد به نقدهايى بر كتاب مسئله حجاب)

 ج‏۱۹، صص: ۶۱۸-۶۱۷-با ویرایش جزئی