دلایل شیوع آنفلوانزای فصلی و راهکارهای مقابله با آن (بخش نخست)
پیشگیری بهتر از مصائب درمان
گالیا توانگر
در مترو و مکان‌های شلوغ کیپ تا کیپ جمعیت در تردد هستند، اما دیگر کمتر کسی به رعایت نکات بهداشتی تن می‌دهد. عده‌ای می‌گویند: «کرونا رفته است.» برخی می‌گویند: «دیگر نمی‌توانیم ماسک را بر صورت خود تحمل کنیم.» و در نهایت دسته‌ای از افراد هم هستند که خیال می‌کنند؛ چون آنفلوانزا میزان کشندگی کرونا را ندارد، پس باید بی‌خیالش شد و ضرورتی ندارد نکات بهداشتی رعایت شود. بااین‌حال روراست بگوییم امسال در هنگامه کم‌رنگ‌شدن کرونا، آنفلوانزا حتی قبل از سرد شدن هوا در حال جولان دادن است. کافی است به درمانگاه‌های سطح محله‌تان نگاهی بیندازید تا متوجه شوید که تعداد زیادی از شهروندان این روزها درگیر سختی‌های بیماری آنفلوانزا هستند. خبر خوب این است که با رعایت تنها چند راهکار بهداشتی ساده می‌توانید خود و خانواده‌تان را ایمن کرده و در وقت و هزینه خانوار صرفه‌جویی کنید.
علائم آنفلوانزا دست‌کم در همان لحظات اولیه بیماری عبارت‌اند از: تب بالا، درد عضلانی، لرز و عرق، سردرد، سرفه خشک و مداوم و خستگی و ضعف.
شاهین قاسمی، متخصص بیماری‌های عفونی در بیمارستان عرفان تهران دلیل شیوع زودهنگام آنفلوانزا را این‌گونه تشریح می‌کند: «دلیل این شروع زودتر از معمول کاهش رعایت پروتکل‌های بهداشتی است. در یکی دو سال قبل مردم به دلیل نگرانی از شیوع کرونا از ماسک استفاده می‌کردند، اما الان که آمار موارد ابتلا و مرگ ناشی از ویروس کرونا کاهش پیدا کرده است، مردم ماسک‌ها را کنار گذاشتند. در چنین شرایطی اگر یک نفر به آنفلوانزا مبتلا شود، زنجیره ابتلای سایر افراد هم شروع خواهد شد.»
ایرج خسرونیا، رئیس‌جامعه پزشکان متخصص داخلی ایران می‌گوید: «توصیه می‌شود افراد دارای نقض سیستم ایمنی بدن و کسانی که بیماری زمینهای دارند، واکسن آنفلوانزا را تزریق کنند.»
تزریق واکسن آنفلوانزا برای همه اولویت نیست
اگرچه بهترین راه پیشگیری از بیماری، واکسیناسیون علیه بیماری در فصل پاییز است، اما تزریق واکسن آنفلوانزا برای همه ضروری نیست و افراد دارای بیماری زمینهای در اولویت هستند. مابقی افراد با رعایت نکات بهداشتی که در ایام کرونا هم توصیه می‌شد، می‌توانند خود را مصون نگه دارند.
افراد واجب برای تزریق واکسن آنفلوانزا عبارت‌اند از: کودکان 6 ماه تا 6 سال، افرادی بالای 65 سال، افراد دارای بیماری‌های خاص مانند، بیماران قلبی، ریوی، کلیوی، سرطان، فشارخون، دیابت، آسم، همودیالیز، پیوندی و خانم‌های باردار.
افرادی که مواد غذایی همچون تخم‌مرغ حساسیت شدیدی داشته باشند، نمی‌توانند از واکسن آنفلوانزا استفاده کنند. جالب است بدانید پژوهش‌ها نشان می‌دهند کسانی که دارای حساسیت نسبت به تخم مرغ باشند به احتمال زیاد نسبت به واکسن آنفلوانزا نیز حساسیت نشان می‌دهند.
در صورت داشتن بیماری خاص حتماً آن را با پزشک در میان بگذارید. اگر جزء افرادی هستید که هم به مواد غذایی که در بالا اشاره شد حساسیت دارید و هم به واکسن آنفلوانزا نیاز دارید باید در درمانگاه‌های خاص که مجهز هستند این کار را انجام دهید.
معصومه خسرویان مادر دو دانش‌آموز با ناراحتی می‌گوید: «مطمئناً یکی از دلایل شیوع زودهنگام آنفلوانزا، به کل کنارگذاشتن رعایت نکات بهداشتی است که در ایام کرونا بر آن تأکید می‌شد. الان سهل‌انگاری‌ها بی‌حدوحصر شده و من حتی فرزندانم را به‌زور وادار به شستن چند بار در روز دست‌هایشان می‌کنم.»
از بهمن آذرنوش یک پزشک عمومی سؤال می‌کنم: «تزریق واکسن تا چه حد می‌تواند در برابر سرماخوردگی و آنفلوانزا مصونیت ایجاد کند؟»
وی با گلایه پاسخ می‌دهد: «متأسفانه در ایران واکسن آنفلوانزا تحت عنوان واکسن سرماخوردگی تبلیغ شده یا به فروش می‌رسد که برخی افراد گول تبلیغات را خورده و برای اینکه در زمستان خود و کودکانشان دچار سرماخوردگی، نشوند واکسن را خریداری و تزریق کرده و با توجه به اینکه این واکسن هیچ نقشی در پیشگیری از سرماخوردگی ندارد، لذا با بروز اولین سرماخوردگی، به پزشک مراجعه کرده و از عدم کارایی واکسن شکایت می‌کنند؛ لذا باید توجه کرد که اولاً واکسن مزبور فقط علیه ویروس آنفلوانزا مؤثر است و نقشی در پیشگیری از بیماری سرماخوردگی ندارد، ثانیاً با توجه به اینکه ویروس مذکور سریعاً خصوصیات ظاهری خود را تغییر داده و از دید سیستم دفاعی بدن محفوظ می‌ماند، واکسن باید علیه گونه‌های ویروس همان سال تهیه شده باشد.»
این پزشک عمومی در ادامه توصیه می‌کند در صورت عدم امکان تزریق واکسن، برای پیشگیری از بیماری آنفلوانزا به این راهکارها توجه داشته باشید: «اجتناب از تماس نزدیک با افراد بیمار. درصورتی‌که خودتان مریض هستید نیز از دیگران فاصله گرفته تا آنها را آلوده نکنید.
استراحت در منزل و نرفتن به مدرسه یا سرکار تا دیگران را نیز مبتلا نکنید.
هنگام عطسه یا سرفه دهان و بینی خود را با دستمال بپوشانید، با این کار باعث پیشگیری از ابتلای دیگران می‌شوید.
دست‌هایتان را به طور مرتب بشویید، این کار شما را از انتقال ویروس‌ها حفظ می‌کند.
زمانی که فرد به اشیای آلوده به ویروس دست می‌زند، ویروس نیز می‌تواند منتقل شود، لذا قبل از شستن دست، از تماس دست با چشم‌ها، بینی یا دهانتان خودداری کنید.»
علائم و تشخیص
در بیماری آنفلوانزا، ویروس سبب بیماری می‌شود. ویروس‌ها کوچک‌ترین گونه موجودات زنده‌اند که با میکروسکوپ نوری قادر به دیدن آنها نیستیم. بدن انسان با تولید آنتی‌بادی مناسب با این بیماری مقابله می‌کند. ویروس آنفلوانزا بینی، گلو و ریه‌ها را مبتلا می‌کند. بیماری از یک فردبه‌فرد دیگر قابل انتقال است. وقتی فردی دچار آنفلوانزا می‌شود با سرفه، عطسه یا صحبت باعث پخش ویروس در هوا شده و دیگر افراد طی نفس کشیدن ویروس را وارد بدن خود می‌کنند. همچنین زمانی که فرد اشیای آلوده به ویروس (مانند دستگیره درب) را لمس می‌کند و دست آلوده خود را به دهان و بینی‌اش می‌زند، ممکن است به بیماری مبتلا شود. همان‌طور که قبلاً ذکر شد، بیشتر افراد مبتلا طی یک تا دوهفته بهبود می‌یابند، اما برخی دچار عوارض کشنده‌ای مانند ذات‌الریه (پنومونی) می‌شوند.
افراد ذیل در معرض بیشترین خطر برای بروز عوارض بیماری آنفلوانزا هستند:
آلفا تالاسمی، اشخاص بالای ۶۵ سال، زنان باردار، کودکان بین ۶ تا ۲۴ ماه، وجود بیماری زمینهای مزمن (دیابت، آسم، بیماری قلبی و....) در هر سنی.
لیلا اشتری کارشناس ارشد‌پرستاری برایمان توضیح می‌دهد: «شروع بیماری معمولاً ناگهانی است و از جمله علائم آن می‌توان به این موارد اشاره کرد: «تب شدید، سردرد، خستگی یا احساس ضعف شدید، سرفه خشک، گلودرد، آبریزش بینی، درد عضلانی یا استخوانی. اسهال و استفراغ نیز می‌تواند رخ دهد که بیشتر این علائم در کودکان دیده می‌شود. اغلب بیماران به‌غلط فکر می‌کنند که این علائم گوارشی، بیماری جدیدی (به‌غیراز آنفلوانزا) است یا ناشی از عوارض داروهای تجویز شده است. سرماخوردگی و آنفلوانزا هر دو به‌شدت مسری هستند و در مراحل ابتدایی، سرماخوردگی شدید و آنفلوانزای خفیف ممکن است شبیه به نظر برسند. درهرحال نباید فراموش کرد که سرماخوردگی بیماری خفیفی است درحالی‌که آنفلوانزا، بیماری شدید با عوارض کشنده است.»
این کارشناس ارشد پرستاری در ادامه می‌گوید: «عوارض آنفلوانزا عبارت‌اند از: ذات‌الریه (پنومونی) میکروبی، کم‌شدن آب بدن (در کودکان و سالمندان بسیار خطرناک است)، تشدید بیماری مزمن قبلی بیمار مثل نارسایی قلبی، آسم یا دیابت، بروز عفونت گوش میانی یا سینوزیت به‌خصوص در کودکان.
علائم وخامت در بیماری آنفلوانزا این‌گونه است: تب شدید یا طول کشیده (ادامه‌دار)، تنفس تند یا مشکل، کبودی رنگ پوست، عدم توانایی مصرف مایعات کافی.
در صورت بروز این علائم، کودک نیاز به توجه فوری وجود دارد: بروز تغییرات هوشیاری مانند بیدار نشدن، عدم بروز واکنش به محرک‌ها و بی‌قراری شدید، بروز تشنج.
اگر علائم بیماری بهبود یافت، ولی دوباره با تب و سرفه شدید عود کرد، حتماً به پزشک مراجعه کنید. در افراد بالغ، علائم هشدار شامل موارد ذیل است: تب بالا یا طولانی‌مدت، تنفس سخت یا سطحی، احساس درد یا فشار در قفسه سینه، غش، منگ بودن (کاهش سطح هوشیاری)، استفراغ شدید یا مکرر.
در صورت وجود علائم بالا یا هرکدام از علائم ذیل سریعاً به پزشک مراجعه کنید: بدتر شدن بیماری زمینهای (مثلاً تشدید آسم یا بیماری قلبی)، سایر علائم شدید غیرمعمول.»
تفاوت آنفلوانزا و ویروس کرونا
بیشتر افرادی که به آنفلوانزا مبتلا می‌شوند، طی چند روز تا کمتر از دوهفته بهبود می‌یابند؛ بنابراین ویروس کرونا از آنفلوانزا مرگبارتر است.
میزان مرگ و میر ناشی از آنفلوانزا 0.1 درصد است، اما میزان مرگ‌ومیر ناشی از ویروس کرونا حدود 4.1 تا 4.5 است که خطر مرگ در افراد مسن بیشتر از افراد جوان است.
تعداد موارد مبتلا به آنفلوانزا معمولاً در ماه‌های سردتر افزایش می‌یابد و در ماه‌های گرم سال کاهش می‌یابد. اما در مورد ویروس کرونا به دلیل شروع موج‌های مختلف در تمامی فصل‌ها، زمان دقیقی برای افزایش و همه‌گیری این بیماری وجود ندارد و فقط در صورت رعایت‌نکردن پروتکل‌های بهداشتی این بیماری در جوامع افزایش می‌یابد.
ویروس کرونا مسری‌تر است. فردی که به آنفلوانزا مبتلا شده باشد، بیماری را به 1.3 نفر دیگر منتقل می‌کند. اما فرد مبتلا به ویروس کرونا این ویروس را به 2 تا2.5 نفر دیگر منتقل می‌کند.
تفاوت در علائم بالینی این دو ویروس شامل این موارد است:
دوره نهفتگی؛ آنفلوانزا دوره نهفتگی کوتاه‌تری نسبت به کرونا دارد.
تنگی تنفس از علامت‌های شایع کرونا است، اما آنفلوانزا معمولاً باعث تنگی تنفس نمی‌شود.
وخامت بیماری و احتمال ابتلا به عفونت حاد در کرونا نسبت به آنفلوانزا بیشتر است.
کووید ۱۹ می‌تواند برای برخی از افراد بسیار خطرناک‌تر باشد. برای برخی از علائم و نشانه‌ها که با علائم آنفلوانزا متفاوت است، می‌توان به کم‌شدن یا ازدست‌دادن حس بویایی و چشایی اشاره کرد.
راهکارهایی برای درمان آنفلوانزا
در صورت داشتن شرایطی مانند سن بالا یا بیماری زمینهای که می‌تواند سبب بروز عوارض کشنده شود، به‌محض بروز علائم شبیه به سرماخوردگی یا آنفلوانزا، سریعاً به پزشک مراجعه کنید. چندین داروی ضدویروسی برای درمان آنفلوانزا مجوز استفاده گرفته‌اند که در صورت صلاحدید پزشک، تجویز می‌شوند. داروهای ضدویروسی باید طی دو روز اول شروع بیماری تجویز شوند. آنتی‌بیوتیک‌ها به‌هیچ‌وجه در سیر بیماری تأثیر نداشته و به‌هیچ‌عنوان نباید آنها را مصرف کرد، مگر در صورت عوارض عفونی و صرفاً با تشخیص و تجویز پزشک.
در صورت بروز علائم شبیه آنفلوانزا، اگر در معرض خطر بروز عوارض نیستید، اجازه دهید تا سیستم دفاعی بدن به جنگ با ویروس برود، لذا با استراحت کافی، مصرف مایعات فراوان، اجتناب از مصرف سیگار و استفاده از داروهای تب‌بر و ضد احتقان (مثل آنتی‌هیستامین‌ها) این کار را انجام دهید.
کودکان و نوجوانان مبتلا نیز باید استراحت کرده و مایعات فراوان مصرف کنند. در صورت مصرف دارو بدون تجویز پزشک باید دقت کنید که حاوی ترکیبات آسپرین نباشد.
هرگز به کودکان و نوجوانانی که علایم مشابه سرماخوردگی (آنفلوانزا) دارند (به‌خصوص در صورت وجود تب)، بدون تجویز پزشک آسپرین یا ترکیبات حاوی آن را ندهید، زیرا در صورت وجود آنفلوانزا سبب بروز بیماری نادر ولی کشنده‌ای به نام «سندرم ری» می‌شود. برای جلوگیری از سرایت بیماری به دیگران، اولاً در خانه مانده و از تماس با دیگران خودداری کنید و در مرحله بعد، زمان عطسه یا سرفه، بینی و دهان خود را با دستمال بپوشانید.