نگاهی به کمیت و کیفیت سینمای دفاع مقدس و جریان‌آفرینی آن ( بخش پایانی)
هم‌اندیشی متعهدانه راهکار اوج‌گیری فیلم‌های ارزشی
گالیا توانگر
بسیاری از کارگردانان و تهیه‌کنندگان سینمای دفاع مقدس از نبود حمایت‌ها گله‌مند بوده و معتقدند که دست‌هایی هستند که نمی‌گذارند آثار متعلق به این نوع سینمای کاملاً وطنی پروبال بگیرند. آنان از نبود امکانات، توجه و پشتیبانی‌ها دلی پر سخن دارند. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها موازی‌کاری نهادها و سازمان‌های ذی ربط و مسئول است.
در دو شماره گزارش قبلی به نقد بخش‌هایی از سینمای دفاع مقدس و کم‌کاری‌ها در این حوزه پرداختیم و اینک به دلایل این مسائل و مشکلات خواهیم پرداخت.
در کم کاری‌ها مقصر کیست؟
یکی از سؤالاتی که در بخش‌های قبلی گزارش پرسیدیم، نقص‌ها و کم کاری‌ها در حوزه سینمای دفاع مقدس بود.
ناصر باکیده مدیرعامل سابق انجمن سینمای جوانان ایران و مستندساز در این باره می‌گوید: «در کم‌کاری به وجود آمده نمی‌توان تنها یک بخش را مقصر دانست؛ زیرا دراین‌رابطه هم هنرمندان دارای نقش هستند و هم مدیرانی که در این حوزه فعالیت می‌کنند. از نگاه من اگر این دو حوزه می‌توانستند همکاری مناسبی با یکدیگر داشته باشد وضعیت سینمای دفاع مقدس بسیار بهتر از آن چیزی بود که امروز شاهدش هستیم.»
این مستندساز در ادامه می‌گوید: «مراکزی چون صداوسیما، سازمان اوج یا انجمن سینمای دفاع مقدس برای اعتلای سینمای دفاع مقدس باید هم‌اندیشی داشته باشند تا بتوانند به یک نقطه مشترک برسند، زیرا در این صورت قادرند حمایت‌ها را جذب کنند. این خواسته اگر رخ دهد باتوجه‌به هنرمندان شایسته‌ای که داریم همچنین سوژه‌های خوبی که دراین‌رابطه وجود دارد انتظار می‌رود اتفاق خوبی را در سینمای دفاع مقدس رقم بزنیم.»
فیلم قهرمان محور مخاطب دارد
امیررضا دلاوری بازیگر فیلم «تک‌تیرانداز»- فیلمی به کارگردانی علی غفاری و تهیه‌کنندگی ابراهیم اصغری که با نگاهی به حماسه بزرگ‌ترین تک‌تیرانداز جنگ‌های معاصر جهان، شهید عبدالرسول زرین ساخته شده است- با اشاره به کم‌رنگ‌شدن حضور فیلم‌های ژانر دفاع مقدس در بدنه سینما خصوصا در هشت سال گذشته توضیح می‌دهد: «این موضوع در سینما در حال کم‌رنگ شدن است، به نظر من مسائل مالی یکی از مهم‌ترین دلایل این موضوع به شمار می‌رود، زیرا به نظرم ساخت فیلم در این ژانر هزینه بیشتری را به تیم تولید تحمیل خواهد کرد.»
دلاوری با اشاره به موضوع قهرمان محور فیلم «تک‌تیرانداز» تصریح می‌کند: «اصولاً فیلمی که قهرمان دارد، مخاطب بهتری دارد و بیننده بیشتر با آن همراهی می‌کند. ما هم علاقه‌مندیم که فیلممان داستان و قهرمان داشته و به‌خوبی پیش رود.»
این بازیگر سینما و تئاتر ادامه می‌دهد: « ما در فیلم «تک‌تیرانداز» هم قهرمان داریم و هم واقع‌گرایانه و بدون اغراق به آن نگاه کرده‌ایم تا یک فیلم واقع گرایانه تولید و خلق شود و تماشاگر بیشتر از این اثر لذت ببرد، زیرا ما بیشتر فعالیت هنری را برای مخاطبان عام جامعه انجام می‌دهیم.»
سال‌ها دوندگی برای ساخت فیلم دفاع مقدس
قاسمی جامی کارگردان فیلم‌های سینمایی «پی۲۲» و «چشم‌شیشه‌ای» تبیین می‌کند:«مبحث بی‌توجهی به سینمای دفاع مقدس متأسفانه سال‌ها است شروع شده و طی سال‌های اخیر- وخصوصا در دولت گذشته- به اوج خود رسیده است. این در حالی است که فیلمسازان دفاع مقدس اگر حمایت نهادها را پشت سرخود داشته باشند، فیلم‌های خوبی در این حوزه تولید می‌شود.»
با توجه به حضور دولت انقلابی کنونی و توجه به ارزش‌های اسلامی و انقلابی امید این می‌رود وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و صداوسیما به عنوان متولیان اصلی سینمای ارزشی و دفاع مقدس، نگاه به سینمای این حوزه را به شکل جدی و همه‌جانبه‌ای انسجام دهند و با بررسی نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت، به حمایت فیلم سازان و تهیه‌کنندگان این عرصه بشتابند.
کارگردان فیلم‌های سینمایی «پی ۲۲» سپس در پاسخ به این سؤال که به عقیده شما دلیل تضاد میان وعده‌های برخی مدیران دولت قبل و بی‌توجهی‌شان به سینمای دفاع مقدس چه بود؟ متذکر می‌شود: «بنده فکر می‌کنم برخی مدیران جو زده مناسبت‌ها می‌شدند. مثلاً در ایام هفته دفاع مقدس، یا سالروز آزاد‌سازی خرمشهر و... همه آنها به میدان می‌آیند و حرف‌های زیبایی درخصوص حمایت از تولیدات دفاع مقدسی می‌زنند؛ اما واقعیت این است که توجهی به سینمای جنگ وجود ندارد.»
کارگردان فیلم‌های سینمایی «زمزمه بودا» و «آزادی سرخ» تأکید دارد: «بی‌توجهی به سینمای ارزشمند دفاع مقدس در حالی است که آدم‌ها در جنگ قصه‌های مختلفی داشتند که قابل‌تأمل است و قابلیت ساخت آثار متعددی دارد و می‌توان به تعداد افرادی که در هشت سال دفاع مقدس حضور داشته‌اند، فیلم‌های ناب و ماندگار تولید کرد.»
معنویت شاخصه سینمای دفاع مقدس
مهدی فقیه بازیگر پیشکسوت سینما و تلویزیون درباره ضرورت تولید آثار سینمایی در حوزه دفاع مقدس می‌گوید: «سینمای دفاع مقدس باید دارای بعد معنوی باشد؛ دنبال تولید فیلم‌های بیگ پروداکشن‌هالیوودی نباشید. این اتفاق باعث می‌شود تولید این فیلم‌ها کاهش پیدا کند و از بعد معنوی دفاع مقدس در این آثار کمتر نشانی وجود نداشته باشد.»
بازیگر فیلم‌های سینمایی «سفر به چزابه» و «لیلی با من است» در ادامه می‌افزاید: «سینماگران و مدیران سینمایی در دوره شکوفایی سینمای دفاع مقدس دنبال کارهای بزرگ نبودند و با کارهای کوچک، اما دارای معنویت به این سینما می‌پرداختند. این بسیار ناپسند است که برخی می‌خواهند فیلم‌های بیگ پروداکشن‌هالیوودی بسازند، چرا که سینمای ما باید بعد معنوی‌اش قوی باشد.»
وی ادامه می‌دهد: «ما باید مفاهیم ارزشمند را در فیلم‌های دفاع مقدس بگنجانیم نه اینکه رد لاستیک تویوتاها را در فیلم‌ها نشان دهیم. مسئولان سینمایی فراموش نکنند سینمای ما سینمای دفاع مقدس است نه سینمای جنگ! تفاوت بسیاری میان جنگ و دفاع مقدس وجود دارد و این تفاوت باید در فیلم‌های دفاع مقدسی ما خود را نشان دهد.»
این سینماگر سپس با بیان اینکه دهه‌ها قبل همه وسایل تولید فیلم‌های دفاع مقدسی را بدون تشریفات پیچیده در اختیار فیلمسازان قرار می‌دادند، یادآور می‌شود: «الان شنیده‌ام برای در اختیار گذاشتن لوازم از جمله‌تانک، سلاح و... پول می‌گیرند. این اتفاق بسیار تلخ است، چرا سینمای دفاع مقدس ما بعد مادی گرفته است؟ نهادها و دستگاه‌ها باید کمک کنند تا این سینما بیشتر و بیشتر اشاعه پیدا کند.»
فقیه تأکید دارد: «این سینما برای ما مقدس است و باید بوی دفاع مقدس بدهد. سینمای دفاع مقدس باید در شأن این واژه باشد. بزرگان حوزه فرهنگ باید بنشینند و تدبیر عاجل‌اندیشه کنند.»
برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر مکمل مرد برای فیلم سینمایی «ملک سلیمان» در خاتمه می‌افزاید: «تمامی لنگی‌ها در حوزه سینمای دفاع مقدس باید برطرف شود؛ امیدوارم مسئولان کنونی موجبات گسترش هرچه بیشتر این‌گونه مهم سینمایی را فراهم آورند.»
ضرورت حمایت از فیلم‌های ارزشی
اگر دهه شصت به لحاظ کمیت بر قله این چهار دهه تولید آثار دفاع مقدسی نشسته باشد، دهه 70 شمسی را که از پُرکارترین دهه‌های سینمای دفاع مقدس است باید قله کیفی این‌گونه سینمای ایران دانست؛ چراکه به رغم اینکه دیگر جنگی در جریان نبود اما سینما کماکان به این موضوع که تاثیری عمیق بر پیکر جامعه ایرانی و حتی جهان گذاشته بود توجه داشت اما این بار صرفا جنگ را به نمایش نمی‌کشید بلکه این پدیده را از زوایای مختلف حتی کمدی و طنز بر قاب نقره‌ای به نظاره نشسته بود؛ تا جایی که در اغلب فیلم‌ها که با مضمون و ساختارهای متفاوت ساخته شدند، جنگ حاضر بود و بیشترین سیمرغ‌های جشنواره ملی فیلم فجر در این دهه به فیلم‌های جنگی رسید.
اما امروز لازم است وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان متولی اصلی سینمایی کشور به دنبال اصلاح ساختارهای سینمایی باشد و از یک طرف مانع ساخت و انتشار فیلم‌هایی باشد که جامعه کشورمان را تیره و تار نشان می‌دهد و از طرف دیگر در صدد حمایت از افرادی باشد که در تولید و ساخت فیلم‌های ارزشی و دفاع مقدس پیشگام این عرصه بوده و هستند.
علی‌اکبری تهیه‌کننده فیلم‌های سینمایی «استرداد» و «کتاب قانون» با بیان اینکه فیلم‌های امروز سینما خانواده‌های متدین و مذهبی را از سالن‌های سینما دور کرده است، اظهار می‌دارد: «وقتی سینما سرشار از فیلم‌هایی با موضوعاتی همچون خیانت، ازدواج سفید، تجاوز به فرزند و... شده که در شأن خانواده‌های متدین و مقید نیست این قشر سینما را ترک کرده‌اند، اما اگر فیلم‌های خوب دینی و مذهبی و ارزشی و استراتژیک و دفاع مقدسی تولید شوند، این قشر متدین هم با خیال راحت به سینما می‌روند.»
این تهیه‌کننده سینما یادآور می‌شود: «نیم‌نگاهی به عملکرد مدیران سینمایی دهه ۶۰ که بسیار شجاع و جسور بودند می‌تواند تکانی به مدیران سینمایی فعلی بدهد. متأسفانه جز دهه ۶۰ که سینمای ایران مدیران شجاعی داشت دهه‌های متمادی است که چندان شاهد حضور مدیران شجاع نبودیم که تمام تلاششان را برای رشد و توسعه سینمای دفاع مقدس بگذارند و امیدواریم مسئولان کنونی این خلأ را جبران کنند.»
تهیه‌کننده فیلم‌های سینمایی «بلمی به‌سوی ساحل» و «همیشه پای یک زن در میان است» خاطرنشان می‌کند: «همین استقبال زیاد مردم از فیلم «موقعیت مهدی» بهانه خوبی برای مسئولان ما است که نگاهشان را راجع به سینمای دفاع مقدس جامع‌تر کنند. ما مخاطب تشنه این سوژه‌ها را داریم و مدیران ارشد باید بخواهند که به این حوزه ورود کنند و اگر مدیران بخواهند قطعاً تعداد زیادی از فیلمسازان متعهد آماده ساخت آثار درخشان در این حوزه هستند.»
علی‌اکبری در بخش دیگری از این گفت‌وگو می‌افزاید: «متأسفانه ما از نظر تولید در حوزه دفاع مقدس خصوصاً عملیات فتح خرمشهر که یک نقطه عطف در تاریخ دفاع مقدس بود نتوانستیم آن‌طور که باید ادای دین کنیم و لحظات تاریخی را ثبت کنیم و در آرشیو خاطرات مردم زنده نگه داریم. علت اصلی این اتفاق هم به مدیریت کلان فرهنگی کشور مثل وزارت ارشاد، سازمان تبلیغات و صداوسیما بازمی‌گردد.»
وی ادامه می‌دهد: «این سه‌نقطه اصلی کلان فرهنگی کشور هستند که رسالتشان این است به این موضوعات مهم و استراتژیک ورود کنند. فرضیه موجودیت این نهادها ناگفته‌های ارزشی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس تا امروز که مدافعان حرم مطرح شده است. این نهادها باید هنرمندان را ترغیب کنند برای گفتن این حرف‌ها.»
یکی از مهم‌ترین فیلم‌های دفاع مقدس با نام «هور در آتش» در سال 70 به تولید رسید. این فیلم در زمان خود نظر مخاطبان را جلب کرد و تاکنون چندین بار هم از تلویزیون به نمایش درآمده است.
شهید سیدمرتضی آوینی در نقد این فیلم می‌نویسد: «هور در آتش یک فیلم معمولی نیست؛ حتی در میان فیلم‌هایی که به دوران هشت ساله جنگ تحمیلی توجه یافته‌اند، هور در آتش یک فیلم معمولی نیست. این سخن را به حساب علاقه‌ها و دل‌مشغولی‌های خاص من نگذارید، اگرچه انکار نمی‌کنم که چنین علاقه‌ای وجود دارد؛ بلکه فضایی که در هور در آتش تحقق یافته تا آنجا به حقیقت نزدیک است که تماشاگر را به این توهم دچار کند که خود را در برابر یک فیلم مستند بینگارد.»