ضرورت آگاهی اقشار مختلف جامعه در برابر توطئه دشمنان (بخش پایانی)
بصیرت چراغ راه جامعه اسلامی
فاطمه زورمند
در کتاب زلال نگاه از قول آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی نقل شده است؛ در صورت كسب بصیرت، انسان صاحب نوعی معرفت، شناخت و نورانیت باطنی می‌شود که در مواقعی كه ابهام بر جامعه سایه می‌افكند (به‌ویژه در زمان فتنه)، او می‌تواند حق را از باطل تشخیص دهد و در دام شیاطین انس و جن نیفتد.
بصیرت صحیح، همواره موجب درك عمیق از مسائل می‌شود و از این طریق می‌توان تحلیل بهتری از وقایع و تحولات به دست آورد؛ بهتر آنها را ریشه‌یابی و دقیق‌تر، آسیب‌شناسی کرد و درنهایت، در كوتاه‌ترین زمان و با كمترین هزینه، درمان دردها و راه برون‌رفت از تنگناها را یافت.
گاهی به سبب فقدان بصیرت، مسیر افراد 180 درجه از مسیر صحیح منحرف می‌شود؛ ازاین‌روست كه پیامبر اعظم(ص) در مقابل دشمنانشان، بر روی این واژه تکیه می‌فرمودند: هَـذِهِ سَبِیلِی أَدْعُو إِلَی اللّهِ عَلَی بَصِیرهًٍْْ أَنَاْ وَمَنِ اتَّبَعَنِی «این راه من است! من و پیروانم با بصیرت كامل، همه مردم را به‌سوی خدا دعوت می‌كنیم». بر اساس این فرمایش، دعوت حضرت رسول (ص) بر پایه بصیرت است و نه‌تنها ایشان، بلكه پیروانشان نیز افرادی با بصیرت‌اند و بر آن اساس، دیگران را به‌سوی خدا دعوت می‌کنند.
فقدان بصیرت و انحراف 180 درجه
بصیرت آن‌چنان معنای شگرف و حیاتی دارد که در قرآن کریم نیز به معنا و انواع آن اشاره شده است. ماده بصیرت در ضمن آیات قرآن، در سه معنی به‌کار برده شده است.به معنی بینائی دل: چنان‌که در آیه مبارکه می‌فرماید: «وَ ما یَسْتَوِی الْاَعْمی وَ الْبَصِیرُ؛هرگز کوردل و روشن‌ضمیر یکسان نیستند.» دوم به معنی بینائی چشم: چنان‌که در آیه مبارکه می‌فرماید: «فَجَعَلْناهُ سَمِیعاً بَصِیراً؛ او را شنوا و بینا قرار دادیم!» و در جای دیگر به معنی بینائی با برهان و دلیل چنان‌که در آیه مبارکه می‌فرماید: «قالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی اَعْمی وَ قَدْ کُنْتُ بَصِیراً؛ انسان غافل در روز قیامت می‌گوید خدایا چرا مرا نابینا محشور کردی و حال‌آنکه من در دنیا بینا و آگاه بودم؟»
برخی افراد به‌خاطر نداشتن تفکر و تعمق در مسائل، درک و بینش درستی از حوادث و اتفاقات نداشته و پیوسته با ارائه نظرات نادرست و تحلیل‌های اشتباه، افکار منفی و غلط را به افراد جامعه منتقل می‌کنند و همواره با ادعای فهم و درک فوق‌العاده‌ای که کسی دیگر بدان دست نیافته و نخواهد یافت، باعث ایجاد موج منفی در جامعه می‌شوند.
انسان‌ها معمولاً در سایه تعقل و تفکر و با پیداکردن حالت تعادلی کمتر با مشکلات مواجه می‌شوند. مشکل آنجایی نمایان می‌گردد که هواهای نفسانی و وسوسه‌های شیطانی این تعادل را از انسان بگیرد و با تابلو قراردادن منافع و خواسته‌های نفسانی، فردی، جناحی و مانند آن در پیش چشم انسان، قدرت انتخاب را متزلزل نموده و انسان را در دوراهی حق و باطل قرار دهد. در چنین میدانی کسانی که بر نفس خود مدیریت نداشته باشند، به‌راحتی در دام خواهش‌های نفسانی خود افتاده و بصیرت و بینش لازم را برای خروج از این فضاها نخواهند یافت.
غفلت و لجاجت، دو عامل آفت‌زای پرخطر در مسیر زندگی است که همواره انسان را با تهدید مواجه ساخته، چه‌بسا باعث می‌شود ثمره یک‌عمر زحمت و تلاش و خدمت انسان بربادرفته، پوچ و نابود گردد. نمونه‌های تاریخی فراوانی همانند «بلعم بن باعورا» و... هستند که با غفلت زدگی و خیره‌سری، زحمات و تلاش‌هایشان را به هیچ تبدیل کردند. قرآن و روایات نیز به انسان هشدار می‌دهند که همه باید مراقب باشند تا اعمال نیکشان را با اعمال ناروا حبط و نابود نکنند.
شکل‌گیری فتنه در بستر غفلت زدگی
یکی از پیامدهای غفلت زدگی این است که چنین افرادی به این گمان که تشخیص آنان برترین تشخیص و درک و فهمشان بالاترین درک و فهم است، دچار خودبینی می‌گردند و بر باورها و اعتقادات نادرست خود پافشاری و لجاجت می‌ورزند. در چنین فضایی است که بستر فتنه و آشوب مهیا می‌گردد.
حضرت علی(ع) مردم را به‌دقت و تفکر در تاریخ وامی‌دارد که از این طریق بتوانند بصیرت و بینش خود را بالا برده، با نگرشی صحیح به زندگی بپردازند؛ بنابراین مطالعه جریانات تاریخی باید به‌منظور بهره‌گیری از نکات حساس آن باشد.
سرگذشت پیشینیان را بر آن (قلبت) عرضه کن، و آنچه بر سر پیشینیان آمده است به یادش آور. در (شهر و) دیار و آثار (ویران) آنان گردش کن و بیندیش که آنها چه کردند؟ از کجا کوچ کرده و در کجا فرود آمدند؟ تو آنها را می‌یابی که از جمع دوستان جدا شده و به دیار غربت سفر کردند، گویا زمانی نمی‌گذرد که تو هم یکی از آنان خواهی بود؟ پس جایگاه (آینده) خود را آباد کن و آخرتت را به دنیا مفروش!»
آن حضرت در حدیثی دیگر، در تعریف انسان با بصیرت می‌فرماید: «فَاِنَّمَا الْبَصِیرُ مَنْ سَمِعَ فَتَفَکَّرَ وَ نَظَرَ فَاَبْصَرَ وَ انْتَفَعَ بِالْعِبَرِ ثُمَّ سَلَکَ جَدَداً وَاضِحاً یَتَجَنَّبُ فِیهِ الصَّرْعَةَ فِی الْمَهَاوِی وَ الضَّلَالَ فِی الْمَغَاوِی؛
پس انسان بینا کسی است که به‌درستی شنید و اندیشه کرد، و به‌درستی نگریست و آگاه شد و از عبرت‌ها سود جست، آن‌گاه راه‌های روشنی را پیمود و از افتادن در پرتگاه‌ها و گم‌شدن در کوره‌راه‌ها دوری می‌کند.»
انسان اهل بصیرت، با کسب روشنایی از انوار الهی، از هر رخداد و حادثه‌ای عبرت و پندی به دست می‌آورد و این امکان را برای خود فراهم می‌آورد تا از آن چیز بهترین استفاده را داشته باشد. ازاین‌رو در قرآن، بصائر ـ مایه‌های روشنگری ـ آمده است؛ بدین معنا که هر رخدادی برای افراد بصیر، نشانه‌ای روشنگر است که حال و آینده را برای انسان می‌نمایاند و تصمیم‌گیری و انتخاب را برای انسان آسان می‌سازد.
امام علی(ع) همگان را چنین سفارش می‌کنند: «وَ اعْتَبِرْ بِمَا مَضَی مِنَ الدُّنْیَا مَا بَقِیَ مِنْهَا فَاِنَّ بَعْضَهَا یُشْبِهُ بَعْضاً وَ آخِرُهَا لَاحِقٌ بِاَوَّلِهَا وَ کُلُّهَا حَائِلٌ مُفَارِقٌ؛
از حوادث گذشته دنیا، برای آینده عبرت گیر؛ زیرا بعضی از آنها شبیه بعضی دیگر بوده، پایانش به نخست آن ملحق می‌گردد؛ اما تمام آنها گذرا و ناپایدار است.»
نگاهی به تاریخ انبیا و امامان معصوم (علیهم‌السّلام) ـ به‌ویژه زندگانی حضرت علی (علیه‌السّلام) ـ و نیز تاریخ حاکمان و پادشاهان و... انسان را با چنان فضایی مواجه می‌سازد که گویا اکنون نیز در همان فضاها با کمی تفاوت قرار گرفته است. پس باید به احوال شخصیت‌ها و مدعیان حق و باطل نیک نگریست و عبرت گرفت و برای امروز و فردای خود به کاربست و از گمراهی و حیرت رهایی یافت.
در این راستا مراجعه به آیات قرآن کریم و مطالعه سرگذشت اقوام پیشین ـ که خداوند بر عبرت بودن آنان تأکید دارد ـ و مقایسه گفتارها و کردارهای مدعیان امروزی با اقوام گذشته می‌تواند در افزایش بصیرت و رهیابی به‌سوی جاده کمال و حقیقت روشنی‌بخش باشد.
یکی از کارهای مورد تأکید اسلام، مشورت‌خواهی و بهره‌گیری از دانش و تجربه دیگران است. بی‌تردید آگاهی، تسلط و تخصص در تمام زمینه‌ها برای یک نفر امکان‌پذیر نخواهد بود، ازاین‌رو برای استفاده از علوم و تجربیات دیگران باید با آنان به مشورت نشست و با رایزنی با افراد صاحب‌نظر، از آفات و خطرات احتمالی پیشگیری کرد.
مشورت، به انسان کمک می‌کند تا با استفاده از آرا، اندیشه‌ها و دیدگاه‌های مختلف، راه درست را بیابد. در یک جمله، مشورت یعنی گلچین کردن‌اندیشه دیگران برای پیشبرد بهتر کارها و مصون ماندن از آفات و خطرات افکار خودمحور.
رهبر معظم انقلاب نیز در بیانات خود به مناسبت عید مبعث در سال 1399 بر دو عنصر مهم برای مواجهه با دشمنی‌ها تأکید کرده و خاطرنشان می‌سازند: «دو عنصر مهم برای مواجهه با دشمنی‌ها لازم است- که بنده همیشه توصیه کرده‌ام، باز هم توصیه می‌کنم- دو خصوصیّت در آحاد مردم لازم است: یکی عبارت است از بصیرت، و دوّمی عبارت است از صبر و استقامت که اگر چنان‌که این دو عنصر وجود داشت دشمن هیچ کاری نمی‌تواند بکند، هیچ لطمه‌ای نمی‌تواند بزند، هیچ توفیقی در مواجهه و مقابله با نظام اسلامی به دست نمی‌آورد؛ بصیرت و صبر. این همان است که امیرالمؤمنین فرمود: «وَ لا یَحمِلُ هذَا العَلَمَ اِلّا اَهلُ البَصَرِ وَ الصَّبرِ وَ العِلمِ بِمَواضِعِ الحَقّ» که این در خطبه ۱۷۳ نهج‌البلاغه است.»
محفوظ ماندن جامعه از گزند آفت‌ها
بصیرت یعنی چه؟ بصیرت یعنی تیزبین بودن و راه درست را شناختن. انسان گاهی اشتباه می‌کند؛ حالا احتمال اشتباهِ انسان‌های ابتدایی و تازه‌کار که بیشتر است، آدم‌های قدیمی و مجرّب هم مواردی اشتباه می‌کنند راه درست را؛ بایستی مراقبت کرد که انسان در شناخت راهِ درست اشتباه نکند؛ در غبارآلودگی فتنه‌ها بتواند راه را پیدا کند و بفهمد راه درست چیست؛ بصیرت به این معنا است...
اگر این دو خصوصیّت وجود داشته باشد، دشمن غالب نمی‌شود. یکی از راه‌هایی که این دو خصوصیّت را بتوان در جامعه حفظ کرد، عبارت است از «تواصی»، همان که در سوره والعصر هست: وَ تَواصَوا بِالحَقِّ وَ تَواصَوا بِالصَّبر؛ مردم یکدیگر را تواصی کنند؛ این زنجیره تواصی و توصیه کردن به یکدیگر [برقرار باشد]؛ هم توصیه به حق کنند، راه حق را تأکید کنند، هم توصیه به صبر بکنند؛ این، همه را نگه می‌دارد. اگر چنان‌که تواصی به صبر و تواصی به حق و بصیرت در جامعه وجود داشته باشد، این جامعه به‌آسانی دستخوش تحرّکات دشمن نخواهد شد؛ امّا اگر چنان‌که این جریان تواصی که زنجیره محافظت مؤمنان است، قطع بشود قطعاً خسارت خواهد رسید: اِنَّ الاِنسانَ لَفی خُسر، اِلَّا الَّذینَ ءامَنوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ وَ تَواصَوا بِالحَقِّ وَ تَواصَوا بِالصَّبر؛ اگر این تواصی نباشد، خسارت تحقّق پیدا خواهد کرد. خب، دشمن همین عامل مهم را هدف قرار می‌دهد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید صادق ابطحی استاد حوزه با اشاره به لزوم وجود بصیرت در جامعه اسلامی و اهتمام حاکمان اسلامی به این مسئله اظهار می‌کند: «جامعه‌ای که دارای بصیرت باشد به‌طورقطع از بسیاری خطرها محفوظ می‌ماند، همچنان که امام صادق(ع) در فرمایشی زیبا می‌فرماید: «کسی که عالم به زمان خود باشد در شرایط فتنه گون دچار مشکل نمی‌شود»، لذا وظیفه آحاد جامعه است که تلاش کنند بصیرت خود را بیشتر کنند.»
وی با بیان نمونه‌ای از تاریخ صدر اسلام و سطحی‌نگری لشکر امیرمؤمنان(ع) نسبت به فریب قرآن‌های بالای نیزه، می‌گوید: «افراد سطحی‌نگر زود فریب می‌خورند، همچنان که لشکر امیرمؤمنان(ع) با آن قرآن‌ها فریب خوردند و امام مسلمین را دچار آن وضعیت کردند تا آن که ادامه کار به حاکمیت معاویه و یزید و حاکمان ظلم و جور بر جامعه اسلامی رسید.»
این استاد حوزه با تأکید بر ارزش تشکیل شدن حکومت شیعی، تصریح می‌کند: «حکومتی که بر اساس مکتب اهل‌بیت(ع) تشکیل شود آرزوی علما، بزرگان و بلکه ائمه اطهار بوده و امروز این حکومت با انفاس قدسی امام(ره)و فداکاری شهیدان تشکیل شده است.»
وی خاطرنشان می‌کند: «با همه شرارت‌هایی که دشمنان داشته‌اند، قله‌های بزرگی را فتح کرده و مسیرهای مهمی را طی کرده‌ایم و روبه قله اصلی در حرکت هستیم، لذا طبیعی است که دشمنان تلاش می‌کنند مردم ما را ناامید نمایند، پس وظیفه این است که در این جامعه مردم بصیرت داشته باشند و توطئه دشمن را شناخته و نسبت به آن آگاهی یابند.»
مسئول دفتر نمایندگی ولی‌فقیه سپاه ناحیه جوانرود با بیان اینکه بصیرت یعنی شناخت زمان و مکان که این امر از نیازهای اساسی امروز است تا دشمن نتواند در جامعه اسلامی نفوذ کند تصریح می‌کند: «داشتن بصیرت همان عملکرد جهادی بوده که با آگاهی و اجرای مأموریت و دفاع از اسلام و انقلاب که به‌مرور با بصیرت‌افزایی بتوانیم جنگ نرم دشمنان را خنثی کنیم.»
حجت‌الاسلام طالب امجدیان می‌گوید: «دشمن همیشه به دنبال چالش بوده و سعی دارد از راه‌های مختلف به انقلاب اسلامی ضربه بزند که امروز نیز با ابزار جنگ نرم درصدد تخریب پایه‌های دینی و اعتقادی و فرهنگی مسلمانان است.»
وی یادآور می‌شود: «باید با تبیین درست و دقیق تحولات انقلاب اسلامی در طول این چهل و سه سال، برکات و دستاوردهای آن را برای مردم و جوانان تشریح کرده و با اهتمام نسبت به جهاد تبیین و البته پاسخ مستدل و منطقی به سؤالات و شبهات دراین‌خصوص، نگذاریم که اُمید آنها به آینده کشور و انقلاب تضعیف شود.»