دوران هویت‌یابی فرزندان(پرسش و پاسخ)
پرسش:
دوران هویت‌یابی فرزندان از منظر آموزه‌های وحیانی اسلام چه ویژگی‌ها و ظرافت‌هایی دارد؟
پاسخ:
یکی از مهم‌ترین دوران‌های زندگی انسان‌ها، دوران هویت‌یابی است. چرا که اگر این دوران به خوبی سپری شود، اساس و بنیان شخصیت واقعی خلیفهًْ‌اللهی انسان شکل می‌گیرد و امید به ادامه راه در مسیر هدایت‌های الهی و قرب الی‌الله برای او بیشتر می‌شود. در اینجا به روایتی از امام صادق(ع) در زمینه تربیت فرزند و ویژگی‌ها و ظرافت‌های سه دوره هفت ساله او اشاره می‌کنیم:
1- هفت سال اول زندگی
امام صادق(ع) می‌فرماید: «دع ابنک یلعب سبعین سنین» فرزند خود را تا هفت سالگی رها کن تا بازی کند.(الکافی، ج6، ص46) در این هفت سال فرزندان به مقتضای سنی خود کم‌کم با اسماء، اشیاء و حقایق جهان پیرامون خود آشنا می‌شوند و در سن هفت سالگی به مدرسه می‌روند که شروع یک دوران جدید زندگی است.
1/1- ظرافت هفت سال اول زندگی
امام صادق(ع) در روایت دیگری می‌فرماید: «الولد سید سبع سنین» فرزند تا قبل از هفت سالگی آقا و سرور است.(بحارالانوار، ج101، ص95)
پیامبر اکرم(ص) نیز در این رابطه می‌فرماید: «اولادنا اکبادنا، صغراؤهم امراؤنا» فرزندان ما جگرگوشه‌های ما هستند، کوچک‌های آنها سروران ما هستند(همان، ص97) در واقع آنها در این سنین به مثابه فرمانده ما هستند. البته نه به این معنا که هر فرمانی بدهند، والدین باید اطاعت کنند، بلکه به آن معنا است که در این سن و سال کودک هنوز تکامل پیدا نکرده است، لذا نباید در برخورد با او سختگیر بود.
2- هفت سال دوم زندگی
امام صادق(ع) می‌فرماید: «و یؤدب سبعاً» از سن هفت سالگی به بعد دیگر قوای انسان بروز و ظهور پیدا می‌کند بنابراین آموزش دادن و تربیت او آغاز می‌شود (الکافی، ج6، ص46) یعنی تا قبل از هفت سال دوم فرزند به صورت ناخودآگاه تربیت می‌شود، اما از سن هفت سالگی به بعد چون قوه تمییز او کامل می‌شود لذا می‌توان مسائل تربیتی را به او آموزش داد و تفهیم کرد. به عنوان مثال: می‌توان به او گفت: پسرم یا دخترم! فلان کار به این دلیل درست است و یا فلان کار به دلایل دیگری غلط است!
2/2- ظرافت هفت سال دوم زندگی
امام صادق(ع) در ادامه روایت می‌فرماید: «و عبد سبع سنین» کودک از هفت سالگی تا چهارده سالگی زیر پوشش والدین و محکوم به حکم آنها است.(بحارالانوار، ج101، ص95) با توجه به روایت قبلی که در آن از تعبیر «یودّب» استفاده شده بود می‌توان در این سن به او در قالب روش دادن امر و نهی کرد.
3- هفت سال سوم زندگی
امام صادق(ع) می‌فرماید: «و وزیر سبع سنین، فان رضیت خلائقه لاحدی و عشرین» فرزند انسان در هفت سال سوم زندگی نیز وزیر، بازو و همراه والدین است، تا اینکه به سن بیست‌ویک سالگی می‌رسد.(الکافی، همان) خلایق در اینجا همان خلق درونی او است. تا به این سن فرزند خودش در بعد حیوانی به تکامل می‌رسد، اما ویژگی‌های انسان و الهی او نیاز به آبیاری والدین دارند. آنها وظیفه دارند که این ابعاد را به فعلیت برسانند و با مهار قوای حیوانی در مسیر تکامل گام به گام پیش بیایند تا اسکلت وجودی فرزند ساخته شود. مراقبت‌های دوران جوانی و پرهیز از جوزدگی فرزندان از نکات ظریف دیگری در مرحله سوم است که باید توسط والدین رعایت شود.
3/3- ظرافت هفت سال سوم زندگی
امام صادق(ع) می‌فرماید: «والزمه نفسک سبع سنین» نگذار به تنهایی جایی برود، او را در هفت سال سوم زندگی زیر سایه خودت نگهدار!(الکافی، ج6، ص46) که اگر رهایش کنی هرجایی که برود دیگر رفته است و کاری از دستت برنمی‌آید. حضرت در ادامه می‌فرماید: «فان افلح و الا فانه ممن لاخیر فیه» تا این سن یعنی 21 سالگی اگر فرزند انسان تربیت شده باشد، به سعادت رسیده است، وگرنه دیگر درست نمی‌شود.