دفتر پژوهش‌های مؤسسه کیهان

در تاریخ اوت 1980 میلادی برابر مرداد 1359 یعنی حدود یک ماه پیش از حمله ارتش صدام به خاک میهن اسلامی و آغاز جنگ تحمیلی، یک گزارش بازرسی نیروی هوایی در مورد ناوگان «تامکت» (هواپیماهای اف 14) پایگاه هشتم شکاری، حاکی بود که از 61 تامکت در این پایگاه هوایی، فقط 7 فروند قابل پرواز بودند که آمادگی رزمی 12 درصدی را نشان می‌داد!1 این گزارش، 33 سال بعد در ماهنامه معتبر Combat aircraft درج گردید.

ماهنامه فوق با یادآوری این که قبل از سقوط رژیم شاهنشاهی در ایران، این کشور نزدیک‌ترین متحد آمریکا در منطقه محسوب شده و مجاز بود به پیشرفته‌ترین سخت‌افزارهای تکنولوژیک آمریکا دسترسی داشته باشد، تاکید کرده بود با وقوع انقلاب مردم ایران، روند آموزش کادر مورد نیاز برای این جنگنده‌ها متوقف گردید و تحریم‌های آمریکا علیه ایران مانع از رسیدن قطعات یدکی به آنها شد که تنها معدودی از آنها آماده برای عملیات بودند.2

در مطلب ماهنامه معتبر Combat aircraft با اشاره به زمین‌گیر شدن تامکت‌های ایران در ابتدای جنگ تحمیلی و مشکلات فراوان برای عملیاتی‌کردن آنها، نوشته شده بود: 

«... به این ترتیب نیاز به اورهال‌شدن و تعمیرات سنگین به‌شدت احساس می‌شد، بنابراین در سال 1981 میلادی (1360) اولین شکاری به مهرآباد ارسال شد تا توسط صنایع هوایی ایران اورهال شود و عملیات اورهال در سال 1982 به پایان رسید...»3

عملیات پیچیده باز آماد یا همان اورهال در طول تمامی سال‌های جنگ تحمیلی و دفاع مقدس ادامه یافت تا این جنگنده‌هایی که اغلب زمین گیر شده بودند‌، توانستند گسترده‌ترین و طولانی‌ترین دیوار دفاع هوایی در تاریخ جنگ‌های معاصر را ایجاد نمایند و بنا به نوشته تام کوپر (محقق و پژوهشگر نبردهای هوایی جنگ ایران و عراق) این جنگنده‌ها در طول دوران دفاع مقدس، بیش از 160 فروند هواپیمای ارتش صدام اعم از میگ‌های روسی از میگ 21 تا میگ فوق پیشرفته 27 و تا میراژ‌های فرانسوی و سوخو و... را سرنگون ساختند. 

Combat aircraft که توسط یک بنگاه انتشاراتی انگلیسی منتشر می‌شود‌، به نقل از کارشناسان خود نوشته که در رژه هوایی 22 سپتامبر 1988 (شهریور 1367) به مناسبت اولین هفته دفاع مقدس بعد از آتش‌بس‌، همچنان پس از 8 سال کار عملیاتی و پروازهای بی‌وقفه و علی رغم تحریم‌های سخت و نبود لوازم یدکی و همچنین سقوط برخی از آنها‌، اما همچنان 24 فروند تامکت آماده به عملیات‌، شرکت داشتند.4

شاید هرگز در مخیله طراحان و سازندگان هواپیماهای جنگی پیشرفته و پیچیده‌ای همچون اف-14 یا «تامکت» نمی‌گنجید که ایرانی‌ها حتی بتوانند خود به تنهایی و بدون کمک مستشاران نظامی و متخصصان آمریکایی از این هواپیمای جنگی آخرین سیستم استفاده کنند، چه برسد که بخواهند آن را تعمیر کرده و قطعاتش را بسازند و از نو طراحی جدیدی برایش تدارک ببینند و بعدا سیستم موشکی و راداری‌اش را تعویض کرده و اساسا اف-14 دیگری پدید آورند! 

نشریه Combat aircraft نوشت که ایرانی‌ها واقعا اف-14 یا همان «تام کت» را از نو ساختند. هواپیمای بسیار حساس و دقیق و پیچیده‌ای که اساسا برای رهگیری‌های هوایی طراحی شد و با موشک‌های فونیکس‌، طرحی نو در جنگنده‌های رهگیر ایجاد کرد‌، اما بعد از 40 سال توسط متخصصان ایرانی به هواپیمای بمب‌افکن تبدیل شد و موشک کروز حمل نمود! 

کارشناسان هوایی معتقدند حساسیت هواپیماهای اف-14 آنچنان بالا بود که در هر بار پرواز نیاز به تعویض بیش از 140 قطعه آن وجود داشت. قطعاتی که در اختیار ایرانی‌ها نبود اما آن را علی رغم تکنولوژی پیچیده و پیشرفته‌اش‌، ساختند. 

دوران وابستگی و سرسپردگی شاه

ارتش دومین شاه پهلوی و سلاح‌های آن در دوران پیش از انقلاب تمام و کمال وابسته به غرب و به خصوص آمریکا بود. خرید دهها و صدها میلیون دلار ابزار جنگی ریز و درشت از آمریکا و انگلیس به علاوه حضور 50 هزار مستشار آمریکایی که از تمامی حقوق خاص دیپلماتیک و فراتر از آن برخوردار بودند‌، از جمله وابستگی‌های تردید ناپذیر و فراتر از تصور کشور ما به بیگانگان به خصوص آمریکایی‌ها بود. 

این درحالی بود که به جز برخی گلوله‌های تفنگ قدیمی «ام یک» که در کارخانه اسلحه ‌سازی سلطنت‌آباد (پاسداران امروزی) ساخته می‌شد و تعمیر برخی اسلحه‌های سبک، هیچ‌گونه صنایع نظامی و دفاعی در ایران فعال نبود و حتی استفاده از برخی سلاح‌های پیچیده‌تر مانند هواپیماهای جنگی و موشک‌های «زمین به هوا» یا «هوا به هوا» تنها در سطح اختیارات مستشاران آمریکایی محسوب می‌شد‌، چنان که پس از فرار این مستشاران‌، تا مدتها نظامیان ایرانی‌، نحوه استفاده از سلاح‌های فوق را نمی‌دانستند و پس از مدتها با مرارت و پیگیری موفق شدند تا آن را بیاموزند. 

در عین اینکه ایران درآن زمان به ژاندارم آمریکا درمنطقه بدل شد اما‌، آمریکا حاضر نبود به جز اسلحه‌های ساده‌، برخی سلاح‌های پیچیده همچون زیر دریایی یا هواپیماهای رد یاب «آواکس» را در اختیار ایران بگذارد. حتی بعضی از هواپیماهای جدیدتر مانند اف-14 که در آستانه انقلاب به ایران ارسال شد، قرار بود با مساعدت دولت موقت، بازپس گرفته شود. ضمن اینکه خط تولید این هواپیما پس از آن تعطیل شد و دیگر چنان هواپیمایی هرگز تولید نشد.

صنایع نظامی و دفاعی در سال‌های پس از انقلاب

اما طی سال‌های پس از انقلاب و در طول حدود 44 سال حاکمیت نظام جمهوری اسلامی به یاری خدا و عزم ملی و تلاش و کوشش جهادگران نیروهای مسلح، آن ارتشی را که تا بن دندان به سلاح و دانش و نیروی آمریکایی و انگلیسی و آلمانی و... وابسته بود‌، موفق به ساخت انواع و اقسام سلاح‌های ریز و درشت، کوچک بزرگ، زمینی و هوایی و دریایی گردید به گونه‌ای که چشم همه دشمنان ایران و اسلام را خیره ساخت.

در سال‌های پس از انقلاب و با عزم جهادی و با استفاده از هوش ایرانی و عملیات مهندسی معکوس‌، ایران توانست بسیاری از سلاح‌های پیشرفته و پیچیده از جمله زیر دریایی‌، هواپیماهای جنگی‌، موشک‌های بالستیک‌،‌ تانک و نفربر زرهی‌، انواع و اقسام تفنگ و مسلسل‌، ناو جنگی و قایق‌های توپدار‌، انواع و اقسام رادار و موشک‌های زمین به هوا و... را بسازد و همچنین بسیاری از سلاح‌های خریداری شده در زمان شاه را باز‌سازی و حتی تا امروز با تغییر کاربری مورد استفاده قرار دهد. 

پیشرفت‌های دفاعی و نظامی امروز ایران تا بدان حد رسیده که دوست و دشمن را وادار به اعتراف کرده است. چنان که در همین اعترافات، یکی از مقامات نظامی آمریکا، قدرت دفاعی ایران را «مهیب» خواند. 

به راستی اگر همین قدرت تدافعی ایران از جمله موشک‌های بالستیک نبود، اسرائیلی که بدون هیچ‌گونه مانع و رادعی کشورهای مختلف را مورد تهاجم قرار داده و به هیچ مرجع و منبعی هم پاسخگو نیست، دست روی دست می‌گذاشت تا ایران پیشرفت کند؟ همین موضوع موشک‌های بالستیک، چنان حلقه تدافعی برای سرزمین ما ایجاد کرده که قدرت‌های افسارگسیخته‌ای مانند اسرائیل را وادار به سکوت کرده است.

مهارت ایران در مهندسی معکوس و بومی‌‌سازی صنایع دفاعی

«متیو مک آینیس» کارشناس ارشد سابق ایران در ستاد فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا و ایران‌شناس ‌اندیشکده امریکن ‌اینترپرایز‌، برخی از ویژگی‌های پیشرفت‌های دفاعی ایران را برشمرده است. وی با تأکید بر این‌که «تهران هر جا که ممکن باشد، به دنبال بومی‌‌سازی سلاح‌ها و سایر زیرساخت‌های نظامی است» دلایل این تأکید بر بومی‌‌سازی نظامی را تحریم‌های غربی و انگیزه‌های ایدئولوژیک ایران برای استقلال‌طلبی و دست‌یابی به خودکفایی دفاعی بر اساس اصول اقتصاد مقاومتی دانست.

کارشناس‌اندیشکده امریکن‌اینترپرایز‌، مهندسی معکوس و انتقال فن‌آوری را روش‌های اصلی ایران برای بومی‌‌سازی زیرساخت‌های تسلیحاتی و فن‌آوری‌های دفاعی این کشور توصیف کرد و طی گزارشی تاکید نمود: 

«مهندسان ایرانی در باز‌سازی کل یا اجزای سامانه‌های تسلیحاتی بسیار ماهر هستند و این مهارت هم در زمینه سامانه‌های به ارث رسیده از ارتش پیش از انقلاب و هم درباره فن‌آوری‌های تازه‌خریداری‌شده صدق می‌کند...»5

این کارشناس آمریکایی البته تأکید کرده بود که مهارت‌های نظامی مهندسان ایرانی صرفاً منحصر به انتقال فن‌آوری و مهندسی معکوس نیست، بلکه خلاقیت در زمینه‌های تدافعی و تهاجمی را نیز شامل می‌شود. مک آینیس نوشت: 

«ایران هم‌چنین سابقه‌ای طولانی در تولید ابتکاری تجهیزات نظامی دارد که نمونه‌هایی از این تولیدات‌، هواپیماهای بدون سرنشین‌، اسلحه‌های کوچک و ناوگان شناورهای تندروی نیروی دریایی سپاه پاسداران هستند.»6

دراین گزارش به موشک‌های بالستیک ایران نیز پرداخته شده و با اشاره به تاریخچه ساخت این موشک‌ها آمده بود: 

«سازمان صنایع دفاع ایران که سال ۱۹۸۱ توسط مقامات ایران تأسیس شد، بدون آن‌که از آمریکا و اروپا تسلیحات وارد کند، تولید، تحقیق و توسعه صنایع دفاعی ایران را به عهده گرفت. وقتی مهندسان ایرانی توانستند موشک‌های اسکاد را خودشان تولید کنند‌، زرادخانه موشک‌های بالستیک ایران تبدیل به نگین انگشتری صنایع دفاعی این کشور شد».7

مک آینیس درباره پهپادها به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین سلاح‌های کنترل شونده حال حاضر دنیا نوشت:

«... ایران در طول جنگ با عراق عملاً صنعت پهپادی خود را از نقطه صفر شروع کرد. پهپادهای سری «ابابیل» ریشه اولیه و هم‌چنان بدنه اصلی صنعت پهپادی ایران را تشکیل می‌دهند‌، به ویژه سری «ابابیل-اس» با برد متوسط و کاربرد شناسایی و جاسوسی و نسخه تهاجمی «ابابیل-تی».... فیلمی از پرواز این نوع پهپاد بر فراز دمشق، ماه جولای سال ۲۰۱۴ ثبت و منتشر شد. ایران انواع دیگری از پهپاد را هم به شکل بومی می‌سازد که از جمله آنها پهپاد «رعد ۸۵» از نوع «حمله مستقیم» است. تهران هم‌چنین از یک پهپاد آمریکایی از نوع Sential ‌‌‌RQ-170‌ را نیز که دسامبر سال ۲۰۱۱ به غنیمت گرفت مدل مخصوص خود را باز‌سازی نمود. پیشرفت‌های ایران و موفقیت‌های زیاد در عرصه پهپادی، موجب علاقه کشورهای بزرگی مانند روسیه به خرید این سیستم‌ها از ایران شد...»8

دوران جنگ تحمیلی و دفاع مقدس، آغازی بر پیشرفت‌های شگرف و خودکفایی ایران در زمینه ابزارهای نظامی شد‌، در آن حد که یک کشور صد در صد وابسته و وارد‌کننده انواع سلاح‌، اینک نه تنها نیازهای دفاعی خود را تامین می‌نماید بلکه صادر‌کننده آن به دیگر کشورهای دوست نیز هست. از جمله پهپادهای فوق پیشرفته که در ارتش روسیه، بنا به اعتراف رسانه‌های غربی، ضربات مهلکی به جبهه اوکراین وارد آوردند. 

______________________

1- ماهنامه هوانوردی کامبت – اکتبر 2013- سال چهاردهم شماره 10   2 - همان   3- همان   4-همان  5- جی متیو مک آینیس – تفکرات استراتژیک درون تهران- آینده سیاست‌های امنیتی ایران –‌اندیشکده آمریکن اینترپرایز – مه 2017   6- همان    7- همان   8- همان