امنیت اجتماعی و تشدید مجازات در آموزه‌های دینی
علیرضا درخشان
امنیت به عنوان مهم‌ترین دغدغه انسانی، بخش مهمی از قوانین را به خود اختصاص داده است. به این معنا که بیشتر قوانین در راستای تامین این مهم نوشته و وضع شده است؛ زیرا زندگی به‌ویژه زندگی اجتماعی انسان بی‌تامین امنیت، زندگی سختی است.
بسیاری از قوانین اسلامی نیز در راستای تامین امنیت افراد جامعه وضع شده است. قوانین به گونه‌ای در اسلام تدوین شده تا افزون بر مجازات کسانی که امنیت را به خطر می‌اندازند و از خط قرمزها تجاوز می‌کنند، بستری مناسب برای بازداشتن دیگران از اختلال در امنیت را فراهم آورد. از این رو می‌توان گفت که نقش پیشگیرانه‌ای داشته و زمینه روحی و روانی را چنان دگرگون می‌کند که کسی به خود جرات تعرض به حریم امنیت فردی و اجتماعی دیگران را نمی‌دهد.
نویسنده در مطلب حاضر با بررسی آیات قرآن، فلسفه تشدید قوانین بازدارنده از جمله مسئله اعدام در قوانین اسلامی را تبیین کرده است.
قوانین اسلامی، قطعات پازلی
یکی از اسباب‌بازی‌های معروف در میان کودکان پازل است. پازل، قطعاتی از یک طرح کلی است که به شکل ناموزون و نامتناسب در ظاهر بریده شده است ولی هرگاه قطعات را به درستی در کنار هم بگذاریم، طرحی زیبا و موزون و متناسب به دست می‌آید که بسیار خیره‌کننده است. این روش در بسیاری دیگر از امور مورد استفاده قرار می‌گیرد. به عنوان نمونه در تابلوهای الکترونیکی که برای تبلیغات استفاده می‌شود از همین روش پازلی و قطعات بهره گرفته می‌شود که ما آنچه را می‌بینیم عکس‌ها و یا فیلم‌هایی است که از کیلومترها نیز به چشم می‌آید، این در حالی است که هر بخش آن از طریق دستگاه و وسیله‌ای جداگانه، پردازش و پخش می‌شود و تنها زمانی تصویر کامل، ارائه می‌شود که همه این قطعات و بخش‌ها به طور دقیق و همزمان عمل کنند.
بسیاری از قوانین اسلامی، همچون قطعات پازل می‌ماند که اگر به طور جداگانه دیده شود نه تنها نامناسب بلکه ضد اخلاقی و انسانی تصور می‌شود. به عنوان نمونه مسئله حقوق زنان اگر به طور جداگانه دیده شود، تبعیض جنسیتی و ظلم به حقوق زنان تلقی می‌شود. اما هرگاه در کنار دیگر قوانین ملاحظه شود و در یک کل به این مجموعه نگریسته شود، معلوم می‌شود که بسیار حکیمانه وضع شده است.
در بسیاری از کشورهای اروپایی، رانندگی بسیار دقیق انجام می‌شود و هیچ کس به خود اجازه نمی‌دهد از چراغ قرمز بگذرد و یا از سرعت مجاز تجاوز کند. ریشه این رفتار را می‌بایست نه تنها در فرهنگ آن کشورها بلکه در قوانین سختگیرانه آنها جست. این کشورها مجازات سختی را برای تخلفات رانندگی وضع کرده‌اند که شخص به خود اجازه عبور از خطوط قرمز قوانین را نمی‌دهد.
آبادانی کشورهای اروپایی از مالیات‌های سنگینی است که گرفته می‌شود. در برخی از کشورها این مالیات‌ها تا حد نصف درآمد شهروندان را شامل می‌شود.
این در حالی است که ما در ایران انتظار داریم کشور ما در مسائل رانندگی و آبادانی همانند کشورهای اروپایی باشد، در حالی که عده‌ای از ما ایرانی‌ها به هر شکلی شده از خطوط قرمز قوانین می‌گذریم و به هر حیله‌ای شده از پرداخت کمترین مالیات بر درآمد فرار می‌کنیم و هرگونه سختگیری را ضد بشر و ضد حقوق انسانی بر می‌شماریم.
کسی که با معیارهای دوگانه به داوری نسبت به قوانین اسلامی و اجرای آن می‌پردازد همانند رفتار دوگانه و متضاد کشورهای غربی نسبت به کشورهای اسلامی عمل کرده است و می‌بایست در عقل و انصاف خویش شک و تردید کند.
قوانین اسلامی، قطعات یک پازل است که اگر به درستی در کنار هم قرار گیرد، نه تنها درست، خردمندانه، حکیمانه است، بلکه تصویری کامل از زندگی در سایه امنیت و آرامش و آسایش را برای همگان به ارمغان می‌آورد که مطلوب و آرمان همه بشر در طول تاریخ بوده و هست.
اعدام، مجازات و پیشگیری
یکی از احکام اسلامی که در آیات قرآن به آن اشاره شده، حکم اعدام است. اعدام به معنای نیست و نابود کردن و کشتن به دو منظور اولی مجازات و قصاص انجام می‌گیرد ولی حکمت پیشگیری در این قانون و اجرای آن را نباید نادیده گرفت.
بسیاری از مردم با دیدن کسی که دست وی به سبب دزدی به مقدار مشخص قطع شده است، از عمل دزدی‌گریزان می‌شوند و به خود اجازه نمی‌دهند تا نزدیک آن شوند. هر زمان که پلیس راهنمایی و رانندگی با متوقف کردن یک ماهه اتومبیل‌های متخلف و خطرآفرین، حرکتی را برای تامین امنیت جاده‌ای فراهم آورده است، مقدار این‌گونه رفتارهای خطرساز بسیار کاهش یافته است. دوستی می‌گفت: اگر اتومبیلی که پشت خطوط عابر پیاده توقف نکند، جریمه‌های سنگینی را باید پرداخت کند، راننده به خود اجازه نمی‌دهد تا روی خط بایستد و یا از چراغ قرمز عبور کند. حال اگر به وی گفته شود که اتومبیل، توقیف یا مصادره می‌شود،هیچ کس اصلا به خود جرات چنین عملی و تخلفات دیگر را نخواهد داد.
هنگامی که دست دزد به سبب دزدی قطع می‌شود، دیگران به خود اجازه نمی‌دهند تا کاری کنند که عمری بی‌دست باشند و انگشت‌نمای خلایق شوند. البته در قطع دست دزد و هر مجازات سخت و شدیدی، شرایط سختی نیز دیده شده است. افزون بر اینکه اثبات بسیاری از جرم‌هایی که قوانین سختی دارند به سادگی امکان‌پذیر نیست.
در اثبات جرم دزدی شرایطی چون مقدار مبلغ دزدی، محرز شدن وضعیت دزد و جامعه مطرح می‌باشد. اگر شخص به سبب فقر و نداری برای ارتزاق و حفظ جان خود دزدی کند، حکم، درباره وی اجرا نمی‌شود. درباره زنا نیز شرایط سختی برای اثبات و اجرای حکم وجود دارد که خواننده محترم می‌تواند به منابع مربوط به آن مراجعه کند.
در مسئله قصاص قاتل و مجازات وی نیز شرایط سختگیرانه بسیاری برای اثبات وارد شده است که از جمله می‌توان به اثبات قتل عمدی اشاره کرد.
اما پس از اثبات همه شرایط و وجوب قصاص، افزون بر اینکه شخص مجرم با قصاص و اعدام مجازات می‌شود،دیگران نیز هرگز به سوی این حرکت مجرمانه حرکت نمی‌کنند. در کشورهای اروپایی به سبب لغو حکم اعدام و مجازات زندان، علاوه‌بر اینکه هزینه بسیاری بر دولت و ملت بار می‌شود، جرم و جنایت نیز افزایش یافته است. شگفت اینکه در همین کشورها، هیچ کسی به خود جرات تعرض به پلیس را نمی‌دهد، زیرا تعرض و کشتن پلیس، مجازات تشدیدی حتی قتل توسط همقطاران را به دنبال خواهد داشت. این‌گونه است که کشتن پلیس در این کشورها حتی از سوی جنایتکاران حرفه‌ای صورت نمی‌گیرد.در حقیقت، تشدید مجازات تعرض به پلیس موجب شده است تا حریم امنیتی خاص برای آنان ایجاد شود و نوعی پیشگیری جرم نسبت به آنان پدید آید.
خداوند قصاص را به عنوان عامل حیات و زندگی یاد می‌کند؛ زیرا قصاص قاتلان عمدی موجب می‌شود تا کسی مرتکب قتل نشود و از ترس اعدام از انجام آن خودداری کند و این‌گونه جامعه در امنیتی قرار می‌گیرد که عین حیات است؛ مضافا اینکه جان و حیات دیگران نیز این‌گونه حفظ می‌شود؛ اما قاتل اگر زنده بماند، دوباره دست به قتل می‌زند و جان و حیات افراد دیگری را نیز می‌ستاند.
فلسفه اعدام
قرآن برای اعدام فلسفه و اهدافی بیان کرده است که از جمله در آیه ۳۳ سوره مائده، یکی از اهداف حکم اعدام محاربان و کسانی که علیه دولت اسلامی قیام می‌کنند و یا جامعه را به آشوب می‌کشند را به ذلت و خواری کشیدن آنان در دنیا دانسته است.
در این تعلیل و حکمت می‌توان به هر دو هدف مجازات یعنی مجازات شخص و پیشگیری از عمل دیگران پی برد.به این معنا که با اعدام محارب، شخص محارب که از این طریق در جست‌وجوی عزت بوده، خوار و ذلیل می‌شود، همچنین یاران و همفکران وی در وضعیتی قرار می‌گیرند که نمی‌توانند اقدامات محاربانه خود را ادامه دهند.
از آنجا که محارب با رفتار خویش، امنیت جامعه را در معرض خطر قرار می‌دهد، خداوند آن را در حکم افساد جامعه بر می‌شمارد و با تعیین اعدام محارب می‌کوشد تا جامعه در مسیر اصلاح و صلاح قرار گیرد.
(مائده آیه ۳۳)
مهم‌ترین وظیفه دولت ایجاد امنیت است و محارب با عمل خود، در برابر وظیفه اصلی و اساسی دولت قرار می‌گیرد و همین مسئله موجب می‌شود تا دولت‌ها نسبت به هر گونه اختلال در وظیفه و مسئولیت اصلی خود، شدت عمل به خرج دهند.
یکی از روش‌هایی که دشمنان اجتماع، جامعه، ملت و دولت برای اختلال در امنیت و نظم اجتماعی مورد استفاده قرار می‌دهند، شایعه پراکنی است. برخی از شایعه پراکنی‌ها که از آن به جنگ روانی یاد می‌شود، به سبب نوع عمل، از اموری است که خداوند تعیین حکم اعدام را برای آن به معنای امنیت بخشی به جامعه و امت می‌شمارد.
در عصر پیامبر(ص) گروهی از منافقان در جامعه مدینه و مرکز حکومت زندگی می‌کردند که با شایعه پراکنی به‌ویژه در موقعیت‌های جنگی، اختلال روانی در جامعه مدینه پدید می‌آوردند و دولت و ملت اسلام را در موضع ضعف قرار می‌دادند. از این رو خداوند حکم اعدام را برای بازگشت امنیت به‌ویژه امنیت روانی صادر می‌کند.
(احزاب آیات ۶۰ و ۶۱)
در جهان امروز برخی از شایعه پراکنان مغرض و معاند با ابزارهای پیشرفته رسانه‌ای و استفاده از فضای مجازی اقدام به شایعه پراکنی و جنگ روانی و افساد در فرهنگ امت می‌کنند که حکم اعدام نیز می‌تواند درباره آنان اجرا شود.
از آیات قرآن به دست می‌آید که حکم اعدام می‌تواند برای دستیابی به اصلاح جامعه، مجازات، جلوگیری از افسادهای خاص در موقعیت‌های ویژه، ایجاد امنیت اجتماعی و روانی و اخلاقی جامعه و مانند آن انجام پذیرد.
عوامل اعدام
قرآن، مهم‌ترین عاملی را که موجب می‌شود تا حکم اعدام جاری شود، قتل عمد نفس محترم بیان می‌کند که در آیاتی چون ۱۷۸ سوره بقره و ۴۵ سوره مائده بیان شده است. اعدام در این آیات به عنوان حکم قانونی برای مجازات عامل قتل نفس محترم و مایه حیات شخص و جامعه معرفی شده است.
عامل دیگری که برای حکم اعدام در قرآن بیان شده، مسئله محاربه با خدا و پیامبر(ص) و دولت اسلامی می‌باشد که در آیات ۲۳ سوره مائده تبیین شده است.
از آنجا که محارب با عمل خویش امنیت اجتماعی مردم و دولت را به خطر می‌اندازد، برای دستیابی به امنیت کامل، قتل و اعدام وی لازم و ضروری است.
هر گونه اختلال در امنیت اجتماعی و روانی جامعه به‌ویژه در زمان‌ها و موقعیت‌های خاص، عامل دیگری برای قتل شخص دانسته شده است. از این رو شایعه و ایجاد ترس در میان مسلمانان سبب صدور حکم اعدام می‌شود.(احزاب ۶۰ و ۶۱)
ارتداد که به معنای بازگشت از آیین توحیدی و روی‌آوری به دین باطل می‌باشد، به سبب آنکه رفتاری تحریک‌آمیز و برای تشکیک و تردید در آموزه‌های وحیانی انجام می‌شود، عاملی برای صدور حکم قتل دانسته شده است. البته در آیات قرآن بصراحت درباره حکم قتل برای مرتد حکمی صادر نشده ولی همین حکم نه تنها درباره یهودیان و گرایش به گوساله‌پرستی آنان گزارش شده بلکه اجرای آن نیز در آیات قرآن آمده است. به این معنا که در آیه ۵۴ سوره بقره بیان شده که برخی از یهودیان به سبب گرایش به گوساله‌پرستی، اعدام شدند. در روایات اسلامی معتبر، حکم اعدام مرتد وارد شده است. به نظر می‌رسد که این حکم به خاطر ایجاد اختلال در امنیت روانی جامعه صورت می‌پذیرد؛ زیرا ارتداد به قصد تشکیک و تردید افکنی در مبانی و اصول دین اسلام و بازداشت مردم از پذیرش دین و یا ادامه دادن در این مسیر انجام می‌گیرد، از این رو، لازم است تا کسانی که در نظم و امنیت روانی و اجتماعی جامعه اخلال می‌کنند، به شدیدترین شکل مجازات شوند.
اقسام اعدام
هر چند که روش‌های اعدام در گذشته بسیار متنوع بوده و به اشکال متعدد صورت می‌پذیرفت، ولی برخی از این روش‌ها در اسلام تجویز نشده است؛ زیرا به دور از اخلاق و کرامت انسانی می‌باشد. در گذشته صلیب کردن و بر دار آویختن تا چند گرسنگی و تشنگی دادن وجود داشته است که قرآن این عمل را از فرعون یاد می‌کند.
وی برای مجازات مخالفان خویش از جمله ساحران و حتی همسرش آسیه، آنان را به دار آویخت و دست و پاهای آنها را برید. (اعراف آیات ۱۲۳ و ۱۲۴ و طه آیات ۷۰ و ۷۱)
کشتن با آتش و سوزاندن زندگان،روشی بود که اصحاب اخدود برای مجازات مرتدان، بدان تمسک جسته‌اند و اولین هولوکاست واقعی را یهودیان نسبت به مسیحیان در تاریخ رقم زدند که خداوند آن را در آیات سوره بروج گزارش می‌کند. آیات ۶۰ تا ۶۹ سوره انبیا و نیز ۱۶ و ۱۴ سوره عنکبوت نیز گزارشی از به آتش افکندن حضرت ابراهیم(ع) به جرم ارتداد از بت‌پرستی است که خداوند آن را به عنوان یک روش اعدام گزارش می‌کند.
از دیگر روش‌های اعدام که در زمان‌های گذشته وجود داشته است و در اسلام تنها برای موارد خاص و شرایط ویژه مجاز دانسته است مجازات با رجم و سنگسار است که در آیاتی چون ۹۱ سوره هود، ۲۰ سوره کهف و ۲۶ سوره مریم و ۱۳ و ۱۸ سوره یس و ۲۰ سوره دخان به آن اشاره شده است.
دار زدن از دیگر روش‌هایی است که برای اعدام ذکر کرده‌اند. آیات ۳۳ سوره مائده و ۱۲۳ و۱۲۴ سوره اعراف و ۷۱ سوره طه و ۴۹ سوره شعراء‌به این شیوه اعدام اشاره دارد.
البته در زمان ما اعدام‌هایی از طریق برق و الکتریسته، گلوله و مانند آن وجود دارد که می‌توان از آنها به عنوان روش‌های جدید یاد کرد.
نتیجه گیری
از مطالب گذشته این معنا به دست می‌آید که هدف از تشدید مجازاتی چون حکم اعدام به هدف تامین امنیت فردی و اجتماعی جامعه صورت می‌گیرد و لذا باید این حکم را در چارچوب این هدف ملاحظه کرد؛ زیرا امنیت به عنوان هدف اصلی بشر و وظیفه و مسئولیت دولت، دغدغه اصلی بشر بوده و هست و انسان می‌کوشد تا بهترین و سالم‌ترین و کوتاه‌ترین راه تامین آن را فراهم کند و هر کسی را که در برابر آن قرار می‌گیرد و سد راه تامین آن می‌شود، به سخت‌ترین شکل و شیوه مجازات می‌کند.