در یکی از شبهات مطرح شده چنین آمده است: تأكيد و توصيه‌اي كه در روايات نسبت به بر پا کردن مجالس عزا و گريه بر مصائب امام حسین(ع)  وارد شده است،‌ نسبت به هيچ يك از امامان معصوم ـ عليهم السّلام ـ حتي وجود مقدّس پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ وارد نشده است. گويا در اين مسئله سرّي نهفته است كه ائمه اطهار(ع) اين همه آن را مورد تأكيد و سفارش قرار داده‌اند و خود براي مظلوميت آن حضرت مجالس عزا بر پا مي‌كردند و مرثيه‌سراها مرثيه مي‌خواندند و حضرات معصومين(ع) گريه مي‌كردند و مردم را به اين كار تشويق مي‌كردند و از ثواب گريه بر امام حسین(ع)  مطّلع مي‌کردند. بيان روايات در وعده ثواب‌هاي عظيم اين مجالس به‌گونه‌اي است كه عدّه‌اي آن را اغراق‌آميز دانسته و منكر آن شده‌اند و منشأ آن را «غُلات» دانسته و گفته‌اند: «ثواب بايد با عمل تناسب داشته باشد، چگونه ممكن است عمل كوچكي مانند گريه بر امام حسین(ع)  اين‌قدر پاداش عظيم داشته باشد؟!» در نوشتار حاضر به پاسخ این سؤال خواهیم پرداخت.

 

ترديدي نيست كه گريه كردن بر امام حسين‌(ع) اجر و پاداش بس بزرگ و بي‌شماري دارد كه انسان چه بسا از توصيف و بيان حقيقت آن عاجز است و ممكن است در دنيا همة حقايق و عظمت قيام امام حسین(ع)  و پاداشي كه خداوند براي عزاداران و گريه‌كنندگان بر آن بزرگوار قرار داده، براي ما معلوم نشود و آنچه ما درك مي‌كنيم و روايات بيانگر آن است فقط گوشه‌اي از عظمت قيام امام حسین(ع) و پاداش عزاداران حسيني مي‌باشد.

شيخ صدوق به سند معتبر از ريان بن شبيب نقل مي‌كند كه امام رضا(ع) فرمودند: «اي پسر شبيب، اگر گريه مي‌كني براي چيزي، پس براي حسين بن علي(ع) گريه كن كه او را مانند گوسفند ذبح كردند. اي پسر شبيب، اگر گريه كني بر حسین(ع)  تا آب ديده بر روي تو جاري شود‌،حق تعالي تمام گناهان کوچک و بزرگ تو را بيامرزد، خواه‌ اندك باشد، خواه بسيار. اي پسر شبيب، اگر مي‌خواهي كه در غرفه‌هاي عاليه بهشت ساكن شوي و با رسول خدا ـ ص ـ و ائمه طاهرين(ع) همنشين شوي پس لعنت كن قاتلان حسین(ع)  را.[1]

امام صادق(ع) فرمودند: «هر كه در مرثيه حسین(ع)  شعري بخواند و خود بگريد و كسی ديگر را نيز بگرياند بهشت بر او واجب شود».[2]

عمل به ظاهر کوچک و پاداش‌ بسیار عظیم 

در روایات برای برخی از اعمال به ظاهر کوچک ثواب‌های بسیار عظیم بیان شده است؛ مثل اینکه هر کس قاتلان امام حسین(ع) را لعن کند با رسول خدا- ص- در غرفه‌های بهشت محشور خواهد شد و اینکه‌گریه بر امام حسین(ع) باعث می‌شود تمامی گناهان انسان آمرزیده شوند؛ برخی ممکن است با شنیدن این جملات استبعاد کنند و پذیرش این مطالب برایشان سخت باشد اما با در نظر گرفتن چند مطلب این استبعاد رفع خواهد شد:

عظمت قیام امام حسین(ع)

حوادث گذشته‌ هر جامعه می‌تواند در سرنوشت آن جامعه و جوامع دیگر، آثار عظیمی داشته باشد. اگر حادثه، حادثه‌ مفیدی بوده و در جای خود دارای آثار و برکاتی بوده است، بازنگری، باز‌سازی و زنده نگه‌داشتن آن می‌تواند آثار و برکات زیادی داشته باشد و فراموش کردن آن موجب خسارت‌‌های جبران‌ناپذیری برای جامعه بشری است؛ زیرا حوادث مهمی که در تاریخ ملت‌ها به وجود می‌آیند هزینه‌های زیادی را برای ملت‌ها به همراه دارد، چه هزینه‌های مادی و چه هزینه‌های معنوی؛ نظیر از دست دادن انسان‌های بزرگ، رنج و مشقت و محرومیت‌های یک ملت و....

بنابراین، این حوادث بزرگ و درس‌ها و تجربه‌هایی که انسان‌ها باید از آن بیاموزند از سرمایه‌های عظیم هر ملت، بلکه تمام بشریت است و عقل حکم می‌کند چنین سرمایه‌هایی حفظ و احیا شده و مورد بهره‌برداری قرارگیرد.

بی‌شک، حادثه عظیم عاشورا که دارای ابعاد متعددی است، یکی از حوادث پر هزینه برای بشریت بوده است؛ چرا که با هزینه‌ای چون شهادت امام معصوم(ع) و یاران با‌وفای آن حضرت و رنج و سختی کشیدن خانواده و اطفال آن حضرت و... به دست آمده است. از طرف دیگر، این حادثه یک حادثه و واقعه‌ شخصی نبوده است، بلکه واقعه‌ کربلا و شهادت امام حسین(ع) و یاران با وفایش یک مکتب است که دارای درس‌ها و اهداف و عبرت‌هایی همچون توحید، امامت، امر به معروف و نهی از منکر، حقیقت خواهی، ظلم‌ستیزی، کرامت نفس، عزت و... می‌باشد.

اگر این مکتب انسان‌ساز، نسل به نسل بین انسان‌ها منتقل شود، بشریت می‌تواند به ازای هزینه‌ای که برای آن متحمل شده است، از آن سود برده، حداکثر بهره‌برداری را بکند. ولی اگر خدای نخواسته این حادثه فراموش شده، یا تحریف شود، بیشترین ضرر متوجه جامعه‌ بشری و مخصوصاً جامعه‌ دینداران می‌شود.[3]

شهيد بزرگوار مرتضي مطهري در اين باره مي‌فرمايد: «حسين بن علي(ع) به مردم درس غيرت داد، درس تحمل و بردباري داد، درس تحمل شدايد و سختي‌ها داد، اينها براي مردم مسلمان درس‌هاي بسيار بزرگي بود، پس اينكه مي‌گويند حسين بن علي(ع) چه كرد و چطور اسلام را زنده كرد، جوابش همين است كه حسين بن علي(ع) روح تازه‌اي در اسلام دميد، خون‌ها را به جوش آورد. غيرت‌ها را تحريك كرد، عشق و ايده به مردم داد، حس استغنا در مردم به وجود آورد، درس صبر و تحمل و بردباري و مقاومت و ايستادگي در مقابل شدائد به مردم داد، ترس را ريخت. او شخصيت اسلامي مسلمين را زنده كرد، بعد از قيام حضرت بسياري از مسلمين توبه كردند، دسته دسته قيام مي‌كردند، از همين مردم كوفه پنج هزار نفر به عنوان توابين قيام كردند و قاتلين صحراي كربلا را قصاص مي‌كردند. حسين بن علي(ع) با قيام خود اين كار را كرد».[4]

لذا زنده نگه داشتن نام و ياد آن حضرت، زنده نگه‌داشتن درس‌ها و ايده‌هاست، و بهترين راه زنده نگه داشتن حادثه عاشورا هم همين گريه كردن‌ها و عزاداري‌هاست.

ارزش و اهميت هر رفتاری که انسان انجام مي‌دهد، بستگی به انگيزه و محرك اصلي آن رفتار دارد. اگر محرك اصلي آن، چيزهايي پست و بي‌ارزش باشد، آن رفتار از نظر اسلام و عقلا بي‌ارزش و بي‌اهميّت خواهد بود، اگر انگيزه اصلي آن، يك امر مهم و قابل توجه باشد، چنين عملي از نظر اسلام و عقلا مهم و باارزش تلقی خواهد شد. از آنجا که این عزاداری‌ها برای زنده نگه‌داشتن قیام باعظمت و فداکاری‌ها و جان‌فشانی‌های امام حسین(ع) برگزار می‌شود و اهداف بسیار بزرگی را دنبال می‌کند، خداوند متعال پاداش این عزاداری‌ها و‌گریه کردن‌ها را آمرزش گناهان قرار داده است.

ما از حقیقت اعمال بی‌خبریم 

ما فکر می‌کنیم که‌گریه بر امام حسین(ع) و لعن قاتلان آن حضرت عمل کوچکی است، ولی با توجه به اینکه ما از باطن و حقیقت اعمال بی‌خبریم نباید با تکیه بر ظاهر اعمال به بزرگی و کوچکی آنها حکم کنیم؛ به همین دلیل است که خداوند در سوره نور آیه 15 در مورد تهمت زدن به مومنان می‌فرماید: « شما این گناه را بسیار سبک و کوچک می‌شمرید و به‌آسانی آن را بر زبان جاری می‌کنید، اما در نزد خدا همان کلمه‌ای که به‌عنوان تهمت به یک مومن بر زبان جاری می‌کنید، بسیار عظیم است و همین طور بعضی از اعمال نیک که ما آن را سبک می‌شماریم درنزد خدا بسیار با عظمت است؛ مثل نماز یا‌گریه بر امام حسین(ع).

وسیع بودن دریای رحمت خداوند 

دریای رحمت و کرم خداوند آن‌قدر وسیع است که وسعت آن به ذهن ما هم خطور نمی‌کند. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: ثواب یک حسنه ده برابر می‌شود و در جای دیگر می‌فرماید: مَثل کسی که در راه خدا انفاق می‌کند، مَثل آن دانه گندم است که با کاشتن آن هفت خوشه می‌روید که در هر خوشه 100 دانه گندم است! یعنی ثواب بعضی از اعمال ممکن است هفتصد برابر شود. بعد در ادامه می‌فرماید: «والله یضاعف لمن یشاء»؛ یعنی خداوند برای هر کس که بخواهد از این نیز بیشتر خواهد داد؛ چرا که «و الله واسع علیم»؛[5] خداوند وسعت دهنده و دانا است. از همین رو است که ثواب یک ضربه امیرالمومنین علی(ع) در روز خندق در جنگ احزاب برتر است از عبادت جن و انس تا روز قیامت.[6] ما مستحباتی مثل نماز جماعت داریم که ‌اندازه فضیلتش قابل شمارش نیست. بعضی جاها خداوند از باب تفضل و رحمت بی‌منتهایش چک سفید می‌دهد؛ در نماز جماعت اگر بیش از ده‌نفر جمع بشوند جن و انس و ملائکه نویسنده بشنوند، آب‌های دریاها دوات بشوند، تمام برگ‌ها ورق بشوند نمی‌توانند حساب یک رکعتش را بنویسند.

شرايط و انگيزة گريه كردن

آنچه نبايد از نظر دور داشت اين است كه هر گريه كردن براي امام حسین(ع)  بدون تحقق شرايط و انگيزة معقول و مناسب آن نمي‌تواند موجب آن همه پاداش و ثواب‌هايي كه در روايات به بخشي از آن اشاره شده است بشود، اگر چه بدون ثواب و اجر نخواهد بود. لذا نبايد از مسئله عزاداري و گريه كردن بر امام حسین(ع)  سوءاستفاده و به تعبير بهتر برداشت بد و ناصواب بشود. امام حسین(ع) براي مبارزه با گناه قيام كرد، نه اينكه سنگري باشد براي گنهکاران. اين همان فكر مسيحي است كه حضرت عيسي(ع) را فديه و كفارة گناهان مسيحيان مي‌دانند. [7]  

بنابراين، گريه و اشك كسي موجب بهشت و همنشيني با امام حسين(ع) خواهد شد كه اولاً، گريه‌اش آميخته با اعتقاد صحيح و شناخت درست و عمل صالح باشد و اشكي كه مي‌ريزد به منزلة آه حسرتي در برابر كوتاهي‌ها و بي‌توجهي‌هايي باشد كه ممكن است در زندگي در برابر خدا و اولياي الهي نموده باشد، وانگهي آن اشك ناقابل را در لفافة نوراني غربت امام حسين(ع) و اهل بيت مظلوم آن بزرگوار قرار داده و به پيشگاه خداوند كريم عرضه مي‌دارد و خداوند هم به واسطة آن بزرگوار، رحمت بيکران ايزدي بهشت را بهاي آن قرار مي‌دهد. 

 ثانياً، گريه كردن و گرياندن به انگيزة زنده نگهداشتن و تجليل از خاطرة بزرگ و دردآور عاشورا باشد. هدف این باشد كه پرتوي از روح حسين بن علي(ع) بر روح ما بتابد، اگر اشكي براي او مي‌ريزيم بايد در مسير هماهنگي روح ما باشد، ذره‌اي از همت، غيرت، حريت، ايمان، تقوا و شجاعت آن حضرت در ما بتابد، اين چنين اشكي اگر از چشمان کسی جاري شود، آن اشك هر چه دلتان مي‌خواهد قيمت دارد»[8] چنین اشكی است كه اين طور در روايات ارزش دارد و به آن توصيه شده است؛ اشكي كه ما را عوض كند و مطيع امام شويم، نه اينكه ما هر روز از امام دورتر شده و با اشك بخواهيم گناهانمان ريخته شود.

در نتيجه، هدف از اين گريه‌ها و عزاداري‌ها زنده نگه‌داشتن ياد و خاطره حضرت است كه به سبب آن به سمت كمال حركت كنيم و با نور حضرت، هدايت شويم و به سوي معبود خود بشتابیم.

نكته پاياني

رواياتي كه در باب آمرزش گناهان به وسیله‌گریه بر امام حسین(ع) وارد شده‌اند، ظاهرا ناظر به حق‌الناس نمي‌باشند، بلكه شامل سایر گناهان مي‌شوند؛ چون در‌باره حق‌الناس روايات ديگر داريم كه قابل بخشش نيست، مگر اينكه صاحب حق راضي شود، اگرچه خداوند متعال مي‌تواند صاحب حق را به رحمت بي‌پايان خود راضي کند و از اين طريق شخص مديون را كه از شيعيان امام حسين(ع) و گريه‌کننده بر آن حضرت بوده، مورد عفو و بخشش قرار دهد.

*مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

[1]. قمی، شیخ عباس، دمع السجوم و ترجمة نفس المهموم، ص44.

[2]. همان، ص45.

[3]. سایت ویکی پرسش (عزاداری برای امام حسین(ع))

[4]. مطهری، مرتضی، حماسه حسيني، ج3، ص49.

[5]. بقره، آیه 261.

[6]. هومن بهلولی، اعمال به ظاهر کوچک و ثواب‎های بسیار بزرگ، سایت تبیان، بخش سیره معصومین ـ عليهم السّلام ـ.

[7]. مطهری، مرتضی، حماسه حسيني، ج3، ص108.

[8]. همان، ص107.