شاخص‌های اولواالالباب (پرسش و پاسخ)
پرسش:
اولواالالباب که بارها در قرآن کریم از آنان یاد شده چه کسانی هستند و چه ویژگی‌ها و شاخص‌های رفتاری دارند؟
پاسخ:
قرآن کریم در سوره رعد آیات 19 تا 24 ویژگی‌ها و شاخص‌های رفتاری اولواالالباب را بیان فرموده که به صورت شاخص هشت نشانه و ویژگی برای آنان نام می‌برد که به ترتیب عبارتند از:
1- وفای به عهد و پیمان
منظور از عهد و میثاق، آن عهدی است که انسان‌ها به زبان فطرت خود با پروردگار خود بسته‌اند تا او را به یگانگی پرستش کنند. این عهد، همچنین شامل پیمان‌های شرعی نیز می‌شود که انبیا و رسولان از مومنان گرفته‌اند که از فرمان خدا سرپیچی نکنند و به گناه و عصیان آلوده نشوند و طبیعی است که وفای به عهد و پیمان‌های انسان‌ها با یکدیگر نیز در این مجموعه می‌گنجد، زیرا خداوند فرمان داده این پیمان‌‌‌ها هم محترم شمرده شود.
2- حفظ پیوندها
منظور از این پیوندها تمام مواردی است که خدا خواسته بندگانش آنها را رعایت کنند و در حفظ آنها بکوشند و تعبیری وسیع‌تر و جامع‌تر از این جمله، در زمینه پیوندها نمی‌توان یافت، چرا که شامل پیوند و ارتباط با خدا، پیامبران، امامان و سایر انسان‌ها می‌شود. مرحوم علامه طباطبایی(ره) در تفسیر این جمله می‌فرماید:
«منظور تمام پیوندهایی است که خدا، به آن امر کرده و از مشهورترین مصادیق آن «صله رحم» و ارتباط با خویشاوندن است که خدا به آن امر کرده و تاکید فرموده است. (المیزان، ج 11، ص 422)
3- خشیت از خدا
خشیت خوفی است که توأم با تعظیم است و بیشتر اوقات از دانایی ناشی می‌شود (مفردات راغب، ص 149) خردمندان از آنجا که به عظمت حق تعالی پی برده‌اند، خشیت خدا در دلشان جای گرفته است و از غیر خدا خشیتی ندارند.
4- بیم از بدی حساب
منظور از «حساب بد» سختگیری و دقت زیاد در حساب و عدم گذشت از خطاهای کوچک است.
امام صادق(ع) در حدیثی به مردی که از کسی طلبی داشت و در استیفای حقش خیلی سختگیری می‌کرده فرمود: تو را با برادرت چه کار؟ جواب داد: فدایت شوم من حقی بر او داشتم، خواستم حقم را به طور کامل از او بگیرم. حضرت فرمود: معنای آیه «و یخافون سوءالحساب» مومنان از بدی حساب می‌ترسند چیست؟ آیا معنایش این است که می‌ترسند خداوند در حق آنها ظلم کند. نه به خدا قسم، بلکه می‌ترسند حسابشان تا آخرین مرحله و به دقت رسیدگی شود. (مجمع‌البیان، ج5-6، ص 289)
5- استقامت و پایداری برای خدا
پنجمین شاخص خردمندان پایداری و استقامت در اطاعت خدا، ترک گناه و جهاد و مبارزه با ظلم و فساد است. از جمله «ابتغاء وجه‌الله» در آیه شریفه فهمیده می‌شود که صبر باید برای جلب رضایت و خشنودی پروردگار باشد. بنابراین اگر انگیزه صبر غیر از این باشد بی‌ارزش است. (المیزان، ج 10، ص 189)
6- اقامه نماز
چه چیز مهم‌تر از این است که انسان هر صبح و شام، پیوند خود را با خدا تجدید کند، با او به راز ونیاز بپردازد و به یاد عظمت او و مسئولیت‌های خویش بیفتد و در پرتو نماز غبار و زنگار گناه را از دل و جان بشوید.
7- انفاق آشکار و نهان
مقصود از انفاق در جمله «و انفقوا مما رزقناهم سرا و علانیه» مطلق انفاق، اعم از واجب و غیرواجب است، زیرا این آیه در مکه نازل شده و در آن هنگام هنوز آیات مربوط به زکات واجب نازل نشده بود. (المیزان، ج 11، ص 388)
از قید «سرا و علانیهًًًْْْ» می‌فهمیم که حق را باید ادا کنیم، حال اگر احتمال می‌دهیم که علنی کردن انفاق، آفاتی از قبیل ریا، اهانت و آزار مستمند را به دنبال دارد، به صورت پنهانی انفاق کنیم و از آنجا که آشکار نمودن انفاق، مایه تشویق دیگران است، آشکارا انفاق کنیم.
8- دفع گناه به وسیله کار نیک
هشتمین ویژگی صاحبان خرد «دفع بدی‌ها به وسیله خوبی‌ها است» و معنای جمله «و یدرؤن بالحسنه السيئه» نیز چنین است که وقتی «اولواالالباب» ناخواسته به گناهی آلوده می‌شوند، کار نیکی می‌کنند که نیکی‌اش از بدی آن گناه بیشتر و یا معادل آن است و آثار بد آن را جبران می‌کند. قرآن کریم در این زمینه می‌فرماید: «ان الحسنات یذهبن السيئات»(هود-114) حسنات گناهان را از بین می‌برد سرانجام جایگاه خردمندان و طرفداران حق، باغ‌های جاویدان بهشت است که هم خودشان وارد آن می‌شوند و هم پدران، همسران و فرزندان آنها در صورتی که آنها نیز صالح باشند.