مقاومت بانکها در برابر پرداخت تسهیلات خُرد به مردم
رضا الماسی
شاید برای شما هم اتفاق افتاده باشد؛ وقتی با کلی پیگیری و دوندگی موفق می‌شوید امکان دریافت یک وام قرض‌الحسنه را پیدا کنید تازه باید یک جفت کفش آهنین بپوشید و تلاش کنید هفت خوانی که بانکها بر سر راهتان قرار می‌دهند را پشت سر بگذارید. موانع و بهانه‌هایی که بعضاً وام گیرنده را به این جمع‌بندی می‌رساند که عطای دریافت وام را به لقایش ببخشد و بی‌خیالش بشود.
اگر از جوانان دم بخت سؤال کنید که چرا ازدواج نمی‌کنید تا زندگیتان سروسامان پیدا کند عمدتاً در جواب می‌گویند؛ بدون شغل و درآمد پایدار چرا باید یک نفر دیگر را وارد زندگی خودم کنم تا دردسرهایم دو برابر شود.
فارغ از این مسئله، برای شروع یک زندگی ساده لازم است حداقل‌هایی از نقدینگی در اختیار زوج‌های جوان قرار داشته باشد تا بتوانند زندگی مشترک خود را آغاز نمایند.
گلایه‌های جوانان از شبکه بانکی
یکی از مهم‌ترین وام‌های قرض‌الحسنه که فراگیر بوده و همه مشمولین می‌توانند از آن استفاده کنند، وام قرض‌الحسنه ازدواج است. اما مسئله این است که یک جوان تازه متأهل شده چگونه می‌تواند ضامن‌های مختلف را برای گرفتن این تسهیلات مهیا کند؟ یا پس از مهیا نمودن وثایق مورد نیاز چقدر باید در صف دریافت وام معطل بماند؟
اگر قرار است به جوانان در امر ازدواج کمک شود باید مشکلات سر راه آنها که شاید اولین مرحله آن دریافت تسهیلات ازدواج باشد برطرف شود نه با بهانه‌جویی بانکها سنگ جلوی پای جوانان انداخته شود.
آقای عباسی، یک شهروند تهرانی درخصوص دریافت وام ازدواج به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «ما برای دریافت وام ازدواج خیلی معطل نشدیم اما دلیل آن، رویه معمولی شبکه بانکی نبود بلکه رئیس‌بانکی که ما برای دریافت وام اقدام کردیم کار ما را زود راه‌انداخت.»
او ادامه می‌دهد: «این در حالی است که این امکان برای همه فراهم نیست. در همین شرایط افرادی هستند که بیش از یک سال در صف دریافت وام ازدواج مانده‌اند اما صدایشان به جایی نمی‌رسد.»
عباسی می‌افزاید: «شبکه بانکی در مواردی با بخشنامه‌های دولت برخورد سلیقه‌ای دارد. بانکها حتی با صدور بخشنامه هم تن به پرداخت وام‌های قرض‌الحسنه نمی‌دهند و با بهانه‌های مختلف تلاش می‌کنند متقاضیان را دست به سر کنند.»
یک زوج جوان سنندجی که تازه زندگی مشترک‌شان را آغاز کرده‌اند به تسنیم می‌گویند: «دریافت تسهیلات ازدواج واقعاً یکی از مشکلاتی است که همه جوانان با آن روبه‌رو هستند به نحوی که دریافت این تسهیلات که به گفته مسئولان کمکی برای تشکیل یک زندگی تازه است، خودش بسیار سخت است.»
این زوج جوان کردستانی اضافه می‌کنند: «ما برای دریافت تسهیلات ازدواج به هر بانکی که مراجعه کردیم دست کم برای هر وام یک ضامن بازاری و یک کارمند و تقریباً دو برابر مبلغ وام سفته خواستند! یک زوج جوان از کجا این همه ضامن را در این شرایط جامعه پیدا کند؟ درست است که تسهیلات به نام قرض‌الحسنه است اما با شرایطی که بانکها برای دریافت وام ازدواج گذاشته‌اند این امر تقریباً ناممکن شده و همین می‌تواند میل جوانان را به ازدواج سرد کند.»
گزارش دیوان محاسبات
دکتر مهرداد بذرپاش طی نامه‌های جداگانه‌ای به وزراء و رؤسای دستگاه‌های اجرایی، مهم‌ترین تکالیف احصاء شده هر دستگاه از قانون بودجه سال ۱۴۰۱ را به عالی‌ترین مقام آن، یادآور شد.
این اقدام مبتکرانه رئیس‌کل دیوان محاسبات کشور در راستای وظایف قانونی و سیاست پیشگیری به جای مچ گیری و راهبرد نظارت مستمر از طریق گزارش‌های تفریغ دو ماهه بر اجرای قانون بودجه و با هدف کمک به دستگاه‌های اجرایی جهت انجام صحیح و به موقع وظایف اعمال شده است.
بذرپاش در این نامه‌ها، وزارتخانه‌ها، دستگاه‌های اجرایی، کلیه واحدهای تابعه و زیرمجموعه آنها را مکلف دانسته تا براساس وظایفی که قانون بودجه سال ۱۴۰۱ برعهده آنان گذاشته، ترتیبی اتخاذ نمایند تا تکالیف و گزارش‌های عملکردی در موعد مقرر قانونی تهیه و ارائه شود. بخشی از این گزارش مشروح و بلند نشان می‌دهد بانکها در فروردین و اردیبهشت حدود ۱۴ هزار فقره وام قرض‌الحسنه ازدواج پرداخت کرده‌اند که در این خصوص بانک‌های ملی، کشاورزی، سپه و تعاون در رده اول تا چهارم قرار دارند. در این دو ماه، اما، بانکها به جز بانک مسکن، هیچ وام قرض‌الحسنه ودیعه مسکنی پرداخت نکرده‌اند.
دستور رئیس‌جمهور و رشد 8 درصدی تعداد تسهیلات پرداختی
دولت برای تسهیل ازدواج جوانان مبالغی را تحت عنوان وام قرض‌الحسنه ازدواج در نظر گرفته اما همیشه دریافت این وام با فراز و نشیب‌هایی همراه بوده که به راحتی به دست زوج‌های جوان نمی‌رسد. تا جایی که اخیراً وقتی معاون جوانان وزیر ورزش و جوانان در یک برنامه تلویزیونی حضور پیدا کرده و از حاضرین همان برنامه (که زوج‌های جوان بودند) درخصوص میزان رضایت‌شان نسبت به دریافت وام می‌پرسد، اکثریت ابراز نارضایتی می‌کنند.
بر اساس آمارها با پیگیری‌های دولت سیزدهم درخصوص پرداخت بیشتر و سریع‌تر وام ازدواج، شرایط مقداری بهتر شده اما کم کاری در این حوزه به قدری زیاد است که هنوز جای کار بیشتری دارد.
صحابی، معاون اداره اعتبارات بانک مرکزی با بیان اینکه از ابتدای سال جاری تا 31 خرداد ماه 1401 تعداد 190 هزار فقره تسهیلات قرض‌الحسنه ازدواج در مجموع به مبلغ 255 هزار میلیارد ریال از سوی شبکه بانکی پرداخت شده است، می‌گوید: «با توجه به آمار مدت مشابه سال گذشته که تعداد 175 هزار فقره تسهیلات و مبلغ 149 هزار میلیارد ریال پرداخت شده، رشد بیش از 71 درصدی در مبلغ و 8.5 درصدی در تعداد تسهیلات پرداختی را شاهد هستیم.»
بر اساس دستور رئیس‌جمهور و بخشنامه بانک مرکزی، بانکها موظفند در اسرع وقت ضمن تعیین شعبه، پذیرش و تعیین تکلیف متقاضیان در صف سامانه قرض‌الحسنه ازدواج، با تکمیل مدارک توسط متقاضی ظرف مدت حداکثر 10 روز کاری نسبت به پرداخت تسهیلات یادشده اقدام کنند.
بر اساس بخشنامه بانک مرکزی مبنی بر تسریع و تسهیل در پرداخت وام ازدواج از «حیث وثایق و تضامین» و تعیین «سقف زمان انتظار»، لازم است بانکها و موسسات اعتباری کشور در چارچوب ضوابط و دستورالعمل‌های ابلاغی، موارد زیر را نیز برای پرداخت این نوع تسهیلات با جدیت مورد توجه قرار دهند:
1- مطابق با نص صریح قانون، بانکها و موسسات اعتباری مکلفند مبتنی بر اعتبارسنجی متقاضیان، حداکثر با اخذ سفته از متقاضی و یا یک ضامن معتبر به پرداخت تسهیلات اقدام کنند. همچنین بانکها می‌توانند در چارچوب ضوابط و مقررات مربوطه و حسب دستور العمل اجرایی اعطای تسهیلات خرد (بخشنامه شماره 24792/01 مورخ 04/02/1401) نسبت به اخذ تضامین و وثایق اقدام کنند. عدم اجرا یا تأخیر در پرداخت تسهیلات تخلف محسوب شده و قابل پیگیری در مراجع ذی صلاح است.
2- بانک موظف است در اسرع وقت ضمن تعیین شعبه، پذیرش و تعیین تکلیف متقاضیان در صف سامانه قرض‌الحسنه ازدواج، با تکمیل مدارک توسط متقاضی ظرف مدت حداکثر
10 روزکاری نسبت به پرداخت تسهیلات یاد شده اقدام کند.
3- چنانچه متقاضیان مربوطه در هر مرحله از دریافت تسهیلات خود، از روند پرداخت تسهیلات شکایت داشته می‌توانند مراتب را از طریق شماره 2706 (سامانه ارتباطات مردمی بانک مرکزی) ثبت و اعلام کنند. بانکها نیز موظفند در اسرع وقت به شکایات واصله متقاضیان رسیدگی کنند.
راه دور زدن قانون
هنوز باز است
پس از اقدام فوری بانک مرکزی برای عملیاتی نمودن دستور رئیس‌جمهور، دکتر وحید یامین‌پور معاون وزیر ورزش و جوانان و دبیر شورای عالی جوانان در صفحه مجازی خود می‌نویسد: «پیرو دستور ریاست محترم جمهور، به بانکها ابلاغ شد حداکثر ظرف ۱۰ روز از زمان تکمیل مدارک توسط متقاضی، وام ازدواج یا فرزندآوری باید به حساب متقاضی واریز شود.»
او می‌افزاید: «این سرعت عمل قابل تقدیر است اما این کافی نیست چرا که مشکل اصلی بلاتکلیفی متقاضیانی است که پس از ثبت تقاضای اولیه مدت نامعلومی منتظر ارجاع به شعب می‌مانند. همچنان راه دور زدن دستور رئیس‌جمهور باز مانده. بانک مرکزی باید دستورالعمل خود را تکمیل کند.»
آخرین وضعیت
پرداخت سایر وام‌های قرض‌الحسنه
اوضاع پرداخت تسهیلات قرض‌الحسنه در سایر موضوعات از جمله مواردی که در قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت بدان اشاره شده نیز شرایط مناسبی ندارد.
صحابی، معاون اداره اعتبارات بانک مرکزی با اشاره به مفاد قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت و قانون بودجه سال جاری، درخصوص تسهیلات فرزندآوری می‌گوید: «بانک مرکزی در موعد مقرر قانونی نسبت به تهیه و ابلاغ دستورالعمل مربوطه و همچنین ایجاد سامانه لازم اقدام نموده است که از زمان ابلاغ دستورالعمل و شروع ثبت‌نام در سامانه یاد شده
(31 فروردین ماه 1401) حدوداً تعداد 90 هزار فقره تسهیلات جمعاً به میزان 36 هزار میلیارد ریال پرداخت شده است.»
او می‌افزاید: «یکی از دلایل کندی نسبی پرداخت این تسهیلات نسبت به تسهیلات ازدواج، وجود برخی از ابهامات طرح شده توسط بانکها بود که این موارد طی چندین مرحله جلسات و مکاتبات برطرف شد. تجربه پرداخت تسهیلات ازدواج در ابتدای تکمیل سامانه آن نیز حاکی از کندی روند تسهیلات در آغاز به کار سامانه به دلیل ابهامات موجود و رفع آن از سوی بانک مرکزی بود، لذا بدیهی است با گذشت و مرور زمان، روند پرداخت تسهیلات فرزندآوری نیز از سرعت قابل قبول مورد نظر بانک مرکزی برخوردار خواهد شد.»
صحابی با بیان اینکه دیگر چالش مهم پرداخت تسهیلات فرزندآوری به نسبت تسهیلات ازدواج، مراجعه و ثبت‌نام یکباره والدین فرزندان متولدشده در سال 1400 در سامانه (که کل متولدین سال 1400 حسب آمارهای موجود بیش از یک میلیون و 100 هزار نفر است)
علاوه بر متولدین سال جاری است، اظهار می‌دارد: «این موضوع به هرحال علی‌رغم تلاش شبکه بانکی و مسئولیت قانونی و اجتماعی آنها موجب ایجاد صف در پرداخت این تسهیلات خواهد شد، کما اینکه در حال حاضر تعداد
610 هزار نفر در صف دریافت این تسهیلات و طی مراحل ثبت‌نام، تعیین شعبه، تشکیل پرونده و تکمیل مدارک هستند.»
به گفته معاون اداره اعتبارات بانک مرکزی و حسب قانون، تسهیلات یاد شده با اعتبارسنجی از متقاضیان و اخذ سفته یا با حداکثر یک ضامن قابل پرداخت است که این موضوع طی مکاتبات متعدد به شبکه بانکی ابلاغ و تأکید
شده است. او در پایان خاطرنشان می‌کند:
«هموطنان می‌توانند با مراجعه به «وب سایت بانک مرکزی»، «سامانه ارتباطات مردمی» در قسمت «ثبت درخواست»، با انتخاب تسهیلات بانکی به عنوان «موضوع اصلی» و تسهیلات قرض‌الحسنه فرزندآوری به عنوان موضوع «فرعی» نسبت به درج درخواست اقدام کنند.»