دقت در مصرف و حفظ صحت وسایل الکتریکی
همزمان با افزایش مصرف برق به دلیل بالا رفتن دما، خشکسالی و کاهش ذخایر آبی، استفاده ماینرها در استخراج رمز ارزها نیز بر روند صعودی مصرف برق تاثیر گذاشته است. در سال قبل قطعی برق باعث از سرویس خارج شدن کارخانه‌‌های تولید سیمان و در نتیجه کاهش تولید آن و به تبع آن افزایش قیمتش شد. در کنار موضوع رفاه و آسایش اجتماعی آنچه در رفت و آمدهای جریان برق اهمیت دارد، صدمه به برخی خطوط تولید کارخانه‌ها و بنگاه‌‌ها است. اگر قرار بر این است که تولید داخل جای واردات بی‌رویه را بگیرد و صادرات محصولات ایرانی کاهش درآمدهای نفتی را جبران کند، نباید به دلیل بی‌برقی خط تولید بخوابد یا دچار خسارت شود. بررسی علل قطعی برق نشان می‌دهد که برخی از دلایلی که منجر به این خاموشی می‌شود مانند فرسودگی نیروگاهها و استخراج بی وقفه ماینرها در کوتاه مدت حل شدنی نیست و رفع این موضوعات نیاز به برنامه‌ریزی، سرمایه‌گذاری و قانون‌گذاری دارد.
یکی از دلایل بی‌‌برقی‌‌ها شرایط جوی است. گزارش‌های رسمی حاکی از آن است که به دلیل شرایط جوی و کاهش نزولات آسمانی و کمبود آب، حدود ۸ هزار مگاوات از برق تولیدی نیروگاههای برقابی از مدار خارج شده و همزمان به دلیل افزایش دما میزان مصرف برق بالا رفته است. با افزایش هر یک درجه دما بیش از ۱۵۰۰ مگاوات مصرف برق بیشتر می‌شود و از سوی دیگر ۴۰ درصد مصرف برق کشور به مصارف سرمایشی اختصاص دارد. طبق اعلام وزارت نیرو پارسال گرما باعث کاهش ۵۰ درصدی مخازن آب نیروگاههای برقآبی شده و به دلیل شرایط جوی تولید برق نیروگاههای برقابی تا یک سوم کمتر شده، از این رو فشار بر سایر نیروگاهها شدت پیدا کرده است.
اما عامل دیگر که برخلاف شرایط جوی، عملکرد دولت‌ها به طور مستقیم باعث ایجاد و رشد آن شده فرسودگی نیروگاهها است. به هر دلیلی در چند دهه گذشته نسبت به اوورهال یا همان تعمیرات اساسی نیروگاهها اقدام نشده و میزان سرمایه‌گذاری در این بخش و احداث نیروگاههای جدید با اسناد بالادستی فاصله دارد. نیروگاههای حرارتی سهم ۸۵ درصدی در تولید برق کشور دارند که اتفاقا بیشترین فرسودگی هم در همین نیروگاههای حرارتی است و پس از این که نیروگاه اتمی بوشهر از مدار خارج شد فشار بر سایر نیروگاهها افزایش یافت و اساسا یکی از دلایل طولانی شدن خاموشی‌ها از دست رفتن نیروگاه بوشهر بود.
در کنار افزایش مصرف به دلیل افزایش دما و خشکسالی و کاهش توان تولید به دلیل فرسودگی و کاهش ذخایر آبی، پدیده دیگری به طور چشمگیر میزان مصرف برق را بالا برد و این پدیده، استفاده از ماینر در استخراج رمز ارزهاست. میزان مصرف هر ماینر به‌اندازه استفاده یک کولر گازی از برق، تخمین زده می‌شود؛ بنابراین در غیاب سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری در حوزه رمز ارزها طبیعی است که مصرف برق در استخراج رمز ارزها فشار مضاعفی را وارد آورد.
دمای بالاتر از میزان نرمال در کشور
ایران یکی از گرم‌ترین تابستان‌های خود را امسال تجربه خواهد کرد. صادق ضیاییان رئیس‌مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا می‌گوید: « امسال تابستان بسیار گرمی را تجربه می‌کنیم. متوسط دمای کشور تا پایان شهریور حدود یک درجه بالاتر از حد نرمال پیش‌بینی می‌شود. این ناهنجاری دمایی در بیشتر استان‌ها وجود دارد، ولی در برخی از استان‌های شرق کشور مثل خراسان جنوبی، کرمان و سیستان و بلوچستان حدود یک درجه سانتیگراد و در یزد بین یک تا 1/5 درجه سانتیگراد کمتر از حد نرمال بود، پس دمای شرق کشور از اول تا ۱۰ تیر کمتر از حد نرمال بوده، ولی دمای غرب و به‌ویژه شمال غرب کشور طی این مدت به‌شدت بالاتر از حد نرمال گزارش شده است. میانگین کشوری دما نیز یک درجه سانتیگراد بیش از حد نرمال بوده است.»
مصطفی رجبی‌مشهدی سخنگوی صنعت برق کشور می‌گوید: «پیش‌بینی می‌شود با افزایش دما در آینده، با افزایش نیاز مصرف تا ۶۴ هزار و ۵۰۰ مگاوات رو‌به‌رو شویم. به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از شرکت مدیریت شبکه برق ایران، مصطفی رجبی مشهدی افزود: « هفته اول تیرماه1401 هفته‌ای پرمصرف خواهد بود و با توجه به پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی مبنی بر افزایش دمای هوا در هفته آتی در سراسر کشور و رسیدن به میانگین دمای ۳۸ درجه، صنعت برق با افزایش نیاز مصرف از سوی مشترکان رو‌به‌رو خواهد شد.»
وی ادامه می‌دهد: « در پی افزایش دما، نیاز مصرف تا ۶۴ هزار و ۵۰۰ مگاوات رشد خواهد داشت که از این مقدار فقط ۵۴ هزار مگاوات توسط نیروگاههای کشور قابل تأمین خواهد بود.» سخنگوی صنعت برق می‌گوید:« برای جبران کمبود ۱۰ هزار مگاواتی، در کنار برنامه‌های مدیریت مصرف، همچنان نیازمند همکاری مشترکان عمده، صنعتی و خانگی هستیم.»
وی نسبت به افزایش مصرف برق به‌دلیل ناهنجاری دمایی و افزایش استفاده از وسایل سرمایشی در کنار استفاده از سایر وسایل برقی هشدار می‌هد:« در روز 30 خرداد 1401 شهر مهران در غرب کشور با عبور از دمای 52 درجه سانتیگراد یک رکورد 70 ساله را شکست. همچنین رامهرمز دمای 54 را ثبت کرد.»
استخراج کنندگان غیرمجاز رمز ارزها
علاوه‌بر تلاش برای تعدیل و اصلاح روشنایی‌های معابر، توانیر برخورد با استخراج کنندگان غیرمجاز رمز ارزها را نیز در دستور کار مجدد قرار داد. ضمن آنکه ستادی با عنوان ستاد مدیریت سوخت نیروگاهها، صنایع و مدیریت مصرف انرژی (گاز و برق) کشور شکل گرفته تا بر روند مدیریت درست مصرف انرژی نظارت داشته باشد.
آرش کردی مدیرعامل توانیر پیگیری و جدیت بیشتر در جمع‌آوری انشعاب‌های غیرمجاز و مراکز استخراج غیرمجاز رمز ارز را مورد تاکید قرار داده و می‌گوید: «افزایش مصرف برخی صنایع باید به شکل جدی مورد بررسی قرار گیرد. همچنین برخورد با اداره‌ها و سازمان‌های رعایت نکننده مدیریت مصرف هم مورد توجه جدی قرار گرفت.»
مدیرعامل شرکت تولید، انتقال و توزیع نیروی برق ایران در ادامه می‌گوید: «بازرسی از اداره‌ها با هدف رعایت بیشتر مصرف انرژی در دستور کار قرار گرفت.»
وی ادامه می‌دهد: «گروه‌های نظارتی، مصرف برق اداره‌ها و نهادهای دولتی این استان را با هدف کاهش مصرف انرژی و تامین سوخت نیروگاههای کشور به صورت روزانه رصد می‌کنند. همچنین مشوق‌هایی برای مشترکان رعایت‌کننده در نظر گرفته شده است.»
مشکلات ناشی از قطع برق
امیر شکیبی نسب کارشناس شیمی، از لامپ‌های کم مصرف با وات کمتر استفاده می‌کند. وی می‌گوید: «هنگام خروج از منزل همه لوازم برقی را خاموش میکنم، همچنین بر روی کولر گازی خود یک سایبان تعبیه کرده‌ام.»
یکی از مهم‌ترین خسارات قطع برق آسیب وسایل الکتریکی در منازل و بعضا سوختن آنهاست. هنگامی که برق کولر و تلویزیون یا یخچال قطع و مجددا وصل می‌شود، شوک به موتور دستگاه و سیم پیچ وارد می‌شود و باعث خرابی آن در دراز مدت می‌گردد. قطع برق و یا افت بیش از حد جریان، مقاومت سیم‌ها را کاهش می‌دهد و احتمال اتصال کوتاه را افزایش می‌دهد. وقتی که آمپر کم و شدت جریان زیاد شود، دمای قطعات لوازم خانگی بالا می‌رود و ممکن است که ذوب شوند. همچنین اگر جریان برق افزایش یابد دستگاه باید کار بیشتری انجام دهد در این شرایط نیز لوازم خانگی دچار آسیب خواهند شد به عنوان مثال عایق سیم‌ها از بین می‌روند و خطر آتش سوزی و برق گرفتگی را به همراه دارد. خسارت قطع برق به برخی از لوازم خانگی 10 درصد و به برخی مثل یخچال
90 درصد است. نوسان برق در یخچال و فریزر نیز باعث تخریب و از بین رفتن عایق‌ها در سیم پیچ‌های دستگاه می‌شود، زیرا این عایق‌ها می‌توانند تنها ولتاژ استاندارد را تحمل کنند، در غیر این صورت آسیب می‌بینند و ممکن است جرقه بزند و آتش بگیرد.
یخچال‌هایی که از موتور ای سی (جریان متناوب) برخوردارند برای حفظ دمای قطعات به طور مداوم خاموش و روشن می‌شود، اما هنگامی که جریان به صورت ناگهانی قطع و یا کاهش پیدا کند موتور هنگام استارت زدن با مشکل مواجه خواهد شد و آسیب می‌بیند. شاید کمی عجیب به نظر برسد اما این آسیب در یخچال‌های ساید بای‌ساید به مراتب جدی‌تر است زیرا موتور این دستگاه نسبت به یخچال‌های معمولی بیشتر کار می‌کند.
علی جمالی رئيس اتحاديه توليدکنندگان و تعميرکاران صنايع برودتي، تهويه مطبوع، لباسشويي و قطعات يدکي تهران با بيان اينکه يخچال‌ها بيشترين آسيب از بابت قطع برق را به خود اختصاص مي‌دهند، می‌گوید: «براي جلوگيري از خسارت دستگاه‌هاي برقي در منازل تدوين و ابلاغ جدول زمان قطعي برق ضروري است، زيرا ۹۰ درصد دستگاه‌هاي برقي محافظ ندارند.»
وی تاکيد می‌کند: «صدمه نوسانات ولتاژ قطعي برق به وسايل برقي از جمله ظرفشويي و يا لباسشويي با يخچال، فريزر و سايدباي سايد متفاوت است و قطع و وصل برق به موتور بخچال‌ها بيش از ۹۰ درصد صدمه مي زند.»
جمالي با بيان اينکه برخي از دستگاه‌هاي برقي در منازل در روز مثل لباسشويي روشن نيستند. قطع و وصل برق و نوسانات آن کمتر به اين وسايل صدمه مي‌زنند، اما برخي از دستگاه‌ها مثل يخچال و يا فريزر که موتور آنها براي برودت بيشتر همواره کار مي کنند خسارت بيشتري مي بينند، می‌افزاید: «بررسي‌ها نشان مي دهد که ۹۰ درصد وسايل برقي در منازل مردم، دستگاه‌هاي محافظ ندارند و اين در افزايش خسارت مردم نيز بسيار موثر است.» وی اظهار می‌دارد: «در مجموع قطع و وصل برق به ماشين لباسشويي و يا ظرفشويي در منازل مردم بيش از ۱۰ درصد است، اما خسارت آن به وسايل برودتي بيش از ۹۰ درصد است! وي تاکيد کرد: قطع و وصل برق، عمر دستگاه‌هاي برقي را کاهش مي دهد و پس از مدتي که قطعي بيشتر شد، موتور اين دستگاه‌ها مي سوزنند و اين با توجه به گراني قطعات يدکي، خسارت زيادي را به مردم وارد مي کند.» اين مقام مسئول در اتحاديه توليدکنندگان و تعميرکاران صنايع برودتي، تهويه مطبوع، لباسشويي و قطعات يدکي درعين حال تاکيد می‌کند: «براي جلوگيري از خسارت بيشتر به وسايل برقي در منازل در زمان وصل برق، حدود ۱۵ دقيقه بعد دستگاه‌هاي خود را به برق وصل کنند، زيرا در دقايق اوليه وصل برق تمام دستگاه‌هاي برقي در مناطق شروع به استارت مي زنند و در اين زمان ولتاژ برق بسيار کاهش مي يابد و نوسان شديد در اين موقع به سوختن موتور وسايل برقي و لوازم خانگي منجر مي‌شود.»
جمالی می‌افزاید: «پس از دو ساعت قطعي، زماني که برق مي آيد در اين لحظه ولتاژ آن بسيار بالا و پايين مي شود و با استارت دوباره موتور، به کاهش عمر آن کمک مي‌کند و اين زماني است که بيشتر موتور دستگاه‌هاي گرمايشي و يا برودتي مي‌سوزند.»
وي يادآور می‌شود: «در لحظه وصل برق بيش از دو برابر وضعيت عادي، وسايل برقي در خانه‌هاي مردم برق مصرف مي‌کنند، لذا با نوسان شديد در اين لحظه تمام دستگاه‌هايي که در خانه‌ها از جمله تلويزيون، آسانسور، تلفن‌هاي بي‌سيمي، مايکروفر، يخچال، فريزر، اجاق گازهاي برقي چون به صورت دائمي بايد برق مصرف کنند لطمه بيشتري مي‌خورند.»
رئيس اتحاديه توليدکنندگان و تعميرکاران صنايع برودتي، تهويه مطبوع، لباسشويي و قطعات يدکي تهران به مردم توصيه می‌کند: «براي تعمير دستگاه‌هاي برقي حتما از تعميرکاران معتبر شناخته شده که پروانه کسب از اين اتحاديه دارند، استفاده کنند در غير اين صورت اتحاديه تعميرکاران پاسخگوي شکايت مردم در اين زمينه نخواهد بود.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش تاکید دارد: «در صورتي که براي تعمير وسايل برقي از تعميرکاران غير حرفه اي تلفني استفاده شود علاوه‌بر هزينه‌هاي زيادي که بر مردم تحميل مي شود اتحاديه نيز نمي‌تواند از حق و حقوق مردم در اين مواقع حمايت کند.»