راهکارهای درمان غضب(2) (پرسش و پاسخ)
پرسش:
خشم و غضب انسان که کلید و منشأ هر شر و بدی و گناه و در نهایت هلاکت در دنیا و آخرت است، چگونه و با چه راهکارهایی مهار، کنترل و مدیریت میشود؟
پاسخ
در بخش نخست پاسخ به این سوال به مباحثی همچون: کنترل و مدیریت خشم با از بین بردن زمینهها، زمینههای درونی و بیرونی ایجاد خشم، راهکارهای پیشگیری از ایجاد خشم شامل: یادآوری آثار سلبی و ایجابی خشم پرداختیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی میگیریم.
تفکر قبل از انجام هر عمل
انسان یک وقت در ارتباط با اموری که خارج از اختیار بشر است خشمگین میشود و یک وقت در ارتباط با انسانی نظیر و همنوع خودش به خشم میآید. در قسم اول حوادثی مانند: سیل، زلزله، طوفان، رعد و برق و حوادث طبیعی ممکن است انسان خشمگین شود و چه بسا کلمات کفرآمیزی هم به زبان آورد که منشأ آن همان خشم است.
علمای اخلاق در رابطه با این سنخ حوادث میگویند انسان باید درباره پیشامدهای اینچنینی که در اختیار بشر نیست تفکر کند که عالم هستی نظامی دارد که اتم و اکمل و احسن است و هیچ حادثه و پدیدهای بدون حساب و کتاب نیست و چه بسا در طرح نظام کلی عالم مصلحتی در ارتباط با این ضایعهای که به من رسیده وجود داشته است و انسان باید تابع و تسلیم قضا و قدر الهی و نظام علل و اسباب عالم هستی باشد و خشم و غضب ما در این رابطهها وجاهتی ندارد! اما در مورد قسم دوم یعنی جایی که انسان نسبت به همنوع خودش خشمگین میشود، معمولا در مواقعی است که طرف مقابلش را ضعیف و ناتوان میبیند و میخواهد بر او غلبه کند! در اینجا تفکر در این است که قدرت خالق را متذکر شود به اینکه خشم و غضب بیجا و ناحق در مورد مخلوقی ضعیف را کیفر خواهد داد!
تفکر در اینکه خشم نوعی بیماری است
یکی دیگر از راهکارهای پیشگیری خشم، تفکر در این رذیله روحی و نفسانی است که حالت خشم و غضب را نوعی بیماری و مرضی نفسانی ناشی از نقص و ضعف عقل به حساب آورد که افراد دیوانه، و مریض عمدتا زود عصبانی و خشمگین میشوند! بنابراین سلامت عقل و نفس حکم میکند که انسان خشمش را مهار و کنترل کند و زود عصبانی نشود.
یاد خدا قبل از طغیان خشم
انسان وقتی میبیند مقدمات خشم بیجا برای او فراهم شده، باید با ذکر الله و یاد خدا جلوی طغیان و ظهور خشم خود را بگیرد با این توجه که محبوب من از من خواسته که خشمگین نشوم و او از خشم من بدش میآید، صاحب وسایلالشیعه شیخ حر عاملی در کتاب خود بابی را تحت عنوان «باب وجوب ذکرالله عند الغضب» آورده و در آن روایاتی را در رابطه با یادآوری خداوند هنگام غضب نقل میکند که در آن حکم وجوب را هنگام طغیان خشم بیجا استنباط میکند. در روایتی امام صادق(ع) میفرماید: خداوند به بعضی از پیامبرانش وحی فرستاد که ای فرزندانم! در هنگام خشم من خدا را به یاد بیاور، من هم در هنگام خشم تو را به یاد میآورم (الکافی، ج 2، ص 303)
مهار خشم نشانه بزرگی روح انسان
انسان باید نسبت به این جهت تفکر کند که خشم بیمورد و بیجا از حقارت نفس و کوچکی روح حکایت میکند و برعکس مهار و کنترل خشم و مدیریت آن کشف از بزرگی روح میکند. در این رابطه عدهای از جهال و سادهاندیش کظم غیظ و حلم را در این موارد، توجیه به عجز، ذلت و خواری میکنند، و همین نگاه غلط ممکن است منشأ خشم عدهای باشد که میخواهند ثابت کنند، ضعیف و ذلیل و خوار نیستند.
درمان خشم از طریق معاشرت
انعکاس روحی، انتقال صفتی از انسانی به انسان دیگر است. معاشرت با انسانهای وارسته و مهذب میتواند صفات و کمالات روحی و اخلاقی والا را به انسان منتقل نماید. معاشرت و مصاحبتی که گفته میشود، نسبت به انتخاب مجالس و همنشین است، یعنی شخصی که مورد علاقه انسان قرار میگیرد و او میخواهد غیر از رابطه عمومی که در کارهای فردی یا اجتماعیاش با افراد دارد، یک رابطه خاص دیگری با آن شخص داشته باشد. استفاده از عبادات و اذکار لفظی و تغییر حالت جسمی و... هم میتواند از راهکارهای مهار و کنترل خشم انسان باشد.