تجربه پسادکتری در ایران و جهان
افزایش سطح رقابت برای عضویت در هیات علمی دانشگاههای برتر در دنیا، منجر به این شده که کمیتههای جذب، شاخصهای سختتری را مدنظر قرار دهند. به همین جهت تجربه موفق پسادکترا به عنوان یک امتیاز ویژه برای متقاضیان تلقی میشود و همین امر جذابیت پذیرش پسادکترا را در دو دهه اخیر افزایش داده است. به گونهای که این آمار در ایالات متحده آمریکا بیش از ۱۵۰ درصد رشد داشته است.
با وجود افزایش قابل ملاحظه پسا دکترا در کشورهای توسعه یافته، تعداد اعضای هیات علمی و کارکنان پژوهشی کشور در دو دهه اخیر افزایش محدودی داشتهاند یا در برخی موارد کاهش نیز داشته است.
در سال ۲۰۲۰ تعداد پژوهشگران پسادکترا در ایالات متحده ۶۵۶۸۱ نفر بود. این درحالی است که تعداد پژوهشگران غیر هیات علمی فعال در دانشگاههای ایالات متحده در همین سال ۲۹۶۶۱ نفر و تعداد دانشجویان دکترا ۲۸۳۳۳۵ نفر بود. یعنی به ازاء هر 3.4 دانشجوی دکترا، یک پژوهشگر پسادکترا در دانشگاههای ایالات متحده مشغول به فعالیت است.
در انگلستان تعداد پژوهشگران پسادکترا بین ۷۰ تا ۸۰ هزار نفر است. در شرایطی که تعداد دانشجویان دکترا در سال ۲۰۱۸ به میزان ۱۰۰۲۷۵ نفر اعلام شده است. این بدان معناست که به ازای هر ۴.۱ دانشجوی دکترا یک پژوهشگر پسا دکترا در دانشگاهها مشغول به فعالیت است.
پسا دکترا در کشورهای پیشرفته در علم و فناوری دارای امتیازی ویژه و تعیینکننده در جذب اعضای هیات علمی یا پژوهشگران تمام وقت است. با توجه به تعداد محدود جذب اعضای هیات علمی در دانشگاهها، پسادکترا به یکی از دورههای پژوهشی مهم در نگهداشت نخبگان دارای مدرک دکترا تبدیل شده است.
دورههای پسادکترا به یکی از ابزارهای مهم جذب پژوهشگران و نخبگان از سایر کشورها تبدیل شده است و محقق پسادکترا یکی از مهمترین نیروهای انسانی در تحقق ارتباط دانشگاهها با جامعه و صنعت و کاربردیسازی و درآمدزایی دانشگاههاست.
اما آمارها در ایران چگونه است، در سالهای ۱۳۹8- ۱۳۹7 تعداد دانشآموختگان دوره دکترای تخصصی ۱۳۸۵۳، تعداد دانشآموختگان دوره دکترای حرفهای ۸۳۵۶ نفر بود، در سالهای ۱۳۹9- ۱۳۹8 تعداد دانشجویان دوره دکترای تخصصی ۱۴۷۴۰۹ و تعداد دانشجویان ثبتنامی در دوره دکترای تخصصی ۲۵۱۱۷ بود.
تعداد پسادکترای ارائه شده توسط صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران از سال ۱۳۹۰ تاکنون کمی بیش از ۱۲۰۰ مورد است ضمن اینکه گذراندن دورههای پسا دکترا به عنوان یک امتیاز کلیدی در جذب اعضای هیات علمی مدنظر قرار نمیگیرد.
معاون پژوهش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، ارزیابی توان علمی/پژوهشی پژوهشگران برای جذب و استخدام، کمک به پرورش نیروهای محقق مورد نیاز و تامین منابع انسانی، شکلگیری اجرای کارها بهصورت گروهی، معیشت دانشآموختگان، ارزیابی توان پژوهشی/فناوری افراد برای همکاری در طرحهای پژوهشی/فناوری، کمک به افزایش توان و ارتقای مهارتهای دانشآموختگان، تقاضا محور کردن پروژهها از طریق تعامل و همکاری میان دستگاهها، توسعه دانش و خلاقیت علمی و رسیدن به مرزهای دانش و ارتقای کیفیت و کمک به حل مسئله در فعالیتهای پژوهشی/فناوری را از اهداف پسادکتری در ایران میداند و تاکید دارد که در این زمینه اقداماتی انجام پذیرفته و باید توجه بیشتری شود.
وی با تاکید بر اینکه توجه ویژه به استفاده از ظرفیت پژوهشگران پسادکتری در طرحهای تحقیقاتی، ارتباط دانشگاهها و پژوهشگاهها با جامعه و صنعت و تجاریسازی یافتههای علمی را افزایش میدهد، خاطرنشان کرد: سال ۱۴۰۱ را سال «شکوفایی پسادکترا» قرار دادهایم. مصوبه پسا دکترا در دستور کار شورای عالی عتف قرار دارد و امسال میتوانیم با توجه به حجم گسترده از دانشجویان دکترا که طی امسال و سالهای گذشته فارغالتحصیل شدهاند، از ظرفیت آنها به عنوان پسادکترا بهرهمند شویم.
نامبرده با بیان اینکه تعداد اعضای هیات علمی در کشورهای دنیا تقریبا ثابت شده و در ایران هم همینطور است، گفت: در ایران حتی در برخی موارد تعداد کادر پژوهشی کاهش داشته است. این در حالی است که نیازهایمان در پژوهش و فناوری هر روز اضافه میشود و جای سؤال دارد که چه کسی باید این کارها را انجام دهد، این موارد کار دانشجوی کارشناسی ارشد که در حال آموزش و پژوهش هست، نیست و دانشجوی دکترا هم درگیر کارهای پژوهشی خود است.
وی با اشاره به ظرفیت جذب سالیانه ۶۰۰ عضو هیات علمی گفت: سالانه حدود 150 هزار دانشجوی دکترا فارغالتحصیل میشوند و این در حالی است که در طول ۱۰ سال گذشته، فقط هزار و ۲۰۰ پست داک داشتیم.
به نقل از فارس؛ معاون پژوهشی وزارت علوم با بیان اینکه سربازان هم شامل طرح پسادکترا میشوند، گفت: آییننامه پسادکتری تدوین شده و باید در شورای عالی عتف بررسی شود. براساس این آییننامه این محققان یا در بخشهای تحقیق و توسعه صنایع جذب میشوند که حقوق آنها توسط همین بخش پرداخت میشود یا در بخشهای تحقیقاتی نهادهای دیگر جذب میشوند که حقوق آنها از منابع تخصیص داده شده از شورای عالی عتف پرداخت میشود. به گفته نامبرده، حدود ۱۰ میلیون تومان در ماه برای محققان پسادکتری در نظر گرفته شده است.