محدودیت‌های اقدام در حکومت امیر مومنان(ع)- ۲۲
پرهیز از تنبیه به اتهام مخالفت در حکومت علوی
جواد سلیمانی
برخی از صاحبان قدرت معتقدند برای حفظ قدرت و آسوده‌خاطر شدن از هر گونه تهدید، باید کسانی را که احتمال مخالفت آنها می‌رود حتی قبل از ارتکاب جرم دستگیر و تأدیب کرد، لذا به محض این‌که احتمال مخالفت شخص یا گروهی را بدهند آنها را تنبیه می‌کنند،
چنان‌که وقتی به فرعون گفته شد در روزگارش کسی به دنیا می‌آید که
تاج و تختش را بر می‌چیند، دستور داد همه فرزندانی را که به دنیا می‌آیند به قتل برسانند، زیرا احتمال می‌داد از آن پسران یکی حضرت موسی باشد؛
در حالی که در میان آنها فقط یک نفر حضرت موسی(ع) بود و او نیز هنوز مرتکب جرمی نشده بود.
ولی فرعون برای این‌که نسبت به حفظ تاج و تختش آسوده‌خاطر باشد، حاضر شد همه کودکان پسر را به قتل برساند؛
اما در حکومت امام علی(ع) قصاص قبل از جنایت خلاف اخلاق و وجدان و دین است لذا مخالف را تنها به اتهام مخالفت یا اعلام مخالفت، دستگیر یا زندانی نکرد. سعی می‌کرد ابتدا مخالفانش را با گفت‌وگو هدایت کند در صورت عدم هدایت‌پذیری و اثبات جرم آنها را تنبیه می‌کرد.
وقتی خریت بن راشد با آن حضرت به علت پذیرش حکمیت اعتراض کرد و از نزد حضرت خارج شد، یکی از یاران حضرت به نام عبدالله بن قعین، خریت و یارانش را تعقیب کرد و متوجه شد خریت قانع نشده و از گفته‌هایش به آن حضرت پشیمان نیست، و قصد جدا شدن از حضرت را دارد؛ از حضرت خواست تا قبل از این‌که خریت دست به شورش بزند او را دستگیر و زندانی کنند.1
ولی حضرت نپذیرفت و فرمود:
«اگر بنا باشد كه هر كس را كه مورد اتهام است بگيريم و به زندان كنيم بايد همه زندان‌ها را از مردم پر كنيم. من نمىتوانم مردم را بگيرم و به زندان بفرستم و عقوبت كنم پيش از آنكه مخالفت آشكار كرده باشند.»2- 3 سخنان خریت و پاسخ امام(ع) نشان می‌دهد او در اثر بی‌بصیرتی گرفتار شبهه و فقدان تحلیل روشن و صحیح شده بود؛ از این رو
امام(ع) تلاش کرد تا حد ممکن او را از چنگ شبهه‌هایش نجات بدهد و به عمق نگاهش بیفزاید و توانش را برای تحلیل حوادث پیرامونش بالا برده و ضعف بصیرتش را از بین ببرد؛ ولی او از مباحثه با امام خودداری ورزید و در جهل خود فرو رفت.
خریت از نزد علی(ع) به طرف اهواز رفت و در آنجا دزدان و کسانی که از دادن خراج (مالیات بر زمین‌های فتح‌شده) خودداری می‌کردند گردش جمع شدند و امام(ع) سپاهی به فرماندهی معقل بن قیس
سراغ خریت فرستاد و معقل در منطقه رامهرمز با خریت جنگید و او را به قتل رساند.4
پانوشت:
1- فقلت: يا أمير المؤمنين فلم لا تأخذه الآن فتستوثق منه؟(الثقفي، الغارات، ج1، ص 335)
2- فقلت: يا أمير المؤمنين فلم لا تأخذه الآن فتستوثق منه؟- فقال: انّا لو فعلنا هذا لكلّ من نتّهمه من النّاس ملأنا السّجون منهم، و لا أراني يسعني الوثوب على النّاس و الحبس لهم و عقوبتهم حتّى يظهروا لنا الخلاف.(ثقفي،الغارات، ج1، ص 335)
3- رک: ثقفی، الغارات، ج 1، ص 332- 335؛ ر.ک: محمودي، محمد باقر، نهج السعادة في مستدرک نهج البلاغه، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، مصحح: عزيز آل طالب، چ اول، 1376ش، ج7، ص364.
4- رک: ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج 3، ص 367- 369؛ ثقفی، الغارات، ج 1، ص 357- 360.