جهاد نظامی و اقتصادی علیه انگلیس
دفتر پژوهش‌های مؤسسه کیهان
وقتی انگلیسی‌ها پس از درگیری با تنگستانی‌ها و شهادت رئیس‌علی دلواری، مقر فرماندهی و تحرکات نظامی خود را در جنوب ایران قرار داده و یک نیروی نظامی متشکل از فرماندهان انگلیسی، افسران باقیمانده ژاندارمری و مزدوران هندی و ایرانی را در صفر سال 1335 هجری قمری به نام پلیس جنوب به‌وجود آوردند 1، به بهانه برقراری امنیت، ظلم و ستم بسیاری را به مردم روا داشتند.
این در حالی بود که همچنان دولت مرکزی و به اصطلاح ملی‌گراها و شبه‌روشنفکران، در مقابل این نقض آشکار حاکمیت ملی بی‌تفاوت بوده و بعضا حتی به نیروهای اجنبی کمک هم رساندند. اما عشایر و ایلات همواره در مقابل این تجاوزات مقاومت کردند. تا اینکه در شعبان 1335، نیروهای ارتش انگلیس به یکی از قبایل قشقایی به نام دره شوری حمله کردند و در غیاب مردان ایل، زنان و کودکانشان را مورد قتل و غارت قرار دادند.2
در چنین شرایطی بود که آیت‌الله سید عبدالحسین موسوی لاری، اعلم مجتهدین فارس، حکم جهاد علیه اشغالگران انگلیسی را صادر نمود. حکمی که همه اقشار و آحاد مردم مسلمان را دربر می‌گرفت و تخلف از آن، ارتداد و خروج از دین اسلام تلقی می‌شد. بخشی از آن حکم به شرح زیر بود:
«... اعلان به هرکس و هرجا از فرق مسلمین، خارج و داخل حتی بر نسوان و صبیان و سلطان و فرمانفرما و قوام و اعراب و هرکس که لاف از مسلمانی می‌زند، واجب فوری و عینی است. خصوصاً در این زمان امتحان کفر و ایمان، جهاد و دفاع این کفار حربی ابالیس انگلیس و اعوان ایشان و ابواب طمع و جای قرار و راه فرار از هر گوشه و کنار و کوچه و بازار بدون مهلت و انذار و بعذاب النار و خزی عار و صغار ... و هرکس تخلف و تقاعد از این جنبش مجاهدین و از این جهاد اکبر و نهی از منکر نماید، کان تخلف از جیش اسامه و امام عصر(ع) نموده اعم از اینکه ملحق به جیش کفار بشود یا نشود، مرتد و خارج از اسلام است و مال و جان او مال و جان مسلمانان است ولو قوام الملک باشد، چنانکه شارع مقدس فرموده: اقل خدام الشریعه المطهره عبدالحسین الموسوی ...».3
شاید بتوان گفت که این قاطع‌ترین حکم فقهی از سوی علمای اعلام علیه اشغال بیگانه بود که حتی زنان و دختران و اشراف و بزرگان را نیز شامل می‌گردید.
به این ترتیب بود جنگ بر ضد نیروهای انگلیس آغاز شد. نیروهای مجاهد عشایری پس از شکست‌های پی‌در‌پی که به نیروهای انگلیس وارد کردند، شیراز را برای پاکسازی به محاصره خود درآورده و تلفات فراوانی را به دشمن وارد ساختند و این‌چنین از گسترش تجاوزاتشان جلوگیری و مهم‌تر اینکه چراغ جهاد و مبارزه، به موازات حضور بیگانگان در ایران روشن نگه داشته شد.
اما آیت‌الله سید عبدالحسین موسوی لاری، پیش از این نیز کارنامه‌ای مملو از مجاهدت‌های عالمانه و اشاعه علم و فرهنگ اسلامی در زندگی پربار خویش برجای گذارده بود. او که از شاگردان برجسته آیت‌الله میرزای شیرازی بود، به‌دلیل ویژگی‌های ظلم‌ستیزی، تدبیر، عقلانیت و مدیریتی که در وجود ایشان همراه با تقوای سیاسی و مجاهدت‌های فراوان بود، بنا به درخواست نمایندگان مردم فارس و لار و با موافقت و امر میرزای شیرازی به ایران آمد. خصوصاً که بعد از واقعه تحریم تنباکو از سوی میرزا و پیروزی ملت، اوضاع ایران و خصوصاً منطقه فارس بسیار حساس شده بود.
به این ترتیب سید عبدالحسین موسوی لاری در سال 1309 قمری نجف اشرف را ترك کرد و عازم لارستان شد. میرزای شیرازی هنگام خروج سید لاری خطاب به ریش سفید هیئتی که از استان فارس برای همراهی او به نجف رفته بودند، فرمود:
«با بردن آقا سید عبدالحسین به لارستان، نجف را به آنجا بردهای و گهواره فضیلت و دانش را از فرزند فضیلت و علم خالی گذاردی».4
آیت‌الله سید عبدالحسین لاری در لار فارس، حوزه علمیه تاسیس کرده و به تربیت طلاب و علمای آگاه و مبارز اقدام ورزید. امثال سیدعبدالباقی موسوی شیرازی، سید محمدحسین مجتهد لاری، سید احمد مجتهد فال اسیری، سید عبدالمحسن مهری، سید اسدالله اصفهانی، سید محمد سیرجانی، سید محمدعلی شریعتمداری جهرمی و شیخ عبدالحمید مهاجری نوایجانی که هر یک در اعتلای فرهنگ اسلامی و مبارزه علیه تسلط بیگانه بر ایران، مجاهدت‌های فراوانی به خرج دادند، از تربیت‌شدگان و شاگردان مکتب سید عبدالحسین لاری بودند.
آیت‌الله لاری از جمله مجتهدانی بود که به پیروی از استاد خویش، میرزای شیرازی، اعتقاد راسخ به ولایت فقیه و برقراری حکومت اسلامی داشت. از همین روی علاوه بر زمینه چینی آن از طریق درس و بحث و ترویج مباحث حکومت اسلامی و ولایت فقیه در جامعه آن روز لارستان، به احیای امر به معروف و نهی از منکر و همچنین برپایی نماز جمعه اقدام ورزید. این در شرایطی بود که نماز جمعه در جامعه آن روزگار منسوخ شده بود و سید عبدالحسین لاری براساس اجتهاد پویا و روزآمد خود، نماز جمعه را واجب عینی دانست و خودش آن را اقامه نمود و در خطبه‌هایش، مردم را از مسائل روز و آموزه‌های دینی آگاه کرد.5
از طرف دیگر مقلدانش را به آموزش نظامی و تشکیل دسته جات مسلح، ترغیب نمود. گروه‌هایی كه بعدها به «تفنگچیان سید لاری» و «چریك‌های فارس و سید لاری» مشهور شدند و در مبارزه و جهاد علیه اشغالگران انگلیسی بسیار موثر بودند.
سرانجام آیت‌الله موسوی لاری فتوایی مبنی بر تغییر حکومت قاجار و برپایی حکومت اسلامی صادر کرد که در بخشی از آن آمده بود:
«واجب است تبدیل سلطنت امویه قاجاریه به دولت حقه اسلامیه».6
سپس به وسیله مردم و نیروهای مسلحی که از مدت‌ها پیش تدارک دیده بود علیه نیروهای انگلیسی و مزدوران داخلی آنها وارد جنگ و جهاد شد و خطه لارستان را از لوث وجود آنها پاک کرد و حکومت اسلامی را برپا ساخت.
او در لارستان، احکام سیاسی و قضایی اسلامی را جاری نمود، از دادن مالیات به شاهان قجری خودداری کرد و حتی تمبری با نام «پست ملت اسلام» چاپ نمود تا از تمبرهای قاجاری تشخیص داده شود.
سید عبدالحسین لاری به نصب ائمه جمعه و جماعت و حاکم شرع در شهرها و قصبات مجاور پرداخت. اما هر روز بر وسعت حكومت اسلامی افزوده می‌شد و مرز حکومت اسلامی نوپای سید عبدالحسین به شهرهای شیراز، جهرم، بوشهر هم رسید. این حکومت از تشکیلات اجرایی هم برخوردار بود. چنانکه در اسناد تاریخی آمده که در آن حکومت سکه ضرب شد و اسکناس هم چاپ و انتشار یافت. موازین نظامی و انتظامی برای تأمین امنیت مردم فراهم شده بود و مردم به ابزار لازم برای مبارزه با استعمار انگلیس مجهز می‌شدند، از جمله آموزش نظامی و کارخانه اسلحه‌سازی که در منطقه لارستان برقرار گردید.
ساقط کردن حکومت استبدادی قاجار در لارستان، آوازه سید عبدالحسین لاری و عملکردش در مقابله با استعمار و استبداد را به سراسر ایران رسانید و از جمله زمینه‌ساز جنبش عدالتخانه علما و سپس نهضت مشروطه شد.
از مهم‌ترین اقدامات آیت‌الله سید عبدالحسین لاری در حکومتی که برقرار نموده بود، مقابله با تهاجم فرهنگی و اقتصادی بیگانه و به‌خصوص انگلیس و حمایت از کالاهای داخلی و تولیدات ملی بود. او فتوایی مبنی بر تحریم کالاهای خارجی که نمونه هایش در داخل کشور تولید می‌شد، صادر کرد.
آیت‌الله لاری در پاسخ به این سؤال که آیا استعمال مصنوعات، مشروبات، ملبوسات و مطعوماتی که از بلاد کفر وارد می‌شود جایز است؟ پس از بیان استدلال‌ها و مستنداتی از قرآن، فتوا داد که:
«امروز آنچه به‌عنوان پول از بلاد اسلامی به بلاد خارجه می‌رود، کمک به دشمنان دین و کفار است برای ریختن خون مسلمانان. اجتناب از استعمال آنها برای مسلمانان واجب است مگر در صورت اضطرار و عدم وجود اشیای وطنی اسلامی پس از عدم علم به نجاست آنها، اکلاً، شرباً و لبساً فی الصلاهًْ و الطواف.»
ایشان ذیل این فتوای تاریخی، بحث مفصلی راجع به استقلال اقتصادی نمود و فرمود باید وسایل قطع احتیاج به کفار فراهم شود.7
آیت‌الله لاری تجارت از طریق بیگانگان به‌ویژه انگلیس را به زیان امت اسلامی میدانست. از این همین رو مصرف چای، قند، ادویه، خوراك و پوشاكی را كه از كشورهای خارجی (به‌خصوص انگلیس) وارد ایران و سایر كشورهای اسلامی می‌شد تحریم نمود. او عقیده داشت، خارج ساختن ارز از كشورهای اسلامی برای خرید‌اشیای خارجی موجب تقویت دشمنان اسلام و قدرت استعمارگران شده و از این طریق سبب ریخته شدن خون مسلمانان و ملت‌های فقیر می‌گردد. همچنین ورود كالاهای خارجی موجبات وابستگی اقتصادی را فراهم آورده و از دیدگاه فقهی و سیاسی اسلام، حرام به شمار می‌آید.
از همین روی آیت‌الله لاری، خود نیز البسه تولید داخل را مورد استفاده قرار می‌داد در حالی که بسیار هم ساده‌زیست بود. حتی در اسناد تاریخی آمده، در زمانی که حجاج خانه خدا در بازگشت از سفر حج، قرآن‌های عثمانی را وارد می‌کردند، به شدت مورد مذمت و نکوهش ایشان قرار گرفتند؛ چرا که معتقد بود این قرآن‌ها در آلمان چاپ شده و از طریق خرید آنها، وجوه فراوانی به جیب دولت آلمان سرازیر می‌گردد.8
از همین روی بود که رهبر معظم انقلاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای درباره آیت‌الله سید عبدالحسین موسوی لاری فرمودند:
«... فتوای آن مرحوم درباره اجناس خارجی با اینکه ده‌ها سال پیش صادر شده اما هنوز زنده است و برای امروز ما راهگشا است و باید فراروی استقلال اقتصادی ما قرار گیرد...».9
در کنار این حکم تحریم کالاهای خارجی، فتوای قاطع سید عبدالحسین درمورد جهاد علیه انگلیس، در روزگاری صادر شد که نیروهای ارتش بریتانیا، خوف و وحشت بسیاری در دل مردم انداخته و از این طریق آنها را برای سرکوب و تحقیر آماده می‌کردند، اما فتوای آیت‌الله لاری چنان جرأت و شهامتی به مردم بخشید که همه را به میدان جهاد با انگلیس کشانید.
مجاهدت‌ها و مبارزات آیت‌الله سید عبدالحسین لاری علیه استعمار خارجی، آنچنان پرآوازه و مشهور شد که حتی ملک‌الشعرای بهار نیز در اشعارش به او اشاره کرد:
یک چند شد از جفای اشراربنیاد بقای ما نگونسار
تا آنکه مجاهدان داناما را گشتند ناصر و یار
صمصام برآمد از سپاهانسیدِ عبدالحسین از لار
_____________________________
1- روح‌الله حسینیان- چهارده قرن تلاش شیعه برای ماندن و توسعه- مرکز اسناد انقلاب اسلامی- تهران- 1391 2- همان 3- همان 4- ولایت فقیه، زیربنای فكری مشروطه مشروعه- سید محمدتقی آیت‌اللهی- صفحه 30. 5- راز علاقه رهبر انقلاب به آیت‌الله العظمی لاری- گفت‌و‌گو با دکتر آیت الهی- وب‌سایت خامنه‌ای دات‌آی‌آر- 1 اسفند 1391 6- فتوكپی حكم جهاد آیت‌الله العظمی سید عبدالحسین لاری- دفتر امام جمعه جهرم. 7- راز علاقه رهبر انقلاب به آیت‌الله العظمی لاری- پیشین 8- همان 9- همان