احمدرضا هدایتی
از سال ۱۳۸۰ تا کنون (حدود ۲۲ سال) رهبر معظم انقلاب در سخنرانی‌ها و پیام‌های مختلف خطاب به مردم و مسئولین کشور، بیش از ۱۰۰ بار بر ضرورت توجه به تولید علم در قالب سرفصل‌های مختلف از جمله؛ کرسی‌های نظریه‌پردازی، نهضت علمی، نهضت نرم‌افزاری، پیشرفت علم و فناوری و اقتدار علمی تأکید کرده‌اند.کلیدواژه‌ای که یکی از ارکان و اجزای اصلی تولید قدرت و امنیت محسوب می‌شود و راز موفقیت کشورهای پیشرو در کسب موقعیت برتری‌ساز به شمار می‌رود. از سال ۱۳۸۷ تاکنون (حدود ۱۵ سال) نیز علاوه بر سخنرانی‌های متعدد در باب مسائل علمی، هر سال در قالب شعارهای سالانه، اهمیت موضوع اقتصاد را به عنوان یکی دیگر از مؤلفه‌های ایجاد اقتدار و امنیت متذکر شده‌اند و در مجموع ۷ سال است که در شعارها و سخنرانی‌های سالانه مستقیماً از اهمیت تولید سخن می‌گویند. البته تأکیدات رهبر معظم انقلاب اسلامی در مورد موضوعات مهمی مانند؛ اهمیت تولید علم و کار علمی و یا ضرورت اتکاء به نیروهای درونزا برای کسب قدرت اقتصادی و تولید ثروت، محدود به سال‌های اخیر نمی‌شود و از گذشته همواره مورد تأکید ایشان قرار داشته است.
با این حال تأکید ویژه ایشان بر ضرورت «تولید دانش‌بنیان»، نکته بسیار مهمی است که تا حدودی شعار امسال را از شعار سنوات قبل متمایز ساخته و مسئولیت سنگین‌تری را بر دوش مردم و مسئولین قرار داده است. البته بدیهی است که موفقیت کامل در این زمینه، مستلزم درک درست از این مفهوم «تولید دانش‌بنیان» و طراحی نقشه راه مناسب و استفاده از ابزار و روش‌هایی است که امکان رقابت و اخذ گوی سبقت در دنیای پیچیده و پر از رقابت عصر جدید در این عرصه را فراهم سازد. ایشان در بیان این مفهوم فرمودند؛ «اقتصاد دانش‌بنیان یعنی چه؟ یعنی اینکه دانش و فنّاوری پیشرفته نقش‌آفرینیِ فراوان و کاملی داشته باشد در همه عرصه‌های تولید. «همه‌ عرصه‌های تولید» که عرض می‌کنیم، یعنی حتّی انتخاب آن کار تولیدی؛ چون لزومی ندارد که انسان همه‌ کارهای تولیدی را انجام بدهد. انتخاب آن کار تولیدی هم [باید] برخاسته‌ از نگاه دانشی و بینشی و علمی باشد؛ این معنای اقتصاد دانش‌بنیان است که در همه‌ عرصه‌های اقتصاد دخالت داشته باشد.»
برخی از مهم‌ترین نکات قابل تأمل در سخنان ایشان عبارتند از:
رهبر معظم انقلاب در این سخنرانی از تولید به‌عنوان «کلید حل مشکلات اقتصادی کشور» نام بردند و در واقع با طرح شعار امسال یادآوری کردند که در دنیای رقابتی عصر جدید، تولید سنتی و غیرعلمی نمی‌تواند در این عرصه ما را به سرمنزل مقصود برساند. در عین حال ایشان مجدداً متذکر شدند که؛ در همه کارها و حتی در انتخاب نوع فعالیت‌های اقتصادی، کار باید مبتنی بر «نگاه دانشی و بینشی و علمی» باشد. مقتدای مسلمین جهان به این نکته هم پرداختند که اگرچه هر نوع تولیدی می‌تواند اشتغال‌آفرین باشد، اما برخی تولیدات به‌رغم سرمایه‌گذاری هنگفت، چندان کارآفرین نیستند و لذا از تولید دانش‌بنیان به‌عنوان راهکار برون‌رفت از این مشکل نام بردند. همچنین ایشان رواج و رونق تولید را به «اکسیر شفابخش» تشبیه نموده و در بیان اهمیت این موضوع، افزودند؛ «رشد اقتصادی را افزایش می‌دهد، اشتغال ایجاد می‌کند، تورّم را کاهش می‌دهد، درآمد سرانه را افزایش می‌دهد، رفاه عمومی ایجاد می‌کند. علاوه بر این دارای تأثیرات روانی است؛ اعتماد به نفس ملّی را بالا می‌برد، احساس عزتمندی را در ملّت به وجود می‌آورد.»
ایشان در ادامه به این نکته مهم نیز اشاره کردند که؛ تولید دانش‌بنیان افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌های تولید و در نتیجه افزایش ارتقای کیفیت و افزایش قدرت رقابتی (یعنی همان عواملی که از آنها به‌عنوان آفت‌های بزرگ بخش تولید نام برده می‌شود) را برای کشور به ارمغان خواهد آورد، می‌توان مواردی مانند؛ توسعه صنایع‌ های‌تک و تجهیزات و ماشین‌آلات پیچیده، برندسازی، استانداردسازی، خلاقیت و نوآوری و امثال آن را نیز به این موارد افزود.
ضرورت و اهمیت تولید دانش‌بنیان در بخش کشاورزی که به فرمایش ایشان فقط ۴ درصد از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان را به خود اختصاص داده است، نکته بسیار مهم دیگری بود که در سخنرانی نوروزی ایشان با ذکر برخی جزئیات و ارائه بعضی از راه‌کارهای اجرایی نظیر؛ ضرورت اصلاح بذر، ضرورت توسعه روش‌های آبیاری نوین و پرهیز از کشت محصولات آ‌ب‌بر (دارای مصرف بالای آب)، بهره بردن از روش‌های جدید کاشت، داشت و برداشت، اهمیت بهره‌وری بهینه از آب و خاک و ضرورت خودکفایی در تولید محصولات استراتژیک مثل؛ گندم و دانه‌های روغنی مطرح شد که البته این مورد هم می‌تواند شامل موضوعات دیگری مانند؛ طراحی و تولید انواع ماشین‌آلات، تجهیزات و ابزار کشاورزی نیز بشود. این موضوع از آن جهت حائز اهمیت است که باعث خودکفایی و نجات کشور از وابستگی به خارج به‌خصوص در شرایط بحرانی مثل؛ مواجهه با سیل، زلزله، خشکسالی و تحریم و تهدید و جنگ می‌شود و شاید به همین دلیل است که در بیان نتیجه این کار فرمودند؛ «اولاً امنیّت غذایی کشور حاصل بشود و به دست بیاید، یعنی کشور از لحاظ مسائل غذائی هیچ وقت دچار مشکل نشود، هیچ نگرانی‌ای وجود نداشته باشد؛ ثانیاً درآمد کشاورزان افزایش پیدا کند؛ خیلی خوب است که درآمد کشاورزان ما افزایش پیدا بکند و به کشاورزی دلگرم بشوند و ادامه بدهند، [که این] محصول فوق‌العاده باارزشی است؛ همچنین معضل کمبود آب را می‌شود [از این طریق] حل کرد.»
رهبر بزرگوار انقلاب حتی احتمال دخالت و نقش مافیای واردات در افزایش مشکلات بخش کشاورزی را ناممکن ندانستند و افزودند؛ «عدّه‌ای از این واردات مواد کشاورزی از خارج، منافع بسیار بزرگی دارند» و با ذکر نمونه در مورد تأکید به یکی از وزرای قبل برای کشت کلزا و سایر دانه‌های روغنی به نقل از وی یادآوری کردند که؛ «می‌گویند ما بایستی مواد اولیه‌ روغن را وارد بکنیم؛ یعنی نمی‌گذارند؛ شاید از عناصری هم در داخل وزارت، در داخل دستگاه‌های دولتی استفاده هم می‌کنند تا کارشکنی بشود؛ [امّا] باید ایستاد، یعنی کار سختی است امّا این کار سخت را حتماً بایستی انجام بدهند.»
رهبر معظم انقلاب به هنگام طرح شعار سال جاری، با عنایت به واکنش‌ نه‌چندان مطلوب جامعه نسبت به شعارهای سنوات قبل، مردم و مسئولین را از نگاه سطحی و برخورد شعاری با موضوع برحذر داشته و تأکید کردند؛ «من درخواست مؤکّد دارم، سال گذشته هم این را گفتم که اکتفا نکنند دوستان به اینکه حالا روی کاغذهایِ سربرگ‌هایِ دستگاه‌هایِ گوناگون بنویسند این عبارت را یا مثلاً فرض کنید که یک تابلو درست کنند در خیابان مثلاً بزنند؛ اینها کار نیست. عمده این است که به معنای واقعی کلمه روی این سیاستگذاری بشود.»
دقت رهبری در این زمینه (پرهیز از اقدامات شعاری) در حدی است که ضمن اشاره به وجود حدود ۷۰۰۰ شرکت دانش‌بنیان در کشور و ضرورت حمایت و افزایش آنها تا دو برابر تعداد فعلی، تأکید می‌کنند که؛ «البته این [کار] موجب این نشود که ما یک شرکتی درست کنیم و اسمش را بگذاریم دانش‌بنیان، در حالی که دانش‌بنیان نباشد؛ نه، حقیقتاً شرکت های دانش‌بنیان [درست شود]». در این رابطه نیز ایشان با اشاره به وجود انبوه نیروهای تحصیلکرده و متخصص در کشور، از مسئولین می‌خواهند که ضمن به‌کارگیری و حمایت همه‌جانبه و استفاده از افراد در تخصص خودشان، از این ظرفیت به‌درستی استفاده کنند و عیوب روش‌های قبلی مثل؛ واگذاری بی‌ضابطه تسهیلات بانکی (به تعبیر ایشان، پول‌پاشی غیرمنطقی)، یا اتخاذ تصمیماتی که ممکن است باعث لطمه زدن به شرکت‌های کوچک بشود، پرهیز نمایند. ایشان بار دیگر خطاب به همه مسئولین، با بیان این نکته که؛ «اقتصاد کشور را با مسئله‌ تحریم‌های آمریکا یا امثال اینها گره نزنند»، در واقع از آنها خواستند تا با اتکاء به نیروهای درونزا موضوع را پیگیری نمایند و تأکید کردند که باید؛ «کشور را جوری اداره کنیم که تحریم‌ها نتواند ضربه‌ اساسی و مهمّی به آن بزند.»
رهبر معظم انقلاب در پایان مباحث اقتصادی، ضمن بیان این سوال که؛ «امسال یک توصیه‌ اضافه هم دارم؛ چون گفته می‌شود که حالا مثلاً قیمت نفت گران شده، درآمدهای نفتی افزایش پیدا کرده، خب حالا با این افزایش درآمدهای نفتی چه کار می‌خواهیم بکنیم؟» تأکید کردند که برای افزایش اثربخشی دارایی‌های کشور، این درآمد باید صرف امور زیرساختی شود. کلام آخر این‌ که؛ رهبر معظم انقلاب همچون گذشته با ژرف‌نگری و دقت فراوان به بخش عمده نکات و مسائل اساسی مربوط به این حوزه (تولید دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین) اشاره کردند و اینک نوبت مردم و مسئولین انقلابی و محترم در سه قوه است که به تهیه طرح‌ها و برنامه‌های کاربردی و عملیاتی، نقش و سهم خود در مسیر تحقق این راهبرد را ایفا نمایند.