پاکیزگی خانه و دل‌تکانی با همت جمعی اعضای خانواده
گالیا توانگر
خانه‌تکانی یکی از آیین‌های نوروزی است که مردم بیشتر مناطقی که نوروز را جشن می‌گیرند به آن پایبندند. در این آیین، تمام خانه و وسایل آن در آستانه نوروز گردگیری، شست‌وشو و تمیز می‌شوند. این آیین در کشورهای مختلف از جمله ایران، تاجیکستان، افغانستان و جمهوری آذربایجان برگزار می‌شود. ایام نوروز در راه است و همه ما در تدارک خانه‌تکانی، دور ریختن و یا تعمیر وسایل کهنه و تغییر دکوراسیون هستیم. همه این کارها مربوط به دنیای بیرون است اما دنیای درون چه؟ در آموزه‌های دین مبین اسلام علاوه بر توصیه به پاکیزگی مؤمنین به دل‌تکانی بسیار سفارش شده است.
خانه‌تکانی عید است. روی پله ایستاده‌ام و گوشه پرده را که رها شده، می‌کشم روی صورتم. به کوچه‌ای که منتظر است، می‌نگرم. بهار! کاش با کبوتر و شعرهایت
رد می‌شدی؛ حتی اگر مرا به یاد نیاوری. حتی اگر نام کوچکت را نخوانم، با انگشتان سردم که بوی شوینده می‌دهد، یک گوشه پنجره بنویسم؛ سلام بهار خوبم.
اما مرا نیز و همه آنانی را که به شوق دسته‌گل شدن و استقبال از تو زحمت خانه‌تکانی را به‌جان‌ودل خریده‌اند، به یاد خواهی آورد.
خوب می‌دانم با این دل‌های غبارگرفته‌مان جذابیتی برای آمدنت نداریم، اما بیا و این قلب فسرده و سرد مرا به روزهای خوب شعرهایت ببر،ای بهار گمشده در شهر خسته‌ام! دست می‌کشم روی برگ‌های سبز پارچه پرده و فکر می‌کنم کاش دست‌هایم اسلیمی بودند، قد می‌کشیدند، پیچاپیچ و تا در خانه‌ات پل می‌بستند. خاک نرمی به چشمانم می‌رود، می‌سوزند و می‌بارند. پشت حصارهای پنجره، زندانی طلسم روزهای بی‌بهارم. بیا از قلمرو خواب‌های من بیدارم کن و پوسته تاریکی را کنار بزن. به ازدحام کوچه می‌نگرم و مثل شعرهایم، مثل مادرم صبورم، برای آمدنت.
می‌آیی، می‌آیی، می‌آیی... با لبخند‌های ساده کودکانه، پشت پنجره می‌نشینی و به ازدحام کوچه خوشبخت می‌نگری. می‌آیی به شکلی آشنا، به شکل خودم و دست‌هایم را دست جوانه‌ها می‌گذاری. دلم برایت تنگ است.
حسابرسی آخر سال و تکاندن خانه دل
خانه‌تکانی خانه از کارهای شایعی است که برای عید انجام می‌شود. این کار نه فقط باعث مرتب و تمیز شدن خانه می‌شود، بلکه تأثیرات مثبتی نیز در روح انسان می‌گذارد. این کار باعث می‌شود ذهن انسان از تشویش به سمت وحدت حرکت کند. احساس وحدت باعث آرامش در درون انسان می‌شود و این آرامش زمینه توجه به خداوند را بیشتر مهیا می‌کند. این همان مسئله رابطه ظاهر و باطن و تأثیر و تأثر متقابل آنها بر هم است.
از آن جایی‌که عید واقعی عیدی است که انسان به فرمان خداوند عمل کرده باشد، بنابراین برای آمادگی عید، گناه نکردن ضروری است و برای گناه نکردن و توبه از گناهان قبلی محاسبه سال گذشته و برنامه‌ریزی برای آینده لازم هستند.
محمد مهدی‌زاده دکترای تعلیم و تربیت اسلامی برایمان درباره ضرورت حلالیت طلبیدن در حسابرسی شخصی آخر سال توضیح می‌دهد: «یکی از کارهایی که در محاسبه انجام می‌شود، این است که با خود درباره اعمال گذشته فکر کنیم و سعی کنیم اگر حقی را ضایع کرده‌ایم جبران کنیم. حداقل بسیار ممکن است که در میان فامیل و آشنایان فردی را ناراحت کرده باشیم و یا پولی را گرفته و پس نداده‌ایم و... بنابراین برای توبه از این اعمال که حق‌الناس حساب می‌شوند باید رضایت و حلالیت آن افراد را کسب کنیم. برای طلب حلالیت به‌راحتی می‌توان پیامی آماده کرد و برای همه این افراد فرستاد. انسان تا جایی که برایش مقدور است باید دیون و حق‌الناس‌هایی که بر گردنش است را جبران کند و البته اگر فردی قدمی در این راستا بردارد، حتماً خداوند ده قدم به‌سوی او می‌آید.»
وی در ادامه می‌گوید: «از نظر اسلام اگر کسی بخواهد خودش را تربیت کند، اولین شرط مراقبه است، منتها می‌گویند قبل از مراقبه «مشارطه» است؛ یعنی اول انسان باید با خودش قرارداد امضا کند که اینها را اغلب روی کاغذ می‌آورند. روی کاغذ با خودشان شرط می‌کنند و پیمان میبندند که این‌گونه باشم؛ چون اگر مشارطه نشود و اول انسان با خودش قرارداد نبندد، موارد را مشخص نکند و برای خودش برنامه قرار ندهد، نمیداند چگونه از خودش مراقبه کند؟ گناه‌هایی که امسال می‌کرده است را دیگر در سال بعد ترک کند و توجه به خداوند را جایگزین توجه به دنیا کند.»
مدیریت زمان در خانه‌تکانی
لیلا مهری‌پور یک خانه‌دار برایمان توضیح می‌دهد: «زمان‌بندی یعنی تخمین اینکه انجام هر کار حدوداً چقدر زمان می‌برد؟ اگر کارها را کلی نوشته باشید، احتمالاً زمان کمی را به انجام کار اختصاص داده و زمان کم می‌آورید، اما اگر کارها را با جزئیات نوشته باشید برای انجام هریک از جزئیات نیز زمان در نظر می‌گیرید و زمان‌بندی درستی خواهید داشت. در هنگام زمان‌بندی سعی کنید که برنامه‌تان را میلی‌متری نچینید، زیرا پشت‌سرهم چیدن برنامه‌ها باعث می‌شود یک اتفاق ساده، مثل یک تماس تلفنی 10 دقیقه‌ای که حتی به آن فکر هم نکرده بودید، شما را از زمان‌بندی عقب بیندازد و این عقب ماندن در کل برنامه روزانه شما جاری شود و همه چیز را به هم بریزد. یک‌زمان شناور در نظر بگیرید و در میان فهرست کارها نیم ساعتی را خالی بگذارید. این زمان جهت ایجاد آمادگی برای انجام کارهای غیرمنتظره است، بدون اینکه چیدمان برنامه ما به هم بریزد.»
وی توصیه می‌کند: «بین هر دو ساعت کار برای استراحتتان دست‌کم 10 دقیقه زمان در نظر بگیرید و کمی استراحت کنید، زیرا بدون در نظرگرفتن این زمان هرچند هم کوتاه، خستگی در بدن انباشته می‌شود و توان بدنی کاهش پیدا می‌کند، در نتیجه سرعت کار کم می‌شود. زمانی را برای برگرداندن وسایل به‌جای خود در نظر بگیرید. اگر زمانی را به جمع‌وجور کردن این وسایل اختصاص ندهیم، هنگام نیاز دوباره به هرکدام از این وسایل، درگیر پیداکردن آنها می‌شویم.»
این خانه‌دار در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «فهرستی برای خرید لوازم موردنیاز از انواع شوینده‌ها گرفته تا دستمال و روزنامه و نردبان و... در انجام کارهای خانه تهیه کنید. برای تهیه هرکدام آنها و چه مقدار، باید برنامه‌ریزی کنید. درصورتی‌که برنامه‌ریزی نکنید و مواد شوینده را به‌اندازه لازم تهیه نکنید، ممکن است در اواسط کار شوینده‌تان کم بیاید و شما زمانتان را برای خرید دوباره از دست بدهید و همین اتفاق ساده، کلی زمان پیش‌بینی‌نشده را به روند کاری شما تحمیل کند.
بعد از برنامه‌ریزی و نوشتن گام‌به‌گام وظایف، به اولویت‌ها فکر کنید و مشخص کنید کدام کار را کی و کجا و با چه جزئیاتی باید انجام دهید؟ هر کاری شامل چه مراحلی است و ابزار موردنیازش چیست؟
همه حوادث را در نظر بگیرید و برای پیش‌بینی حوادث وقت بگذارید و چاره‌اندیشی کنید؛ یعنی سناریوی بحران داشته باشید. مثلاً یک نیروی کمکی برای زمانی که قرار است از نردبان بالا بروید، در نظر بگیرید و محیط اطراف را از اشیای تیز، برنده و شکننده برای جلوگیری از اتفاق‌های غیرمنتظره خالی کنید.
در این مرحله اگر به تک‌تک کارها فکر کرده باشید و برای آنها راهکار اندیشیده باشید، می‌توانید با خیال راحت کارها را انجام دهید. نباید نگران اجرا باشید زیرا با انجام کارهای بالاخانه تکانی شما بیشتر از دو روز وقت نمی‌گیرد.»
اشتباهات تمیزکاری که بیمارتان می‌کند
تمیزکردن منزل کاری است که ما همواره انجام می‌دهیم، و همیشه می‌خواهیم که خانه‌ای مرتب داشته باشیم، غافل از آنکه برخی نکات نظافت را کاملاً اشتباه انجام می‌دهیم. این عادات و بی‌توجهی‌ها در تمیزکاری بیمارتان می‌کند.
حسین تراکمه یک متخصص بیماری‌های تنفسی توضیح می‌دهد: «مواد شوینده‌ای که استفاده می‌کنید، ممکن است دارای رایحه لیمو یا گل باشد، اما متأسفانه باید به شما بگوییم که این دست از شوینده‌ها، برای سلامتی مشکل ایجاد می‌کنند. در مطالعات جمعی صورت‌گرفته، بیش از نیمی از شرکت‌کنندگان درگیر عوارض نامطلوب سلامتی محصولات مصرفی معطر، مانند خوشبوکننده هوا، اسپری، شوینده‌های لباسشویی، ملحفه خشک‌کن، ضدعفونی‌کننده‌های دست، روغن‌ها، شمع‌های معطر، اسپری‌های ضدعفونی‌کننده ظروف و... شده بودند. از جمله مشکلات و عوارضی که این محصولات برای سلامتی ایجاد می‌کنند، می‌توان به میگرن، حملات آسم، مشکلات تنفسی، سرگیجه، تشنج، تهوع، اشک چشم و بثورات پوستی اشاره کرد. همچنین بوی قوی این شوینده‌ها می‌تواند باعث سردرد بشود و به همین خاطر بهتر است محصولاتی را که دارای برچسب «بدون عطر» و «بدون بو» هستند، انتخاب کنید.»
وی در ادامه متذکر می‌شود: «همچنین ممکن است از محصولاتی استفاده کنید که برای پوست مضر هستند. برخی از محصولات شوینده سوزآور هستند، به این معنی که PH بسیار بالا یا بسیار پایین دارند و این موضوع باعث ایجاد سوزش در چشم‌ها، پوست و مسیر تنفسی می‌شود. علاوه بر اینکه قرار گرفتن در معرض آنها خطر مسمومیت دارد، حتی تمیزکاری با آنها نیز می‌تواند آسیب‌زا باشد. از محصولاتی که حاوی ترکیبات سولفوریک اسید و هیدروکسید سدیم هستند، استفاده نکنید. برخی از شوینده‌ها مانند روغن‌های چرب‌کننده سنگین و حلال‌های همه‌کاره، بازکننده‌های گرفتگی، پاک‌کننده‌های کاسه توالت و پاک‌کننده‌های فر دارای خطر بیشتری
هستند. بهتر است از شوینده‌های ملایمی استفاده کنید که همان عملکرد را دارند.»
این متخصص بیماری‌های تنفسی از قانون طلایی تمیزکاری چنین می‌گوید: «مخلوط کردن سفیدکننده و جرم‌گیر یکی از خطرناک‌ترین اشتباهات است. قانون طلایی تمیزکاری و (پیشگیری از مسمومیت) این است که هرگز محصولات سفیدکننده حاوی کلر را با محصولات جرم‌گیر حاوی آمونیاک مخلوط نکنید. مخلوط کردن آمونیاک و کلر منجر به تشکیل بخار کلرامین می‌شود که در صورت تنفس مسمومیت ایجاد می‌کند. بهتر است به‌جای سایر موارد از سفیدکننده‌های حاوی اکسیژن استفاده کنید.»
مهار دردهای استخوانی در خانه‌تکانی
لازم نیست کل منزل را طی یکی دو روز خانه‌تکانی کنیم، بلکه بهتر است طی چند روز یا حداقل در قالب یک تا دو هفته کارها تقسیم‌بندی‌شده و با همکاری دیگر اعضای خانواده، امور خانه‌تکانی انجام شود.
دکتر مهرداد بهرامیان، متخصص فیزیوتراپی نیز با تاکید بر اینکه خانه‌تکانی یکجا و مداوم- به‌خصوص در کسانی که سابقه کمردرد دارند- مشکل‌ساز می‌شود، می‌گویند: «یکی از پیش‌شرط‌های به خطر نیفتادن سلامت کمر، تقسیم‌کار زمانی است. به طور متوسط می‌توان 45 دقیقه به امور منزل رسیدگی و نیم ساعت تا 45 دقیقه استراحت کرد. همچنین افراد فقط مجاز به انجام فعالیت طی یک نیمروز هستند. مسلماً اگر همه کارها در یک روز انجام شود، فشار و آسیب‌های جدی، سلامت فرد را تهدید خواهد کرد.»
وی می‌افزاید: «علاوه بر این باید در هر 45 دقیقه تلاش و فعالیت، حداقل ده دقیقه استراحت انجام شود، چراکه در غیر این صورت مبتلا به آسیب‌های عضلانی و مفصلی ناشی از استفاده طولانی‌مدت می‌شویم.»
این متخصص فیزیوتراپی می‌گوید: «برای جلوگیری از سقوط برای بازکردن پرده‌های اتاق‌ها یا برداشتن اشیا در کابینت‌های بالاتر یا تمیزکردن شیشه‌ها و پنجره‌ها بهتر است از چهارپایه‌های سالم و استاندارد یا از نردبان‌های مطمئن استفاده شود، زیرا متأسفانه خیلی از حوادث، ناشی از افتادن از چهارپایه‌های ناسالم، نامتعادل و لغزنده است.»
یک اصل مهم را حین خانه‌تکانی به‌خاطر بسپارید: «از انجام اموری فراتر از توان خویش خودداری کنید.»
دکتر بهرامیان با تاکید بر اینکه باید ابتدا وسایل سبک‌تر را جابه‌جا کنیم، می‌گوید: «در حقیقت با این کار بدن آرام‌آرام آماده انجام امور طولانی‌تر و سنگین‌تر می‌شود. علاوه بر این تا حد امکان به‌تنهایی اقدام به جابه‌جایی اشیا و لوازم سنگین نکرده و در این مورد بهتر است حداقل دونفری یا با تعداد بیشتری به انجام این کار اقدام کنیم.»
این متخصص فیزیوتراپی با تاکید بر اینکه ممکن است بلندکردن یک وسیله برای یک فرد سهل و آسان و برای دیگری آسیب‌زا باشد، توضیح می‌دهد: «قرارگرفتن ستون فقرات در وضعیت خم به‌صورت ثابت، حین انجام فعالیت‌ها از دیگر عوامل ایجاد آسیب‌های کمری است. در این مورد نیز به حفظ راستای طبیعی ستون فقرات حین انجام امور و تغییر گاه‌به‌گاه وضعیت بدن و مفاصل حین فعالیت‌ها تاکید می‌شود.»
وی تاکید می‌کند: «هر فرد باید شیئی متناسب با توان فیزیکی و آمادگی جسمانی‌اش باشد بلند کند، در غیر این صورت آسیب‌های عضلانی- اسکلتی در وی ایجاد می‌شود. فرد باید حین بلندکردن وزنه شیئی را نزدیک بدن گرفته و با خم کردن زانوها از نیروی عضلات‌اندام تحتانی استفاده کند. حفظ راستای طبیعی ستون فقرات بدون خم کردن ناحیه کمری برای این‌گونه فعالیت‌ها ضروری است.»