دکتر عباسعلی رهبر*

مقوله «جهاد تبیین» در بیانات رهبر انقلاب را می‌توان از باب نگاه به قدرت نرم و از باب نگاه الهیاتی مورد واکاوی و تحلیل سیاسی و اجتماعی قرار داد.
باب نگاه قدرت نرم
رهبر انقلاب می‌فرمایند ما باید بحث تبیین را نسبت ‌به حقایق انجام بدهیم و خیلی از حقایق باید تبیین شوند. این جمله به‌معنای این است که هنوز بسیاری از حقایق هستند که تبیین‌ نشده‌اند و یا به‌خوبی این کار انجام نشده ‌است. در مقابل تبیین، حرکت گمراه‌کننده و تحریف‌کننده دشمن وجود دارد که از جوانب مختلف و از صدها طرف به‌سوی جمهوری اسلامی ایران سرازیرشده و می‌خواهد افکار مردم را مورد اثرپذیری سم‌آلود قرار دهد. از این ‌جهت، یکی از موضوعات خوبی که رهبر انقلاب ذکر می‌کنند این است که افکار عمومی را به‌سمت راه درست و منطقی و راهی که در آن عقلانیت انقلابی هست، هدایت کنیم. «جهاد تبیین»، خنثی‌کننده توطئه دشمن است. با «جهاد تبیین» می‌توان حرکات صحیح را منتشر کرد و به سؤالات پاسخ داد. همچنین با «جهاد تبیین» می‌توان ابهام‌آفرینی‌های موجود در فضای اجتماعی و مجازی را به‌نوعی مورد خدشه قرار داد و با آن مقابله کرد.
جوزف ساموئل نای سال ۲۰۱۱ در کتاب «The Future of Power» می‌گوید آمریکا در آینده تمایل چندانی به استفاده از قدرت نظامی نخواهد داشت و برتری نظامی به‌معنای برتری جهانی نیست. وی در مورد ایران هم این بحث را مطرح می‌کند و می‌گوید که آمریکا جنگ نرم را با ایران در پیش خواهد گرفت و از اهرم فشار اقتصادی استفاده می‌کند. اکنون ما داریم انواع فشارهای اقتصادی را برای از بین بردن یا تغییر در نظام محاسباتی جمهوری اسلامی از طرف آمریکا و قدرت‌های غربی می‌بینیم که به‌طور خاص موردتوجه قرار گرفته است. وقتی به بحث قدرت بنگریم، با تحول در بحث قدرت روبه‌رو می‌شویم؛ چراکه در قرن شانزدهم، کنترل شمش‌های طلا و مستعمرات در دستان اسپانیا بود. در قرن هفدهم، با امپراتوری هلند و قدرت تجاری روبه‌رو می‌شویم. در قرن هجدهم، با فرانسه روبه‌رو می‌شویم. در قرن نوزدهم، انگلستان با تأکید بر انقلاب صنعتی و نیروهای دریایی خودش به قدرت و استفاده از منافع و منابع دیگر کشورها روی می‌آورد. در قرن بیستم، با منابع قدرت در موشک‌های هسته‌ای، توان صنعتی، مردان مسلح و‌تانک‌ها مواجه می‌شویم که نمونه بارز آن را در نگاه کِنِدی و خروشچف می‌توان دید.
اما در قرن بیست‌ویکم، ما با عصر جهانی ارتباطات روبه‌رو می‌شویم که عصر دیجیتال است. در این عصر، ما هم با تهدیدها و هم با فرصت‌ها مواجهیم. در اینجا موضوع مهم قدرت نرم موردتوجه قرار می‌گیرد و یک مفهوم توصیفی قلمداد می‌شود. برخی از مقاصد خوب یا بد را می‌توان در قدرت نرم موردتوجه قرار داد. مشروعیت یک واقعیت در قالب قدرت نرم مطرح می‌شود و قدرت نرم بحث اعتبار را مطرح می‌کند. جالب این است که منابع قدرت نرم از یک‌طرف، فرهنگ و از طرف دیگر، ارزش‌های سیاسی است و به‌نوعی به‌دنبال جذب و متقاعد‌سازی است. بنابراین، «جهاد تبیین» را می‌توان از نظر قدرت، مردم در نظر بگیریم؛ چراکه قدرت نرم هم می‌تواند به مشروعیت نظام سیاسی ما و هم می‌تواند به اعتبار فزاینده جمهوری اسلامی کمک کند. از این ‌جهت، «جهاد تبیین» می‌تواند قدرت نرم محسوب شود و موردتوجه قرار بگیرد.
«جهاد تبیین»، مقوله و شاکله مهم از قدرت نرم است که البته لوازم بسیار جدی دارد. مهم‌ترین لوازم قدرت نرم در قالب «جهاد تبیین»، اخلاقیات، توجه به عنصر اخلاق، سخن متین، عقلانیت کامل، بصیرت و استدلال است؛ اما آنچه باید به آن توجه کنیم و رهبر انقلاب آن را موردتوجه قرار دادند این است که باید به‌معنای واقعی کلمه جهاد را در «جهاد تبیین» به‌کار ببریم. باید از شیوه‌های اخلاقی در «جهاد تبیین» پیروی کرد و از روش‌های دشنام، تهمت، فریب و دروغ عده‌‌ای در فضای مجازی، مطبوعات، رسانه‌ها و مقالات که افکار عمومی را ملتهب می‌کنند، اجتناب کنیم. رهبر انقلاب می‌فرمایند «جهاد تبیین» باید مبتنی بر سخن متین، مبتنی بر زینت عاطفه و عواطف انسانی و مبتنی بر نگاه و رویکرد اخلاقی باشد. نکته بسیار مهمی که ایشان ذکر می‌کنند این است که بالاخره همه ما در فضای «جهاد تبیین» سهم و مسئولیتی داریم و همه باید در این مسیر و میدان جدی حرکت بکنیم. از این بابت، «جهاد تبیین» در قالب قدرت نرم می‌تواند موضوع اساسی و جدی مطرح شود، به‌شرطی که از لوازم و منابع آن استفاده جدی شود.
باب نگاه الهیاتی
از باب مقوله الهیاتی و الهیات سیاسی شاید بتوان «جهاد تبیین» را در قالب جهاد اصغر مطرح کرد. ما در جهاد اصغر هم جهاد اقتصادی، هم علمی، هم سیاسی، هم فرهنگی و هم نظامی داریم. «جهاد تبیین»، نمونه دیگری از وجه جهاد است که رهبر انقلاب در این ایام آن را مشخص می‌کنند. البته، «جهاد تبیین» به‌نوعی هم جهاد آفندی و هم جهاد پدافندی هم هست؛ اما این جهاد با جهاد کبیری که رهبر انقلاب از آن یاد می‌کنند هم مرتبط می‌شود. جهاد کبیر در نگاه ایشان، یعنی اطاعت‌نکردن از دشمن کافر و خصمی که در میدان مبارزه با ما قرار گرفته است و اگر از او اطاعت نکنیم، تبعیت نکرده‌ایم. رهبر انقلاب می‌فرماید در میدان‌های مختلف سیاست، اقتصاد، فرهنگ و هنر نباید از دشمن تبعیت کرد. این خود جهاد کبیر است. در واقع، جهاد تبیین را هم می‌توان در قالب جهاد کبیر موردتوجه قرار داد؛ مفهومی که در فرهنگ سیاسی رهبر انقلاب به‌طور جدی خودش را نشان می‌دهد.
«جهاد تبیین»، به مدیر جهادی نیز نیاز دارد. مهم‌ترین مدیران جهادی ما همین جوانان عزیز هستند که می‌توانند ارزش‌ها را به‌نوعی از گذشته بگیرند و آنها را روزآمد کنند و از حال به آینده انتقال بدهند. مدیر جهادی و کسی که در «جهاد تبیین» شرکت می‌کند، باید بتواند به‌نوعی با اتکا به ارزش‌های الهی و اسلامی نسبت‌ به کارها مبادرت بورزد. رهبر انقلاب، اقدام جهادی را به‌معنای خسته‌نشدن در مقابل سختی‌ها و موانع تعریف می‌کنند که در آن ایمان به مسیر و حرکت بر اساس فکر و منطق باشد. در نگاه الهیاتی به بحث جهاد، الزاماتی وجود دارد؛ الزاماتی مانند اعتقادات و باورها، جهاد نرم، بصیرت و بحث‌های ارزشی که در جهاد خودشان را نشان می‌دهند.
نکته مهمی که باید در «جهاد تبیین» در نظر گرفت این است که ما به برنامه‌ریزی، هدف‌گذاری، ارتباطات گسترده و فزاینده و فراگیر، سازماندهی ازپیش‌تعیین‌شده، طراحی‌های جدید، نظام ارزشی مبتنی بر انقلاب اسلامی و تصمیم‌گیری نیاز داریم. از نکات بسیار مهم در «جهاد تبیین» نوآوری، خلاقیت و انگیزه‌هایی است که باید بتوانیم خودمان را در آن نشان دهیم.
در «جهاد تبیین»، اخلاق‌مداری از جمله موضوعات مهمی است که رهبر انقلاب بر آن تأکید دارند. در واقع، اخلاق‌مداری دعوت به رسیدگی به عمل و رفتار، دعوت بر اساس انصاف، صداقت و به‌نوعی دل‌سوزی و دعوت بر اساس پرهیز از حرص و امل و سخن‌چینی است. بصیرت در «جهاد تبیین» هم بسیار مهم است. بصیرت، یعنی ظلم‌ستیزی، دشمن‌شناسی، هوشیاری و جریان‌شناسی؛ لذا، باید تصمیم‌گیری‌ها بر اساس خرد باشد. در «جهاد تبیین» تصمیم‌گیری‌های اقناعی موردتوجه قرار می‌گیرد. تجزیه‌وتحلیل محیطی هم بسیار مهم است.
فرابخشی و منطقه‌ای‌بودن و سرعت در تصمیم‌گیری از موضوعات بسیار مهمی هستند که در «جهاد تبیین» می‌توانیم اشاره کنیم. یکی از موضوعات بسیار مهم دیگری که در بحث جهاد تبیین می‌توانیم به آن توجه کنیم ارتباطات مؤثر با مردم است. در «جهاد تبیین» باید در درون مردم بود؛ یعنی مشارکت و مشاهده میدانی داشت، از بدزبانی به مردم و مردم‌گریزی پرهیز کرد، سرمایه اجتماعی و سرمایه سیاسی را افزایش داد و به نقش مردم و مردم‌محوری بسیار توجه کرد. باید روحیه خدمتگزاری و کار جهادی را در «جهاد تبیین» موردتوجه ویژه قرار بدهیم.
از نکات مهم دیگر در «جهاد تبیین»، انقلابی‌گری است. انقلابی‌گری، یعنی اتکا بر عزم ملی برای محرومیت‌زدایی، توجه به ریزش‌ها و رویش‌های انقلاب، توجه به اصل بسیار مهم اعتقاد به نظام و وفاداری به ارزش‌های انقلابی، اعتقاد به استقلال و لزوم خودکفایی و ولایت‌محوری و آرمان‌خواهی که می‌تواند در فضای جهاد خودش را نشان دهد. از این ‌جهت، ما می‌توانیم انقلابی‌گری را به عنوان یکی از موضوعات جدی در فرآیند خرد، تصمیم‌گیری انقلابی و اخلاقی و عمل‌کردن در «جهاد تبیین» یک شاکله اصلی مطرح کنیم.
نکته مهمی که در اینجا باید به آن اشاره کرد این است که ناتو در سال۲۰۲۰، پنج حوزه جنگیِ زمین، هوا، دریا، فضا و فضای سایبری را به‌ رسمیت شناخت. الآن بحثی جدیدی به نام جنگِ شناختی ایجاد شده است؛ یعنی ذهن انسان‌ها به میدان نبرد تبدیل می‌شود. رهبر انقلاب جنگِ شناختی را با عبارت و موضوع دیگری مطرح می‌کنند. ایشان می‌فرمایند: «این را من از روی اطّلاع عرض می‌کنم که امروز انبوهی از رسانه‌ها با هزاران متخصص در کارند؛ برای چه؟ برای اینکه در نظام جمهوری اسلامی افکار و مذاق‌ها را برگردانند، ایمان‌ و باورها را تضعیف و تخریب کنند... خب ما از خودمان سؤال کنیم که ما در این جهادی که وجود دارد، در این جنگ بی‌امانی که بین اسلام و کفر، بین حق و باطل، بین روایت دروغ و حقیقت وجود دارد، کجای این جبهه قرار و حضور داریم؟» 3/11/1400
*عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی
منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار رهبر معظم انقلاب