نگاهی به سریال مرد شاه بلوطی
حذف خانواده و باز شدن جعبه پاندورا(۱) !
فاطمه قاسم‌آبادی
به‌خاطر فروپاشی بنیان خانواده در غرب، مدت‌هاست که مشکلات و مسائل مختلفی گریبان دولت‌ها و مردم، در اروپا و آمریکا را گرفته است. یکی از این مشکلات، فرزندانی هستند که یا حاصل روابط خارج از ازدواجند و یا به‌خاطر نوع دیدگاه والدین‌شان که مسئولیت‌شان را نمی‌پذیرند، بعد از جدایی یا طلاق، به یتیم‌خانه‌ها سپرده می‌شوند.
به‌خاطر زیاد شدن آمار چنین کودکانی، دولت‌های غربی طرح‌های مختلفی ارائه کردند که مهم‌ترین‌شان پذیرفته شدن این کودکان توسط خانواده‌هایی بود که اغلب خودشان هم فرزندانی داشتند ولی در ازای یک خرجی ماهیانه که به اقتصادشان کمک کند، حاضر به گرفتن حضانت این کودکان می‌شدند.
تا اینجای ماجرا به‌نظر بد نمی‌رسید و این طرح موفق بود ولی کم‌کم و با افزایش آمار خشونت‌های خانگی در مورد این کودکان و کمی بعدتر، زیاد شدن تجاوزها و سوءاستفاده‌های دیگر، در حال حاضر کودکانی که به فرزندخواندگی پذیرفته می‌شوند، به‌شدت آسیب‌پذیر هستند. البته به‌خاطر فجایعی که در یتیم‌خانه‌های اروپایی اتفاق افتاده، این کودکان چه به حضانت گرفته شوند و چه در یتیم‌خانه‌ها بمانند، در معرض انواع خطر‌ها هستند که می‌تواند حال و آینده‌شان را تحت تأثیر قرار بدهد.
سریال «مرد شاه‌بلوطی» به کارگردانی «کاسپر بارفود» محصول سال 2021 کشور دانمارک است که به وسیله شبکه نتفلیکس، به پخش جهانی رسید. این سریال در ژانر نوار یا همان نوردیک (داستان‌های جنایی اسکاندیناوی که نَفس قتل‌ها و جنایت‌هایش از یک آسیب روانی کهنه می‌آید) است و به داستان فرزندان به حضانت گرفته شده، می‌پردازد.
داستانِ بلوط‌های خون‌آلود
داستان سریال مرد شاه‌بلوطی، در مورد قتل‌های مرموزی است که از سال 1987 شروع می‌شود و تا زمان حال ادامه پیدا می‌کند. در این میان «نایا تولین» به‌عنوان پلیس زن موفقی که قصد دارد به‌خاطر فرزندش از بخش جنایی خارج شود، درگیر پرونده مرد شاه‌بلوطی در زمان حال می‌شود.
در ادامه داستان می‌بینیم که فرزند دختر وزیر امور اجتماعی «رُزا هارتونگ» یک سال قبل از این ماجراها دزدیده شده و گمان می‌رود که بعد از تجاوز، تکه‌تکه شده ولی پلیس نتوانسته جسدش را پیدا کند. از طرف دیگر قتل‌های مرموزی اتفاق می‌افتد که در آنها مادرانی که سرپرست مناسبی نیستند و کودکانشان را به حال خود رها کرده‌اند، هر بار به طرز فجیعی کشته می‌شوند.
نایا تولین و همکار جدیدش «مارک هِس» بعد از تحقیقات به این نتیجه می‌رسند که بین گم شدن فرزند وزیر و قتل‌های مادران بد سرپرست، ارتباطی وجود دارد و همه چیز به نوعی به راز مخوفی در گذشته برمی‌گردد... .
خانواده‌هایی بدون پدر یا مادر
یکی از مهم‌ترین نکات در سریال مرد شاه‌بلوطی، تأکید بر زیاد بودن تعداد کودکان بی‌سرپرست در کشور دانمارک است. در این سریال از نایا تولینِ پلیس گرفته تا رزا هارتونگ که وزیر است و... همه یتیم بوده‌اند و پدر و مادر واقعی خود را نمی‌شناسند و پیش خانواده‌های دیگر بزرگ شده‌اند.
در قسمتی از سریال، وقتی دختر تولین که پدرش را تا بحال ندیده است، از او در مورد کاردستی مدرسه‌اش که شجره نامه خانوادگی‌اش است می‌پرسد، به مادرش می‌گوید:
«شجره‌نامه من خیلی کسل‌کننده است. فقط عکس تو و پدربزرگ رو داره و اون هم که پدر واقعی نیست... من بر عکس بقیه بچه‌ها عکس خرگوش و حیوون‌ها رو گذاشتم!»
از همان ابتدای سریال مخاطبین با نوع چیدمان و شخصیت‌های داستان، متوجه می‌شوند که قرار است با جلو رفتن در داستان، از مشکلات و شکل زندگی این فرزندخوانده‌ها بیشتر بدانند و آسیب‌های نبود یک خانواده واقعی و دلسوز را در زندگی این کودکان، از نزدیک لمس کنند.
در نهایت هم با توجه به جلوتر رفتن داستان و رو شدن تمام زوایای تاریک، مخاطبین می‌بینند که این کودکان با چه آسیب‌های ناگواری در زندگی‌شان رو‌به‌رو می‌شوند و گاهی هم این آسیب‌ها به جنایت‌های هولناک ختم می‌شود.
فرزندخواندگی برای پول
در سریال مرد شاه‌بلوطی، بدون هیچ پنهان‌کاری، مخاطبین می‌بینند که یکی از مهم‌ترین دلایل به فرزندی پذیرفتن کودکان در کشورهای غربی، مسئله پولی است که این خانواده‌ها از دولت می‌گیرند و به‌خاطر همین هم احساسات کمتر در این نوع انتخاب‌ها دخیل است و شاید دلیل اصلی سوءاستفاده از کودکان یتیم هم دقیقاً همین مسئله باشد که برای تعداد زیادی از این خانواده‌ها، این بچه‌ها صرفا نوعی منبع درآمد هستند، نه چیزی بیشتر.
در طول ماجرا بینندگان می‌بینند که بیشتر این کودکان، چطور مورد اذیت و آزار قرار می‌گیرند و هیچ نهادی هم اهمیتی به این موضوع نمی‌دهد و اتفاقا یکی از ترفند‌های قاتل ماجرا، در مورد کشتن مادران بد سرپرست، همین بوده که قبل از اقدام به کشتن، رفتار بد سرپرستان را به پلیس گزارش می‌داده و وقتی می‌دیده هیچ‌کس اهمیتی به اتفاقات ناگواری که برای آن کودکان افتاده نمی‌دهد، دست به کار می‌شود و از مادران انتقام می‌گیرد.
اعتراض به سیاستمداران و دولت
سریال مرد شاه‌بلوطی، یک سریال سیاسی نیست ولی سازنده هوشمندانه، با قرار دادن شخصیت کلیدی ماجرا به‌عنوان وزیر امور اجتماعی، که ادعاهای زیادی در مورد بهبود وضعیت کودکان بی‌سرپرست دارد، به خوبی و بدون اغراق، تیرش را به سمت سیاستمداران می‌گیرد و ادعا‌ها و دروغ‌هایشان، در مورد دغدغه‌هایی که مثلا در مورد مردم عادی دارند را زیر سؤال می‌برد و به سخره می‌گیرد.
در سریال رزا هارتونگ، وزیر امور اجتماعی است و با تبلیغ رسانه‌ها به‌عنوان وزیری کاردان و مادری دلسوز در بین مردم شناخته می‌شود و همیشه دم از مراقبت از کودکان می‌زند ولی در ادامه مخاطبین می‌بینند که این فرد مدعی، برخلاف چهره‌ای که رسانه‌ها از او ساخته‌اند، چه گذشته تاریکی دارد... .
نهادهای دولتی مخصوص کودکان، در طول داستان سریال، به‌عنوان بی‌ارزش‌ترین و بی‌تفاوت‌ترین سازمان‌ها به تصویر کشیده می‌شوند و هیچ پیگیری واقعی در مورد وضعیت زندگی کودکان برخلاف فیلم‌ها و سریال‌های دیگر ندارند.
چهره اروپای واقعی
در سریال مرد شاه‌بلوطی، مخاطبین با فضای کاملاً اروپایی طرف هستند. تیپ زندگی و فضای سرد حاکم بر روابط و صحنه‌ها، کاملاً بینندگان را به یاد فیلم‌های اروپایی می‌اندازد و از روابط و اغراق‌های لوس هالیوودی، در این سریال خبری نیست.
از طرف دیگر قرار نیست مخاطبین اروپای روتوش شده و پر از تجملات را ببینند که در آن آپارتمان‌های لوکس یا خانه‌های ویلایی باشکوه وجود دارد.
در سریال مرد شاه بلوطی، زندگی شهری قشر متوسط ِ مردم اروپایی نمایش داده می‌شود. زنانی که بدون آرایش و با لباس‌های خیلی ساده سر کار می‌روند. ساختمان‌های قدیمی چند طبقه و بدون آسانسور با پله‌های تمام نشدنی و مرگ‌های دلخراش بر اثر کم‌کاری در ساختمان‌سازی اتفاق افتاده‌اند... تمام چیزهایی که حداقل مخاطبین ایرانی انتظار دارند در یک کشور جهان سومی باشد، در سریال مرد شاه‌بلوطی در کشوری اروپایی وجود دارد و البته که علاوه بر همه اینها، در طول سریال، مردمی از نژادهای مختلف آسیایی در جایگاه‌های پایین اجتماع دانمارک هم دیده می‌شوند و همه اینها در سریال به خوبی گنجانده شده است.
مخاطبین در مرد شاه‌بلوطی، جامعه‌ای را می‌بینند که در آن خانواده دیگر مفهوم قبل خود را از دست داده ولی مردم مجبورند با هر آنچه که برجای مانده، ادامه بدهند.
جامعه‌ای سرمایه‌دار در طول داستان به تصویر کشیده می‌شود که حتی وقتی بچه‌ها قرار است در مورد چرایی جشن هالووین در آن صحبت کنند، انشای برگزیده دلیل ارزشمند بودن هالووین را تولید دو برابری کدو تنبل و صادراتش که باعث بهتر شدن وضعیت مالی کشاورزان دانمارک است، می‌داند؛ نه صرفا جشنی که خودش ارزش خاصی داشته باشد... .
مرد شاه‌بلوطی شاید بهترین سریال در ژانر جنایی نباشد ولی قطعا به‌خاطر فیلمنامه هوشمندانه و قدرت کارگردانی‌اش، توانسته نظر مخاطبین عام و خاص را جلب کند و اثری قابل فهم و در عین حال دردناک به مخاطبین عرضه کند و آنها را فکر به چرایی سرنوشت دلخراش کودکان ماجرایش بیندازد.
_________
1. طبق افسانه‌های یونانی، پاندورا (اولین زن جهان) به دلیل دزدیده شدن آتش، جعبه‌ای از زئوس دریافت کرد تا به انسان‌ها هدیه دهد و سفارش کند که هرگز آن را نگشایند؛ ولی پاندورا پس از ازدواج خودش جعبه را گشود و بلاها و شوربختی‌ها از داخل آن سرریز کرده و بر روی زمین پراکنده شدند؛ زمینی که تا آن زمان هیچ گونه مشکل و بدبختی نمی شناخت... در اصطلاح جعبه پاندورا به جعبه‌ای گفته می‌شود که باز کردنش انواع بلایا را بر سر آدمی سرازیر می‌کند.