سید محمد امین‌آبادی
«فراواقعیت» یا «واقعیت حاد» (Hyperreality) مفهومی است که فلاسفه پست‌مدرن از آن برای توضیح ناتوانی انسان از عدم تفکیک واقعیت تولید شده توسط رسانه‌ها با واقعیتی که به‌صورت عینی در بیرون ساری و جاری است؛ استفاده می‌کنند. «ژان بودریار» فیلسوف جنجالی پست‌مدرن فرانسوی «فرا واقعیت» را به غایت شبیه به امر واقعی بلکه عین امر واقعی و تسخیرکننده جایگاه آن می‌داند. به‌طوری که تشخیص این دو از هم غیرممکن شده و کسی هم متوجه اینجا به جایی و پنهان کاری نمی‌شود. در این وضعیت «فراواقعیت» واقعی‌تر از امر واقعی می‌شود. به بیان دیگر، چنان ماهرانه جایش را‌ اشغال می‌کند که واقعی‌تر از خود آن جلوه‌گری می‌کند. به باور «ژان بودریار» رابطه بسیار مستقیمی بین «فراواقعیت»، «تکنولوژی» و «رسانه» وجود دارد. «فراواقعیت» توسط انسان و به مدد تکنولوژی ساخته شده و از طریق رسانه انتشار می‌یابد و جای امر واقعی را می‌گیرد. شاید بحران «اوکراین» بهترین مثال در شرایط کنونی برای توضیح مفهوم «فراواقعیت» باشد. در بحران اوکراین «ابرواقعیت» جای امر واقعی را گرفته است و تشخیص اینجا به‌جایی نیز به کار بسیار مشکلی تبدیل شده است. چند ماهی است که آمریکا و اروپا اصرار دارند که روسیه بیش از 100 هزار نیروی نظامی خود را با تجهیزات رزمی کامل در نزدیکی مرزهای اوکراین مستقر کرده و در ‌اندیشه حمله به این جمهوری سابق شوروی است. این ادعا به شدت از سوی رسانه‌های غربی مورد حمایت قرار گرفته است و طی این مدت صدها و شاید هزاران خبر و گزارش درباره خطر حمله قریب‌الوقوع روسیه به اوکراین در رسانه‌های غربی منتشر شده است؛ «هر لحظه ممکن است روسیه به اوکراین حمله کند»، «کیف تنها 3 روز می‌تواند جلوی روس‌ها مقاومت کند»، «برآورد آمریکا این است خطر حمله به اوکراین بسیار جدی است»، «روسیه ذخایر خون خود را برای زخمی‌های احتمالی جنگ اوکراین به مناطق مرزی فرستاده است»، «روسیه در ماه فوریه(بهمن) به اوکراین حمله می‌کند.» و... تنها بخشی از این اخبار و گزارش‌های بسیار نگران‌کننده درباره خطر وقوع یک جنگ خانمان‌سوز در شرق اروپاست. جمعه هفته گذشته(15 بهمن 1400) شبکه خبری آمریکایی «بلومبرگ» پا را حتی از این هم فراتر گذاشته و خبر جعلی «روسیه به اوکراین حمله کرد» را به‌عنوان خبر فوری خود منتشر کرد. سخنگوی «بلومبرگ» در بیانیه‌ای در این زمینه اعلام کرد: «ما تیترها را برای سناریوهای مختلف آماده می‌کنیم و یکی از این تیترها به‌صورت ناخواسته حوالی ساعت چهار بعد از ظهر جمعه بر روی وب‌سایت ما قرار گرفت و ما عمیقاً بابت این اشتباه متأسفیم». معنای دیگر بیانیه سخنگوی «بلومبرگ» این است که آنها آن چنان از حمله روس‌ها به اوکراین مطمئن هستند که تیتر این حمله را نیز آماده کرده‌اند تا در زمان وقوع این حمله از دیگر رقبای رسانه‌ای خود عقب نمانده و اولین خبر را در این زمینه منتشر کنند. این فضاسازی‌ها به قدری گسترده است که صدای اعتراض «رئیس‌جمهوری اوکراین» را هم درآورده به‌طوری که او واشنگتن و رسانه‌های غربی را به تشدید رعب و وحشت در کشورش متهم کرده است. «ولادیمیر زلنسکی» جمعه گذشته(15 بهمن 1400) طی کنفرانسی خبری با رسانه‌های خارجی، گفت: «هیچ ‌تانکی در خیابان‌ها وجود ندارد. اما رسانه‌ها این تصور را القا می‌کنند که اگر ‌تانکی نیست، جنگی هست و ارتش ما در خیابان‌هاست... این‌طور نیست. ما به این رعب و وحشت نیازی نداریم.. کاخ سفید اشتباه می‌کند که خطر وقوع یک جنگ تمام‌عیار را بیش از حد برجسته می‌کند. ما تایتانیک نیستیم.» مردم اوکراین نیز به شدت تحت تأثیر این فضاسازی رسانه‌ها و مقامات غربی قرار گرفته‌اند برخی گزارش‌ها حاکی است بسیاری از اهالی «کیف» پایتخت، چمدان‌های خود را بسته و به شهر‌های دور از مرز رفته‌اند تا در صورت آغاز جنگ آسیب کمتری ببینند. تلویزیون «العربی» در این‌باره نوشته: «هر چند در خیابان‌های پایتخت اوکراین نشانه‌ای از شرایط جنگی دیده نمی‌شود، اما مردم نگران جنگ هستند... اوکراینی‌ها نفس‌ها را در سینه حبس کرده‌اند. خطر روسیه نزدیک است و ممکن است پیش از پایان زمستان و آب شدن برف‌ها، جنگ آغاز شود. تاریخ اوکراین از زمان حمله ناپلئون بناپارت به روسیه نشان می‌دهد جنگ‌ها در این منطقه معمولا در اوج سرما آغاز شده‌اند که جنگ جهانی دوم یکی از نمونه‌های این‌گونه جنگ‌ها به شمار می‌رود و در بسیاری از این جنگ‌ها نیز برف باعث پیروزی روس‌ها در جنگ شده است.» ابزار تکنولوژی و رسانه به کمک آمریکا و ناتو آمده و آنها با استفاده از این دو در حال شکل‌دهی به فراواقعیت‌ها و تغییر ذهنیت‌ها هستند. شرایط حاد امنیتی و بحرانی مجوز بسیار خوبی است برای انجام بسیاری از امور که نمی‌توان آنها را در شرایط عادی انجام داد. طی روزهای اخیر آمریکا و ناتو به بهانه تشدید بحران اوکراین به نقل و انتقالات وسیع نظامی در شرق اروپا دست زده‌اند که در شرایط عادی بودن اوضاع، توجیهی برای انجام آن وجود نداشت. گذر زمان مشخص خواهد کرد که آیا نسبتی هر چند اندک بین امر واقعی و فراواقعیت در بحران اوکراین بوده است یا آمریکا و ناتو در پی اهداف کلان‌تر دیگری بر آتش این بحران دمیدند.