کمیت و کیفیت ایمنی جاده‌های زمستانی-بخش نخست
یک‌لحظه غفلت یک‌عمـر پشیمانی
گالیا توانگر
تحلیل گزارش تصادف‌ها حکایت از آن دارد که در بخش اعظمی از حوادث نقش عامل انسانی پررنگ‌تر از سایر عوامل است. تأکید بر ضرورت احترام به قوانین راهنمایی و رانندگی همچنان در رأس توصیه‌های پلیس راهور قرار دارد. در اکثر تصادفات فوتی سرعت غیرمجاز و عدم توجه به قوانین منجر به مرگ افراد شده است.
نقش مهم آگاه‌‌سازی مردم در کاهش سوانح جاده‌ای انکارناپذیر است. یکی دیگر از غفلت‌ها، عدم تجهیز خودرو در جاده‌های کوهستانی است که منجر به در راه ماندن و بعضاً سرمازدگی رانندگان می‌شود. رانندگان به‌هیچ‌وجه نباید بدون امکانات ایمنی لازم روانه جاده‌های کوهستانی شوند.
سرهنگ سیاوش محبی سرپرست پلیس‌راه کشور می‌گوید: «برخورد با رانندگان متخلف در اجرای طرح ایمنی و سلامت پلیس راهور برای پیشگیری و کاهش تصادفات در حال انجام است.»
وی می‌افزاید: «مأموران پلیس در صورت مشاهده ارتکاب دو تخلف همزمان که یک تخلف حادثه‌ساز باشد به راننده متخلف نمره منفی می‌دهند و خودروی وی را به پارکینگ منتقل می‌کنند.»
سرپرست پلیس‌راه کشور در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «نقص فنی خودرو، استفاده از تلفن همراه و نبستن کمربند ایمنی، استعمال دخانیات و خوردن و آشامیدن حین رانندگی در رصد کار مأموران پلیس قرار گرفته و جریمه رانندگان متخلف بدون هیچ‌گونه چشم‌پوشی از جانب پلیس اعمال می‌شود.»
خاطرات یک راننده کامیون
عباس رایجی چند دهه است که شغل رانندگی کامیون را دارد. وی با لحنی ساده و صمیمی و با ورق زدن خاطرات ذهنی‌اش به رانندگان جوان جاده‌ها توصیه می‌کند: «رانندگان جوان کامیون باید حداقل سه سال شاگردی کنند تا بتوانند راه و چاه و نکات ریز این شغل را یاد بگیرند و مهارت لازم برای کار در جاده را کسب کنند. هرچند جاده‌های امروز با جاده‌های جوانی ما بسیار متفاوت است. ما زمانی کارمان را شروع کردیم که جاده‌ها بسیار تنگ و نامناسب بود مثل همین جاده گرگان به مشهد که کاملاً خاکی بود و چندین روز طول می‌کشید تا به مقصد برسیم. با وجود این، من واقعاً عاشق جاده بوده و هستم و اینکه پشت بسیاری از کامیون‌ها نوشته شده: «اسیر جاده» هیچ‌وقت شامل حال من نبود و نیست. اصلاً برای این کار به دنیا آمدم و معتقدم ثمره آن، نان حلال است. جدیداً پشت برخی از کامیون‌های همکارانم دیده‌ام که نوشته‌اند: «عاقبت فرار از مدرسه» به نظر من این نوشته توهین به قشر ماست. راننده کامیون مثل بقیه مردم، هم می‌تواند تحصیلات دانشگاهی داشته باشد، هم دیپلم باشد یا کلاً بی‌سواد.»
وی در ادامه درباره خطرات جاده و روحیه امدادرسانی‌اش می‌گوید: «در این شغل هم مرام و بی‌مرامی هست. مثلاً دیده‌ام اندک رانندگان بی‌مرامی که نسبت به بارشان متعهد نبودند یا در حمل و نقل، امانتدار خوبی نبودند و گردش روزگار آنچه به دست آورده بودند، از آنها گرفت. یا برعکس، تعداد زیادی از همکاران بامرامی که در بین راه، هر جا ماشین بقیه خراب می‌شود؛ چه آشنا و چه غریبه، می‌ایستند و تا ماشین همکارشان را در بیابان، تعمیر و راه‌اندازی نکنند، خودشان به راهشان ادامه نمی‌دهند. جاده آمل به بابل بود. داشتیم با برادرم که آن‌وقت‌ها شاگردم بود، با دل‌خوش می‌رفتیم که یکهو به ماشینی مشتعل و در حال سوختن برخوردیم. بلافاصله به کمکشان رفتیم. با کپسول آتش‌نشانی داخل کامیون خودمان، آتش را خاموش کردیم و پنج سرنشین آن ماشین را از مرگ حتمی نجات دادیم.
یک‌بار دیگر و در حادثه دیگری در جاده مهریز یزد به صحنه تصادفی برخوردیم و به کمک مصدومان رفتیم. جمع و جورشان کردیم و ماشینشان را به یزد، شهرشان بردیم و هنوز بعد از سال‌ها با هم رفت‌وآمد داریم و همان تصادف، زمینه آشنایی و دوستی عمیق بینمان شد.»
گذر از پیچ‌های تند کوهستانی
از ابراهیم بسطامی متخصص فنی خودرو سؤال می‌کنم: «در یک جاده کوهستانی
پر پیچ و خم با شیب تند و پیچ‌های تیز
180 درجه چگونه باید رانندگی کنیم؟»
وی پاسخ می‌دهد: «اگر گفته شود در جاده‌ای پیچ‌های با زاویه 180 درجه وجود دارد در واقع معنی آن این است که این جاده اصلاً پیچ ندارد! چون زاویه 180 درجه یک خط راست و بدون خم است، اما در بین رانندگان اصطلاح غلط اما مصطلح و رایج پیچ 180 درجه وجود دارد. این اصطلاح به پیچ‌هایی گفته می‌شود که در کوهستان مسیر جاده را برای بالارفتن از دامنه کوه، به‌صورت زیگزاگی تغییر می‌دهند. آنها همانند حرف لاتین یو هستند با این تفاوت که یک سر حرف یو در پایین و سر دیگر آن در بالا واقع می‌شود. نوع بد این نوع پیچ‌های یو شکل علاوه‌بر پایین و بالا بودن بیش از حد دو سر آن، در میانه نیز یک برجستگی دارند و بدترین نوع آن، قطره‌ای شکل آن است که دو سر حرف یو همانند یک قطره آب به هم نزدیک می‌شود. چنین پیچی را پیچ پلکانی یا گرده ماهی می‌نامند.»
وی در ادامه می‌گوید: «حدود بیست سال پیش چنین پیچی به‌صورت راست‌گرد رو به بالا در جاده چالوس به تهران بود. محض اطلاع جاده رامهرمز به شاه منگشت بیست تا پیچ این شکلی و جاده ایذه به شهرکرد دو تا و جاده یاسوج یک پیچ این شکلی اما با عرض زیاد دارد. در جاده چالوس به علت اینکه راننده یک اتوبوس که از نوع شاسی کوتاه بود برای گذر از پیچ ابتدا سمت چپ جاده را و در نیمه پیچ سمت راست را انتخاب کرده بود، اتوبوس به حالت الاکلنگی درآمده و گیرکرده بود. نوع دیگری از این نوع پیچ‌های
یو شکل در جاده‌های کوهستانی وجود دارد با این تفاوت که جاده در دو سر یو همسطح است، مانند جاده سنندج به مریوان.»
در سؤال دیگری از این متخصص فنی خودرو می‌پرسم: «چگونه با یک سواری از چنین پیچ‌هایی عبور کنیم؟» وی پاسخ می‌دهد: «در هنگام پایین آمدن از کوه نوع راست‌گرد چنین پیچی تمایل به انحراف‌به‌چپ را زیاد می‌کند، پس با سرعت بسیار کم از خط میان جاده شروع و در دل پیچ خود را به منتهای الیه راست جاده برسانید و با دنده یک یا دو آن را طی کنید. نوع چپ‌گرد را در دنده دو و یا سه ابتدا از کناره جاده شروع و در میانه پیچ به سمت خط‌کشی وسط جاده رفته و سپس یک و نیم متری سمت راست جاده را به‌جای کناره جاده نشانه فرضی انتهای جاده بپندارید. این فاصله برای این است که اگر اصطلاحاً با خود پیچ نپیچیدید و مجبور شدید زاویه گردش فرمان را زیادتر کنید، باعث لغزش و واژگونی نگردد و شما بتوانید در صورت لزوم از این فاصله استفاده و گردش ملایمی بدون خطری را انجام دهید. درصورتی‌که از وجود خودرویی در مقابل خود مطلع هستید سرعت را کم و با دنده دو برانید.»
وی در ادامه می‌گوید: «در هنگام بالا رفتن از کوه نوع راست‌گرد چون چنین پیچی تمایل به انحراف‌به‌چپ را زیاد می‌کند پس ابتدا از خط میانه جاده شروع و در دل پیچ در صورت وجود خودرو مقابل به منتها الیه سمت راست جاده می‌رویم و اگر خودرویی وجود نداشت برای اینکه راحت‌تر سربالایی را طی کنیم به کناره سمت چپ جاده می‌رویم. این احتمال است که اگر مهارت در رانندگی داشته باشید و عرض پیچ مناسب و جاده نیز لغزنده نباشد و خودرویی هم در مقابل نباشد با دنده سه بالا رفت در غیر این صورت ممکن است نیاز باشد که از دنده یک استفاده کنید.
در نوع چپ‌گرد این نوع پیچ ابتدا به کناره جاده رفته و در میانه پیچ خود را به خط وسط می‌رسانیم و سعی می‌کنیم حتی‌الامکان از خط وسط دور نشویم چون نزدیک شدن به کناره جاده و وجود ماسه و یا کانال آبرو باعث حادثه می‌گردد برای پرهیز از انحراف از اتصالتان به خط وسط جاده کافی است کمی پا را ازروی پدال گاز بردارید و کناره جاده را با درنظرگرفتن یک و نیم متر فرضی کمتر در نظر بگیرید. توجه داشته باشید خطر چنین پیچی بیشتر از نوع راست‌گرد آن است و در صورت شناخت کامل آن از نظر سطح جاده و عوارض آن و داشتن مهارت می‌توان با دنده سه طی کرد در غیر این صورت از دنده دو استفاده کنید.»
این متخصص فنی خودرو در تکمیل توضیحاتش می‌گوید: «نوع دیگری از این نوع پیچ‌های یو شکل در جاده‌های کوهستانی وجود دارد با این تفاوت که جاده در دو سر یو همسطح است، مانند جاده سنندج به مریوان معمولاً سرعت نهایی در این نوع پیچ‌ها حداکثر حدود
40 کیلومتر است. برای گذر ابتدا ترمز گرفته و سرعت خودرو را کمتر از مقدار عبور از پیچ می‌رسانیم، سپس در دل پیچ با دنده مناسب که معمولاً سه است، گاز داده و پیچ را طی می‌کنیم.»
نکات طلایی رانندگی در فصل زمستان
آمادگی خودرو شامل اقداماتی همچون خرید لاستیک مناسب زمستانی، بررسی عملکرد صحیح باتری، درز پنجره‌ها، برف‌پاک‌کن، ترمز‌ها، آینه‌های جانبی و جلو و بسیاری موارد دیگر است. قبل از اینکه در زمستان به سفر بروید، به آنچه در داخل خودرو قرار می‌دهید، توجه کنید. یخ‌شکن، کابل برق، شارژر فندکی، مثلث خطر شبرنگ، پتو و لباس گرم چند مورد ضروری برای شما هستند که ممکن است بخواهید برای خودروی خود تهیه کنید.
علی پورمندی یک فروشنده لاستیک و تجهیزات خودرو برایمان توضیح می‌دهد: «یک لاستیک استاندارد باید از 3 مؤلفه که شامل عمق آج، فشار و آسیب خارجی است، مورد بررسی قرار گیرد. فشار مناسب لاستیک‌های خودرو از اهمیت بالایی برخوردار است و رانندگان برای اطمینان از این کار باید با مراجعه به دفترچه راهنمای خودرو از مناسب‌ترین فشار لاستیک‌های خودرو خود اطلاعات کسب کنند. زمانی که ترمز می‌گیرید استاندارد بودن آج لاستیک نیز از ضرورت‌های اساسی است، چرا که چسبندگی زمین و لاستیک با همین مؤلفه مورد سنجش قرار می‌گیرد، ولی حتماً باید توجه داشته باشید که آج مناسب لاستیک 3 میلیمتر است.
قبل از اینکه اقدام به حرکت در جاده‌ها کنید، حتماً باید از عملکرد درست ترمز‌ها مطلع باشید، چراکه در فصل زمستان و روز‌های بارانی و برفی جاده‌ها به حد کافی لغزنده می‌شوند و چنانچه سیستم ترمز‌گیری اختلالی داشته باشد ممکن است خطرآفرین باشد. چنانچه متوجه شنیدن صدای جیرجیر به هنگام ترمز گرفتن شدید و ملاحظه کردید عمل ترمز‌گیری به‌سختی انجام می‌شود باید بدانید که این مشکل می‌تواند آسیب جدی به دیسک‌های ترمز وارد کند و اگر همین صدا‌ها را بیش از اندازه احساس کردید هر چه زودتر باید لنت‌های ترمز را مورد بررسی قرار داده و آنها را تعویض کنید. زمانی که احساس کردید با ترمز گرفتن شما خودرو کمی به جلو پرت می‌شود باید بدانید که به علت گرمای بیش از حد، دیسک ترمز تاب برداشته است و حتماً باید تعویض شود، اما چنانچه ملاحظه کردید به هنگام ترمز گرفتن خودرو کمی به چپ و راست کشیده می‌شود، نشان‌دهنده آن است که چسبندگی هیدرولیک در ترمز خودرو ایجاد شده است.»
وی در ادامه می‌گوید: «در فصل زمستان خرابی باتری خودروها به‌مراتب بیشتر از سایر فصل‌ها است، چراکه واکنش‌های شیمیایی داخل باتری در دمای پایین‌تر به‌کندی عمل می‌کند و این اتفاق منجر می‌شود عملکرد باتری کاهش یابد و در روز‌های سرد زمستانی یک باتری پر، تقریباً 35 درصد از انرژی خود را از دست بدهد. مورد دیگر اینکه احتمالاً در زمستان رانندگان اقدام به استفاده از وسایل گرمایشی یا چراغ بکنند و میزان بیشتری از شارژ باتری مصرف شود. پس چنانچه نمی‌خواهید به مشکلی در زمینه باتری بر بخورید از سلامت باتری خودرو خود در اولین روز‌های زمستان اطمینان حاصل کنید.
ضدیخ به تنظیم دمای موتور کمک کرده و مانع یخ‌زدن آب داخل رادیاتور شده و در زمستان از جوش آمدن آب جلوگیری می‌کند. اتومبیل‌های مدرن دارای چراغ هشداری در داشبورد خود هستند که میزان کم ضدیخ را اطلاع می‌دهد، اما برخی خودروها دارای این قابلیت نیستند، بنابراین در زمستان که درجه حرارت هوا به زیر صفر می‌رسد، باید از سطح مایعات داخل رادیاتور و میزان مناسب ضدیخ اطمینان یابید و بی‌گدار به جاده نزنید.»