قاسم رحمانی
قیمت محصولات غذایی در جهان به شکل کم‌سابقه‌ای افزایش یافته و بر اساس پیش‌بینی فائو این روند در سال 2022 هم ادامه خواهد یافت. در این بین آمارهای گمرک نشان می‌دهد از 10 قلم اول کالاهای وارداتی به ایران 9 قلم آن محصولات کشاورزی و دامی است. امسال ارزش واردات کالاهای اساسی که عمدتا کشاورزی و غذایی است، حدود 14 میلیارد دلار بوده که در صورت ادامه روند فعلی در سال آینده به بیش از 20 میلیارد دلار می‌رسد.
در شرایطی که قیمت محصولات کشاورزی در جهان به شکل کم سابقه‌ای افزایش یافته و بر اساس گفته فائو در سال 2022 هم ادامه خواهد داشت، عده‌ای در ایران نسخه نکاشت را به نام کمبود آب در دست اجرا دارند و لازم است که دولت رئیسی برای خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی و تامین داخلی برنامه راهبردی و جدی داشته باشد.
افزایش شدید قیمت غذا در سال 2021
آمارهای سازمان ملل متحد نشان می‌دهد که قیمت انواع غذا و محصولات در سال 2021 افزایش شدید داشته است در این میان قیمت انواع غلات، خوراک دام و طیور و دانه‌های روغنی پیشتاز هستند که تا
65 درصد افزایش قیمت را نشان می‌دهند. شاخص قیمت غذای سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) که قیمت عمده کالاهای غذایی مبادله شده در سطح جهانی را دنبال می‌کند، در سال ۲۰۲۱ به ۱۲۵ و هفت دهم واحد رسید که بالاترین سطح از زمان ثبت رکورد ۱۳۱و 9 دهم واحد در سال ۲۰۱۱ بود و رشد 28 و یک دهم درصدی نسبت به سال 2020 نشان می‌دهد.
بر اساس این آمارها قیمت غلات در مدت یکسال گذشته به بیشترین رقم سالانه از سال 2012 تاکنون رسید و رشد 27 و دو دهم درصدی را ثبت کرد. ذرت مهم‌ترین غله‌ای بود که افزایش 44 و یک دهم درصدی و گندم رشد 31 و سه دهم درصدی را در سال
گذشته داشت.
قیمت روغن رشد ۶۵ و هشت دهم درصدی را نسبت به سال 2020 ثبت کرد و قیمت شکر 29 و هشت دهم درصد رشد داشته و به بیشترین رقم از سال 2016 تاکنون رسیده است. گوشت و لبنیات هم 12 تا 16 درصد افزایش قیمت داشته‌اند.
عبدالرضا عباسیان؛ اقتصاددان ارشد سازمان خواربار جهانی (فائو) می‌گوید: « در شرایط عادی انتظار داشتیم قیمت با توجه به افزایش تولید و متناسب بودن با تقاضا با کاهش مواجه شود اما در واقع چنین نشد. در حال حاضر افزایش هزینه‌های تولید و نیز شیوع بیماری کووید ـ 19 و شرایط بسیار متزلزل آب و هوایی پیش‌بینی‌های ما را به هم زده و آنچه که قبلا تصور می‌کردیم شرایط پایداری در سال 2022 داشته باشیم محقق نشد.»
میزان واردات غذایی ایران
افزایش شدید قیمت مواد غذایی در حالی رخ می‌دهد که به دلیل تعیین قیمت پایین خرید تضمینی محصولات کشاورزی از سوی سازمان برنامه و بودجه، بی‌تدبیری‌های وزارتخانه‌های جهادکشاورزی و نیرو در دولت گذشته و حضور طرفدران نکاشت و مخالفان خودکفایی کشاورزی در سازمان محیط زیست و برخی تشکل‌های کشاورزی و دامی؛ کشور مجبور به واردات سنگین مواد غذایی شده است. علیرضا مقدسی؛ سرپرست گمرک جمهوری اسلامی ایران می‌گوید: « در 9ماهه امسال 23میلیون تن کالای اساسی به ارزش 14میلیارد و 139میلیون دلار از گمرکات ترخیص شد که 20میلیون و 176 هزار تن آن به ارزش 11 میلیارد و 146میلیون و 670هزار دلار آن با ارز ترجیحی وارد شده است.»
وی درخصوص میزان واردات هفت قلم کالای اساسی شامل ارز ترجیحی توضیح می‌دهد: « ذرت با ارزش
دو میلیارد و 434میلیون و 244هزار و 392دلار در صدر کالاهای وارده اساسی قرار دارد، روغن‌های خوراکی با ارزش دو میلیارد و 81 میلیون و 775هزار و 37 دلار و رشد 102درصدی در وزن و 231درصدی در ارزش در جایگاه دوم و گندم با پنج میلیون و 18هزار و 259تن به ارزش یک میلیارد و 712میلیون و 158هزار و 420دلار و رشد 101درصدی در وزن و 147درصدی در ارزش نسبت به مدت مشابه سال گذشته در جایگاه سوم قرار دارد.»
سرپرست گمرک جمهوری اسلامی ایران می‌افزاید:«دارو تجهیزات و ملزومات ضروری پزشکی با ارزش یک میلیارد و 676میلیون و 980هزار و 438دلار، انواع دانه‌های روغنی با ارزش یک میلیارد و 394میلیون و 306هزار و 226دلار و رشد هشت درصدی در وزن و 47 درصدی در ارزش، کنجاله سویا به ارزش یک میلیارد و 79میلیون و 709هزار و 267دلار و رشد 77درصدی در وزن و 134درصدی در ارزش و جو با دو میلیون و 610هزار و 232تن به ارزش 767میلیون و 526هزار و 18دلار و رشد 94 درصدی در وزن و 135 درصدی در ارزش کالاهای اساسی ترخیص شده از گمرکات اجرایی تا پایان آذرماه بوده است.»
وی درخصوص میزان واردات 9ماهه کالاهای اساسی غیر ارز ترجیحی (نیمایی) می‌گوید: « برنج با 958هزار و 904 تن به ارزش 818 میلیون و 818 هزار و 102 دلار و رشد 23 درصدی در وزن و 15درصدی در ارزش، شکر خام با یک میلیون و 48هزار و 350 تن به ارزش
466 میلیون و 909هزار و 359 دلار و رشد شش درصدی در وزن و 31 درصدی در ارزش، عمده کالاهای اساسی با ارز نیمایی است که در 9ماه امسال از گمرکات اجرایی ترخیص شده است.»
این آمارها در حالی است که به استناد گزارش‌های رسمی، کشور در طول 17 سال گذشته بارها در تولید گندم، شکر و حتی برنج به خودکفایی رسیده بود اما طرفداران نکاشت به بهانه کم‌آبی در کشوری که دو طرفش دریاست، ایران را وابسته به واردات کشاورزی کردند. اگر پیش‌بینی فائو درست باشد، نیاز ایران به واردات محصولات کشاورزی و دامی از 20 میلیارد دلار عبور خواهد کرد.
حمله به کشاورزی در سیلاب!
این آمارها در زمانی منتشر می‌شود که عده‌ای به بهانه کم‌آبی از محدود کردن کشاورزی سخن می‌گویند و از طرفی 21 استان کشور با سیل و یخبندان مواجه است!
احد وظیفه؛ رئیس مرکز خشکسالی سازمان هواشناسی با بیان اینکه پتانسیل و توان کشور از نظر تأمین آب به‌شدت ضعیف و آب‌های زیرزمینی متلاشی شده است، می‌گوید: « اجرای برنامه‌های ریاضتی در حوزه آب الزامی است.»
او می‌افزاید: «واقعیت آن است که باید برنامه‌های ریاضتی در حوزه آب به‌صورت جدی در تمام بخش‌ها از جمله کشاورزی و صنعت مدنظر قرار گیرد، صنعت باید به‌سمت استفاده از آب‌های نامتعارف مانند آب بازچرخانی برود و در کشاورزی هم با بهر‌ه‌گیری از فناوری و روش‌های روزآمد از مصرف به‌شدت کم کنیم. توان کشور به هیچ وجه پاسخگوی مصرف آب کشاورزی نیست. در مجموع اگر بارندگی‌های زمستان در حد نرمال باشد و کم‌بارشی هم نداشته باشیم، باز هم نمی‌‌توانیم این‌همه تقاضا برای آب را پوشش دهیم.»
همچنین عباس کشاورز؛ مشاور وزیر جهاد کشاورزی هم می‌گوید:«۱۰ سال آینده کشور، دوران ریاضت آبی است. بنابراین برای پایداری سرزمینی، سهم آبی که در کشاورزی مصرف می‌شود را کاهش دهیم.»
وی که مشاور و دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه است، ادامه می‌دهد: « حدود ۱۸ درصد خشکی‌ها به دلیل تغییر اقلیم است ومابقی به دلیل دخل و تصرف انسان در طبیعت کشور است.»
نظیر این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که در مناطق مختلف کشور سیل آمده و میزان بارندگی‌ها چند برابر متوسط بارندگی سالانه این مناطق است.
بارندگی‌های بیش از نیاز
فرهاد مهریاری؛ مدیرکل دفتر مدیریت بحران و تجهیز ماشین آلات سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای در گفت‌وگو با ایسنا اظهار می‌کند: «روز گذشته
(در شبانه‌روز 12 دی) که بارش باران و برف در استان‌های مختلف شدت گرفت، استان‌های خوزستان
(با شدت کمتر)، چهارمحال بختیاری، کهکیلویه و بویراحمد، جنوب اصفهان، شمال فارس، بوشهر، هرمزگان، جنوب کرمان و جنوب خوزستان درگیر بارش‌های متعددی شدند، به گونه‌ای که در مناطق و محورهای کوهستانی بارش برف با متوسط ۲۰ سانتیمتر و در سایر محورها بارش باران با متوسط ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیمتر اتفاق افتاد.»
بر اساس آمار سازمان هواشناسی میزان متوسط بارندگی سالانه اهواز 209 میلی متر و در جنوب کرمان 148 میلیمتر است.
مشابه این وضعیت در هرمزگان و سیستان و بلوچستان هم رخ داده است. همچنین متوسط بارندگی کشوری 250 میلیمتر است.
با توجه به بارندگی‌های قبل و بعد از این تاریخ، تاکنون چند برابر میانگین بارش‌ها، نزولات آسمانی باریده است. بر اساس بررسی‌ها در خوزستان هر سال و در دیگر مناطق یکسال در میان این اتفاق رخ می‌دهد اما کارشناسان می‌گویند؛ بی‌تدبیری مدیریتی در کنار تفکر طرفدار وابستگی کشاورزی، منابع آبی را حفظ نکردند اما کشاورزی را مقصر بی‌آبی جلوه می‌دهند.
برخی کارشناسان، با توجه به بارش‌های 1398 و امسال نتیجه می‌گیرند که کشور وارد برهه‌ای شده که یک سال ترسالی و یک سال خشکسالی وجود دارد و بر همین اساس می‌گویند در ترسالی، میزان کشت محصولات کشاورزی افزایش یابد و در سال‌های خشک از آب دریا و منابع دیگر برای زراعت استفاده شود. ضمن اینکه صنعت هم از آب شیرین شده دریا استفاده کند.
انگیزه‌های دیگر در مخالفت با کشاورزی
بررسی اظهارات، اخبار و گزارش‌های ضدکشاورزی و صنعتی، انگیزه‌های طرح این مسائل را نمایان می‌کند. اکثر کسانی که معضل آب را به کشاورزی نسبت می‌دهند، افزایش جمعیت کشور را هم یک دلیل کمبود آب جلوه می‌دهند.
رضا حسینی؛ روزنامه‌نگار ساکن اصفهان می‌گوید:«برخی رسانه‌ها از یک طرف سد‌سازی را مقصر کم آبی قلمداد می‌کنند و از طرف دیگر، سدها را محیطی لاکچری و گردشگری می‌دانند. تجربه نشان می‌دهد که پشت این نوشته‌ها و گزارش‌ها، منافع زمین خواران و ویلاسازان به عنوان بهره برداران غیرقانونی آب و آلوده‌کننده آب سدها و برخی جناح‌های سیاسی وجود دارد که با برخی مسئولان اسبق هم روابطی دارند. این افراد با مطرح کردن آب کشاورزی، افکار عمومی را از منافع داخلی و خارجی خود منحرف می‌کنند و مسئول اصلی مشکلات کشاورزی، محیط زیست و واردات سنگین محصولات غذایی هستند.»
در این راستا، دور کردن مخالفان خودکفایی کشاورزی از عرصه‌های تصمیم‌ساز و تصمیم‌گیر، راه‌اندازی تحقیق و تفحص از طرح‌های محیط زیستی به‌خصوص در زمینه دریاچه ارومیه، تبدیل سازمان محیط زیست از سازمان مخالف خودکفایی کشاورزی و صنعتی و معدنی ایران به سازمان متعامل با خودکفایی کشور، بستن چاه‌های غیرمجاز به خصوص در ویلاها، جلوگیری از تبدیل اراضی اطراف سدها و تالاب‌ها به شهرک‌های ویلایی، خرید تضمینی محصولات کشاورزی از روستائیان و عرضه به مردم با واسطه تعاون روستایی و دیگر
ساز و کارهای دولتی، خصوصی‌سازی صنعت و تجارت صنعتی و هدایت بخش خصوصی از عرصه کم‌بازده کشاورزی و غذایی به فعالیت‌های سودآور صنعتی از جمله کارهایی است که دولت در جهت حمایت از کشاورزی و فعالان این عرصه باید انجام بدهد.