با توجه به آثار وقوع قاچاق کالا و ارز در حوزه‌های مختلف، لازم است علاوه‌بر مسدود ساختن مسیرهای غیررسمی، کنترل مبادی رسمی از طریق قانون گذاری، نظارت سیستمی و برخط بر اجرای قوانین و مقررات و همچنین فرآیندها و رویه‌های گمرکی انجام شود.

به گزارش تسنیم، در سال‌های گذشته با وجود تأکید اسناد بالادستی و بیانات مقام معظم رهبری، مقابله و پیشگیری از وقوع پدیده قاچاق کالا و ارز به دلیل عدم شناخت کافی از روش‌های متفاوت و پیچیده مجرمان و فقدان انگیزه و اراده کافی و مؤثر در متولیان امر، با کاستی‌هایی روبه رو بوده است. از سال 1392 به بعد، آمارهای مربوط به گزارش‌های ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا نشان می‌دهد در کمترین حالت مجموع قاچاق ورودی و خروجی (شامل قاچاق معکوس) بیش از 12 میلیارد دلار بوده است که نسبت به تجارت رسمی کشور رقم قابل توجهی است و طیف وسیعی از کالاها از جمله پوشاک، کفش، سیگار،

 لوازم خانگی، لوازم آرایشی و بهداشتی را شامل می‌شود.

هرچند عوامل متعددی از جمله نظام تعرفه‌گذاری نامناسب و موانع غیر ضروری در مسیر واردات رسمی در ظهور پدیده قاچاق تاثیرگذار می‌باشند اما هدف اصلی این گزارش احصا و طبقه‌بندی شیوه‌های وقوع قاچاق کالا و ارز در مبادی رسمی و غیررسمی، آثار و راهکارهای مقابله با این پدیده است که با توجه به پرونده‌های تشکیل شده در دستگاه‌های متولی بررسی شده است. شناسایی و واکاوی هریک از روش‌ها و شیوه‌های وقوع قاچاق کمک می‌کند تا متناسب با هریک از روش‌های وقوع قاچاق، راهکار متناسب آن اتخاذ گردد.

بر این اساس روش‌ها و شیوه‌های وقوع قاچاق به تفکیک عبارت است از:

الف) رویه‌های وارداتی

1- اظهار نادرست کالایی با حقوق ورودی کمتر به‌جای کالای با حقوق ورودی بالا،

2- جعل اسناد مربوط به اظهارنامه، تجمیع کالای تعاونی مرزنشین، ورود کالای قاچاق در پوشش مرجوعی کالای صادراتی،

3- خروج کالا از منطقه ویژه بدون پرداخت حقوق ورودی مواد اولیه آن،

4- واردات با بیش اظهاری وزن لفاف،

5-استرداد غیرقانونی حقوق ورودی با جعل اسناد،

6- اظهار خلاف واقع مشخصات کالا،

7-عدم اخذ مجوز و واردات کالا با مجوز جعلی ثبت سفارش.

ب) رویه‌های صادراتی

1- قاچاق سوخت در پوشش کالای دیگر،

با توجه به شباهت بسیار زیاد سوخت تقطیری با گازوئیل (شباهت بالای80درصد) کارخانه‌های تصفیه دوم بعد از اینکه سوخت تقطیری تولیدشده در فرآیند تصفیه روغن سوخته را در مشعل‌های کارخانه خود می‌سوزانند، مجوز صادرات سوخت تقطیری تولیدشده خود را طی چندین سال به یکباره دریافت کرده و گازوئیل یارانه‌ای تجمیعی را در قالب سوخت تقطیری با استفاده از این مجوز به خارج از کشور صادر می‌کنند.

قاچاقچیان با اشراف به خلأ موجود در صادرات از مبدأ منطقه ویژه پتروشیمی بندر امام به مقصد بندر امام‌خمینی(ره) (گمرک خروج) (درگذشته‌ به علت نزدیکی منطقه ویژه پتروشیمی به بندر امام خمینی، بارهای صادراتی از مبدأ منطقه ویژه به مقصد بندر امام خمینی پلمپ نمی‌شدند و نظارت مناسبی بر روی این محموله‌ها اعمال نمی‌شد) با تنظیم اظهارنامه صادرات متانول و دریافت اجازه بارگیری در گمرک منطقه ویژه، این اظهارنامه را به گمرک بندر امام خمینی برده و بدون بارگیری هیچ‌گونه کالایی از منطقه ویژه، حجم قابل توجهی گازوئیل یارانه‌ای را از سطح کشور تجمیع کرده و در پوشش این اظهارنامه از کشور خارج کرده‌اند.

2- خروج گازوئیل در پوشش ترانزیت صوری، تسهیل خروج گازوئیل از طریق حمل‌ونقل ریلی و خروج گازوئیل با تعبیه مخزن جاساز در‌تانکرهای صادراتی، قاچاق گازوئیل با سوءاستفاده از سهمیه سوخت شناورها و قاچاق گازوئیل با استفاده مکرر از فاکتورهای منشأ.

3- خروج کالای یارانه‌ای تحت پوشش کالای صادراتی، صادرات کود شیمیایی بدون استهلاک مجوز/ با مجوز تکراری.

(قاچاقچیان تحت قرارداد شرکتهای تولیدکننده (که تنها دارندگان مجوز صادرات هستند) کالای یارانه‌ای داخلی را که تجمیع کرده‌اند درقالب کالای صادراتی تولیدی،به خارج از کشور قاچاق می‌کنند.)

ج)رویه‌های ترانزیتی

ترانزیت کالاهای عبوری از داخل کشور علاوه‌بر درآمدزایی سبب افزایش اشتغال نیز می‌شود اما بستری را فراهم می‌سازد که در صورت عدم نظارت بر آن زمینه وقوع قاچاق تسهیل می‌شود. در موارد زیر قاچاق کالا با سواستفاده از این رویه اتفاق افتاده است.

۱- اعلام وصول صوری محموله در مقصد.

مرکز پژوهش‌های مجلس در این باره نوشت، قاچاقچیان محموله بارگیری شده در گمرک مبدأ را بدون پرداخت حقوق ورودی به داخل سرزمین اصلی برده و بدون مراجعه به گمرک مقصد ترانزیت، اقدام به جعل قبض انبار در گمرک مقصدکرده و موفق به اخذ اعلام وصول صوری برای محموله‌ها می‌شوند.

2- تخلیه کالای اظهارشده در بین مسیر ترانزیت، تخلیه کالای اظهارنشده در بین مسیر ترانزیت.

3- حمل کالای قاچاق (از مبادی غیررسمی) تحت عنوان کالای ترانزیت.

د) قاچاق از طرق مبادی غیر رسمی

1- ورود کالا از مرزهای زمینی و صعب‌العبور کوهستانی که مرزبانی و گمرک کنترل نمی‌کند،

2- ورود کالا از طریق خورها و اسکله‌های غیرمجاز و متروکه،

3- ورود کالای غیرمجاز از طریق مسیرهای و معابر مرزی غیررسمی.

همچنین در این مطالعه مهمترین پیامدهای اقتصادی، اجتماعی وقوع قاچاق بررسی شده است که از جمله آثار اقتصادی قاچاق، می‌توان به ایجاد اختلال در فعالیت واحدهای تولیدی، ناکارایی سیاست‌های تجاری، انحراف در سرمایه‌گذاری و فرار سرمایه، ایجاد اشکال در تحلیل‌های اقتصادی مبتنی بر آمارهای نادرست، کاهش درآمدها و افزایش هزینه‌های دولت، انتقال نیروی کار و تضییع حقوق مصرف‌کننده اشاره نمود. همچنین قاچاق کالا و ارز دارای آثار اجتماعی است که از جمله آن می‌توان به گسترش فاصله و شکاف طبقاتی، تهدید سلامت و بهداشت عمومی، ایجاد فساد مالی در دستگاه‌های دولتی، قضایی‌، تشدید مهاجرت به مناطق در معرض قاچاق و به تبع آن افزایش ناهنجاری‌های اجتماعی اشاره 

کرد.

با توجه به آثار وقوع قاچاق کالا و ارز در حوزه‌های مختلف و ضرورت مبارزه مؤثر با این پدیده، لازم است علاوه‌بر مسدود ساختن مسیرهای غیررسمی، کنترل مبادی رسمی از طریق قانون گذاری و نظارت سیستمی و برخط بر اجرای قوانین و مقررات و همچنین فرآیندها و رویه‌های گمرکی، انجام شود تا ریسک و هزینه مبادرت به قاچاق افزایش یابد.